VOV4.Êđê- Mnuih M’nông hdĭp mda sui thŭn ti Lăn Dap Kngư mâo knhuah dhar kreh mdê êdi. Hlăm anăn, klei ngă yang asei jing klei bhiăn phŭn mnuih M’Nông ti kdriêk Lăk, čar Dak Lak, lač klă kơ knhuah dhar kreh anak mnuih, mâo bruă klam yuôm bhăn hlăm klei hdĭp grăp čô mnuih leh anăn êpul êya.

Klei ngă yang asei jing leh klei bhiăn dhar kreh djuê ana Mnông, bi êdah klei bi mguôp hŏng lăn ala êa djuh, hŏng adei tlang yang ƀuôn, lehanăn lač kơ klei mĭn, klei bhiăn hdĭp, klei thâo mĭn mơ̆ng mnuih Mnông hlăm dăl dŭm thŭn mlan hlăm klei hdĭp. Klei anei bi êdah bruă klam, lehanăn djăp mta klei djŏ tuôm hlăm klei hdĭp hlăm grăp čô mnuih hŏng yang ƀuôn. Dơ̆ng mơ̆ng klei ngă yang tơdah dơ̆ng ba tian, truh kơ knăm ƀhur knga, huă ƀuê leh kkiêng, hlŏng truh kơ klei bi kuôl ung mô̆, lehanăn klei hơêč hmưi kơ klei suaih pral, thâodah klei djiê brŭ...  Jih jang kñăm kơ klei myun mdan mbhă mbhai, mâo klei hơĭt mđao, suaih pral.

Knăm ngă yang asei mơ̆ng mnuih Mnông amâo mâo djŏ knŏng kčưm mơ̆ng hlăk mrâo kkiêng, ƀiădah phŭn mơ̆ng klei dơ̆ng mâo ĭ hlăm tian amĭ, bi êdah leh klei hơ̆k mơak, lehanăn duh mĭn kơ klei đuĕ hriê hŏng klei êđăp ênang kluôm ênŭm. Ăt msĕ hŏng djuê ana Êđê, K’ho, Jrai... mnuih djuê ana Mnông ti kdriêk Lăk mâo klei kăm biăt huĭdah lĕ hlăm klei amâo mâo jăk êjai dôk ba tian. Snăn mniê ba tian kăm amâo mâo dưi ƀơ̆ng ôh kđeh čĭm kra, hwa, krua kyuadah huĭ kơ anak mgi dih leh kkiêng hlŏng mnêñ msĕ si kra, hwa, thâodah êmưt dhưt msĕ si krua, amâodah kăm ƀơ̆ng dŭm mta boh kroh ana bi hruĕ, huĭdah êjai kkiêng tuôm hŏng klei dleh. Leh kkiêng anak, kăm biăt amâo mâo dưi drông tue, amâo mâo dưi nao ôh kơ sang djiê, kăn dưi nao rei hlăm dliê kmrơ̆ng koh kyâo, amâo mâo nao ôh kơ hma... kñăm čiăng ba klei êđăp ênang jăk yâo kơ hđeh mrâo kkiêng. H’Loan Ƀuôn Dap, Khua adŭ bruă dhar kreh hâo hưn kdriêk Lăk brei thâo, mơ̆ng hlăk mrâo kkiêng hlŏng truh kơ leh đĭ prŏng êmŏng bŏ jing 16 thŭn mâo nanao klei ngă yang asei kơ hđeh, dơ̆ng mơ̆ng klei mă ƀuê, khăt msăt, kơ anôk amĭ dơr la ama dơr sôk, ngă yang bi pŏk ală mta kơ hđeh, truh kơ klei bi anăn leh kkiêng mâo 7 hrue; knăm ƀhur knga, ngă yang uă êgei lehanăn bi tai knga, klei anei mbha ngă dua blư̆ knăm ngă yang uă êgei êlâo, lehanăn ngă yang bi tai knga. Hjăn mnuih Mnông ti Daklak, lehanăn Daknông lŏ mâo knăm nga yang čŭt buê knga hlăm brô hđeh mâo mơ̆ng 3 – 4 thŭn. Êlâo anăn, êjai dôk ba tian, mâo mơh klei ngă yang akâo răng kriê anak ĭ hlăm tian. Čiăng mâo klei tŭ yap jing mnuih hlăm găp djuê ênuê êpul, hđeh anăn ăt mkŏ mjing mơh knăm ngă yang đĭ prŏng kreh mkŏ mjing mơ̆ng hđeh mâo mơ̆ng 16 – 20 thŭn, leh klei ngă yang anei hđeh mâo klei dưi dôk ung amâodah dôk mô̆.

Pô riu yang Y Tiêng Jiê , ti ƀuôn Jie Yuk, să Dak Phơi, kdriêk Lăk ngă klei bhiăn ngă yang asei kơ ung mô̆ pô sang

Êlâo dih, êkei, mniê mnuih Mnông ti kdriêk Lăk bi dôk ung mô̆ mơ̆ng mda, bi tơdah êgao 20 thŭn leh ka dôk ung mô̆ mơh yap jing êgao thŭn leh. Klei yuôm bhăn hĭn klei bi dôk ung mô̆ mơ̆ng mnuih djuê ana Mnông mâo amĭ ama čoh čuăn duah brei, ƀiă snăk anak jhŏng lŏ bi kdơ̆ng hŏng amĭ ama, huĭdah tuôm hĕ hŏng klei tăm pah, lehanăn knap mñai jih klei hdĭp. Klei bi kuôl ung mô̆ mơ̆ng mnuih djuê ana Mnông jing leh sa klei bhiăn jăk siam, bŏ hŏng klei khăp, lehanăn jiă knhuah gru dhar kreh djuê ana.

Khua ngă yang Y- Tiêng Jiê, ti ƀuôn Jiê Jŭk, să Dak Phơi brei thâo: “Tui si klei bhiăn mnuih djuê ana Mnông Gar, snăn hlăm sa yan hma djăp boh ƀuôn bi mkŏ mjing yơh klei nga yang kơ asei mnuih, kñăm hdơr knga kơ yang adiê, aê aduôn atâo atiêt đru leh jih jang mnuih mâo ktơr bŏ hjiê mdiê bŏ brŏng, ŭn jŭ mnŭ yŭm. Hlăm jih jang knăm ngă yang, hlăm anăn klei bi kuôl ung mô̆ yơh jing yuôm bhăn hĭn, dơ̆ng mơ̆ng klei đĭ êmuh, bi kuôl tĭng sang mniê, huă ƀơ̆ng ti sang êkei”.

Khădah klei bhiăn ngă yang hlăm klei bi kuôl ung mô̆ mơ̆ng dua nah găp djuê msĕ sơăi, yap jing amâo mâo êbeh ôh, kyuadah jih jang klei anăn kñăm čiăng mâo klei mtă mtăn kơ dua čô ung mô̆ thâo dôk dơ̆ng ƀơ̆ng huă, thâo čoh bruă ngă hma, thâo blŭ tlao nao hriê hŏng adei tlang yang ƀuôn, lehanăn hŏng jih jang mnuih riêng gah. Mta msĕ mơ̆ng jih jang klei ngă yang anăn jing mâo klei mprăp ƀhĭ ênŭm, jih jang mnơ̆ng mnuă, lehanăn ngă bi djŏ klei kăm biăt, kñăm čiăng kơ djăp mta ra klei êđăp phŭn brang ênang phŭn kpaih suaih asei mlei kơ dua ung mô̆ mrâo. Ăt msĕ mơh hŏng mnuih Mnông hlăm alŭ wăl mkăn, klei bi dôk ung mô̆ ăt prŏng tui tiŏ tĭng kơ amĭ, tĭng kơ sang mniê yơh klam bruă jing prŏng hĭn. Siămdah, tơ bi msĕ hŏng djuê ana Êđê; K’ho Čuru mniê yơh jing phŭn, snăn mnuih Mnông lĕ êkei jing pô nao êmuh kơ sang mniê.

 Anak čô nao hlăm knăm ngă yang asei kơ ung mô Y Krai Cil ti ƀuôn Jie Yuk, să Dak Phơi, kdriêk Lăk 

Bi thâo huĭ mpŭ kơ mnuih mduôn khua, anei jing sa knhuah gru jăk siam mơ̆ng dhar kreh mơ̆ng jih jang djuê ana ti lăn Dap Kngư, hlăm anăn mâo wăt Mnông. Hŏng phung mduôn khua thŭn leh mduôn mâo 60 thŭnsrăng mâo klei ngă yang hmưi kơ klei suaih pral. Mdê hŏng mnuih Mnông hdĭp ti anôk mkăn mkŏ mjing klei ngă yang anei knŏng sa blư̆, ƀiă hŏng mnuih Mnông ti Lăk lŏ mkŏ mjing êlâo, lehanăn êdei leh kơ anăn lŏ dơ̆ng mâo. Wưng kreh mkŏ mjing anăn jing leh ruĕ yan puôt êmiêt, ktơr leh ênŭm kơ hjiê, mdiê leh ênŭm kơ brŏng, sitôhmô dơ̆ng mơ̆ng mlan 11 thŭn êlâo hlŏng truh kơ mlan sa thŭn êdei. Tơdah truh kơ klei djiê brŭ, jih jang klei bhiăn djŏ tuôm hlăm klei čang ênuh duh mgei hlăm klei dơr djiê mâo mnuih Mnông mkŏ mjing ƀhĭ ênŭm snăk.

Ară anei, kyua hmăi leh hŏng lu mta klei bi mlih hlăm klei hdĭp dơ̆ng mơ̆ng klei duh ƀơ̆ng, dhar kreh, yang ƀuôn djŏ hŏng klei hdĭp mnuih Mnông ti kdriêk lăk mâo leh klei bi mlih. Mơ̆ng anăn djăp mta klei ngă yang kơ asei hlăm sa klei hdĭp anak mnuih mâo leh mơh klei bi mlih, lŏ bi tui tiŏ hŏng dhar kreh mâo čiăng bi djŏ. Khă snăn, jih jang djăp mta klei ngă yang kơ asei ăt adôk djă yua dŭm mta klei yuôm bhăn, lač kơ knhuah dôk dơ̆ng ƀơ̆ng huă mơ̆ng sa găp djuê ênuê, êpul dah, prŏng hĭn jing truh kơ jih jang adei tlang yang ƀuôn. Mơ̆ng anăn đru kơ sa čô mnuih mâo klei thâo gĭr dưi găn djăp mta klei dleh dlan, dơ̆ng mơ̆ng diêt hlŏng truh kơ prŏng, truh kơ klei bi kuôl ung mô̆, lehanăn klei dơr djiê. Kyuanăn, čiăng bi thâo săng klă hĭn klei yuôm bhăn kơ dhar kreh jih klei hdĭp kơ sa čô mnuih, kñăm mjing klei mđĭ ai, ba klei thâo gĭr, lehanăn mjing boh kdrŭt kơ bruă răng kriê knhuah bhiăn dhar kreh mơ̆ng djuê ana Mnông; kñăm kơ klei kriê pioh mđĭ bi lar knhuah bhiăn kơ sa klei hdĭp mnuih Mnông, jing leh sa klei mđing uêñ hrăm mbĭt mơ̆ng jih jang mnuih thâo bi kriê pioh dhar kreh djuê ana Mnông, hlăm anăn mâo wăt mnuih Mnông ti kdriêk Lăk./.

Pô mblang: Y-Khem Niê