VOV4.Êđê- Klei ruă amâo bi mtưp jing klei ruă amâo tưp mơ\ng pô anei kơ pô mkăn. Jing klei ruă amâo dưi mdrao hlao, êmưt kơ kjham leh anăn dôk nanao snăn. Hluê si klei ksiêm yap mơ\ng Phu\n bruă mdrao mgu\n, klei ruă amâo bi mtưp jing mta phu\n mrô sa ngă djiê mnuih, mâo hlăm brô 77% hlăm jih jang mta phu\n, hlăm anăn mâo 44% mnuih djiê êlâo kơ 70 thu\n. Khă dah, klei thâo săng gang mkhư\ klei ruă anei mơ\ng êpul êya ara\ anei ăt ka lu, kyua anăn, `u ngă leh, leh anăn hlăk jing klei ktro\ mơ\ng klei ruă kơ go\ sang leh anăn bruă duh mkra ala ]ar.

Việt Nam bi mlih leh mơ\ng sa ala ]ar [un, amâo mâo đ^ kyar jing êpul du\m ala ]ar đ^ kyar. Klei hd^p brua\ duh mkra mơ\ng mnuih [uôn sang [rư\ [rư\ dưi mkra mđ^. Mơ\ng klei k[ah mnơ\ng [ơ\ng, ara\ anei mnuih [uôn sang mâo leh mnơ\ng [ơ\ng mnơ\ng pioh, đa đa lo\ mâo [ơ\ng du\m mta mnơ\ng ja\k j^n h^n, Kha\ sna\n, mđr^ng ho\ng klei đ^ kyar hla\m brua\ duh mkra ala [uôn jing klei đ^ lar mơ\ng du\m mta klei rua\ amâo bi mtưp, êpul klei rua\ mâo mta phu\n kbia\ hriê mơ\ng klei dôk dơ\ng [ơ\ng hua\.

Du\m klei rua\ amâo bi mtưp kreh tuôm mse\ si: Rua\ kboh, klei rua\ bru\, rua\ tiê, rua\ boh [leh, klei rua\ êrah đ^, mâo lu mta mmih hla\m asei mlei, klei rua\ kso\ kjham, êmo\ng đei… Hluê si klei hưn mơ\ng Phu\n brua\ mdrao mgu\n, gra\p thu\n ala ]ar drei mâo hla\m brô 750 êbâo ]ô mnuih djiê kyua klei rua\ bru\, mb^t ana\n hmao [uh hla\m brô 125 êbâo ]ô mnuih mâo mrâo klei rua\ bru\. Ênoh mnuih [uôn sang mâo klei rua\ êrah đ^ truh 25%, klei rua\ mâo mta mmih hla\m asei mlei 5,8%, klei rua\ kso\ kjham 2,2%. Dla\ng kluôm, êbeh 33% ênoh mnuih [uôn sang ala ]ar drei mâo klei rua\ amâo bi mtưp. Hluê si ênoh mrô ksiêm dla\ng mơ\ng Êpul brua\ mdrao mgu\n tar ro\ng la\n thu\n 2015, ti Việt Nam, kah knar sa sa\ mâo 8 êbâo ]ô mnuih sna\n mâo truh 1 êbâo ]ô mâo klei rua\ êrah đ^m truh 12,5%, 240 ]ô mâo klei rua\ mta mmih hla\m asei mlei, truh 3%. {ia\dah brua\ kriê dla\ng lehana\n do\ng mdrao dua klei rua\ anei ka ba w^t lu klei tu\ dưn ôh. Hlak mblang kơ mta phu\n ya nga\ ênoh mnuih mâo klei rua\ amâo bi mtưp đ^ lu, Nai pr^n Lại Đức Trường, bi ala Êpul brua\ mdrao mgu\n tar ro\ng la\n ti Việt Nam la] snei:

“Mta phu\n pro\ng êdi kbia\ hriê mơ\ng brua\ nga\, klei dôk dơ\ng [ơ\ng hua\ mơ\ng mnuih [uôn sang. Si tô hmô klei dju\p ha\t. Ti Việt Nam ênoh phung êkei dju\p ha\t hla\m brô 50%. Tal 2 jing mna\m lu đei kpiê, [iêr. Gia\m 80% ênoh phung êkei Việt Nam mna\m kpiê [iêr. Êngao ana\n, lo\ mâo du\m mta klei mka\n mse\ si amâo [ơ\ng dja\p hnơ\ng djam mtam, boh kroh. Kha\dah Việt Nam jing ala ]ar nga\ lo\ hma [ia\dah mâo truh 60% ênoh mnuih mâo [ơ\ng dja\p boh kroh, djam mtam. Hia\m 30% mnuih pro\ng amâo mjua\t asei mlei gra\p hruê hluê si klei mta\ ra\ng. Hla\m klei dôk dơ\ng [ơ\ng hua\, mnuih [uôn sang [ơ\ng lu hra. Hluê si klei mta\ mơ\ng Êpul brua\ mdrao mgu\n tar ro\ng la\n, gra\p ]ô mnuih kno\ng [ơ\ng 5g hra/hruê [ia\dah ara\ anei drei hla\k dôk [ơ\ng đ^ gia\m 2 blư\ mka\ ho\ng klei mta\ anei”.

Kơ du\m brua\ nga\ amâo ja\k, hma\i truh kơ klei suaih pral mnuih [uôn sang Việt Nam, drei dưi la] ana\n jing klei mưng dju\p ha\t lehana\n mna\m kpiê, [iêr. Hluê si klei ksiêm dla\ng, ha\t mâo 7000 mta chất hoá học, hla\m ana\n mâo hla\m brô 69 mta sra\ng nga\ truh klei rua\ bru\ asei mlei. Việt Nam ara\ anei jing sa hla\m ênoh 15 ala ]ar mâo ênoh mnuih dju\p ha\t lu êdi tar ro\ng la\n. Hluê si klei đa\o t^ng, gra\p thu\n ala ]ar drei mâo hla\m brô 400 êbâo ]ô mnuih djiê kyua du\m klei rua\ djo\ tuôm kơ dju\p ha\t. Klei mưng anei a\t jing mta phu\n ba klei rua\ bru\ kso\, klei rua\ kso\ kjham mka\n. }ia\nb bi hro\ tui] hnơ\ng klei truh jhat mơ\ng ha\t dju\p truh kơ klei suaih pral mnuih [uôn sang, Quốc hội Việt Nam bi mkla\ leh Hdra\ bhia\n gang mkhư\ klei truh ju\ jhat mơ\ng ha\t lehana\n kla\ klơ\ng dưi ba yua mơ\ng hruê 1/5/2013. Kha\ sna\n, ]ia\ng kơ mnuih [uôn sang thâo sa\ng lehana\n hluê nga\ kja\p a\t mâo lu klei dleh mơh. Klei bi êdah ana\n jing ênoh mnuih dju\p ha\t a\t dôk lu lehana\n klei dju\p ha\t ti anôk lu mnuih a\t dôk mâo lu.

A|t hluê si Êpul brua\ mdrao mgu\n tar ro\ng la\n, Việt Nam jing ala ]ar mâo hnơ\ng ba yua kpiê, [iêr lu êdi mka\ ho\ng du\m ala ]ar mka\n ti kr^ng wa\l, lu h^n mka\ ho\ng mnuih Trung Quốc lehana\n lu h^n 4 blư\ mka\ ho\ng mnuih Singapore. Klei ba yua kpiê, [iêr jê` jê` arưp sra\ng mâo lu klei rua\ hu^ hyưt mse\ si klei rua\ bru\, bru\ tiê, rua\ kboh, m]ah arua\t êrah dlô amâo dah ba lu klei amâo ja\k hla\m ko\ dlô, amâo mâo jăk klei m^n… Hluê si Êpul brua\ mdrao mgu\n tar ro\ng la\n, amâo mâo hnơ\ng k]ah êđa\p ênang ôh kơ klei mna\m kpiê, [iêr. Tơdah mna\m, phung êkei amâo dưi mna\m êgao ôh 2 hnơ\ng côl, gra\p hruê lehana\n amâo êgao ôh 1 hnơ\ng côl ho\ng phung mniê hla\m gra\p hruê. Sa mrô côl bi knar ho\ng 10gr côl amâo bi lu\k mta mka\n, bi knar ho\ng ¾ to\ [iêr 330ml, sa k]ok kpiê vang 100ml (13,5% hnơ\ng côl) amâo dah sa k]ok kpiê ktang 30ml (40% hnơ\ng côl). {ia\dah, pa\t ]ia\ng jih mnuih Việt Nam amâo hluê nga\ ôh klei k]ah mtru\n anei. Sa klei mưng mka\n a\t hma\i truh kơ klei suaih pral drei ann jing [ơ\ng lu hra. La] kơ klei anei, Nai pr^n Ngô Thị Hải Vân, Khua du\ do\ng mdrao klei suaih pral lehana\n ksiêm dla\ng klei rua\ amâo bi mtưp, Knơ\ng ksiêm dla\ng kơ klei rua\ kr^ng la\n dap kngư brei thâo:

“Ti ana\p klei ba yua hra mơ\ng mnuih Việt nam jing sa klei na\ng hưn ra\ng êdi. Thu\n 2015, hluê si sa hdra\ tui ksiêm mơ\ng ala ]ar t^ng dla\ng kơ du\m klei rua\ amâo bi mtưp sna\n hnơ\ng [ơ\ng hra kah knar mơ\ng sa ]ô mnuih truh 9,5g/hruê, hla\k êjai ana\n hluê si klei mta\ mơ\ng Êpul brua\ mdrao mgu\n tar ro\ng la\n jing sa ]ô mnuih pro\ng amâo [ơ\ng êgao ôh 5g hra/hruê, jing ara\ anei mnuih Việt Nam dôk [ơ\ng hra lu h^n gia\m 2 blư\ mka\ ho\ng klei mta\ ra\ng. Tơdah [ơ\ng lu hra, sui thu\n mlan sra\ng ba lu klei rua\ hu^ hyưt mse\ si klei rua\ hla\m kboh, bru\ êhu\ng, bru\ prô] khua lehana\n lu klei rua\ hu^ hyưt mka\n”.

Hluê si phung thơ\ng kơ brua\ mdrao mgu\n, klei rua\ amâo bi mtưp êngao kơ du\m klei amâo dưi bi mlih mse\ si thu\n, êkei mniê, djuê ana, mta gen sna\n a\t mâo lu hdra\ dưi gang mkhư\ du\m mta klei rua\ ana\n ho\ng klei drei bi mlih brua\ nga\, klei dôk dơ\ng [ơ\ng hua\ mse\ si: Amâo mâo dju\k ha\t, amâo mâo mna\m lu đei kpiê, [iêr, [ơ\ng du\m mta mnơ\ng tu\ ja\k djo\ guôp, [ơ\ng lu mta djam mtam, boh kroh ([ia\ êdi 400gr/1 ]ô mnuih/hruê), bi hro\ klei [ơ\ng lu đei hra (lu êdi 5gr/1 ]ô mnuih/hruê), [ơ\ng [ia\ [ê` hra (lu êdi 25gr/1 ]ô mnuih/hruê), mjua\t ktang nanao asei mlei ( [ia\ êdi 150 mn^t hla\m sa huê ka\m)./.

Pô mblang:  H'Nê]  Ê`uôl