VOV4.Êđê – Boh [leh mâo bruă klam yuôm bhă êdi jing kar du\m mta êa jhat hlăm êrah leh ana\n êa êbeh hlăm asei mlei, kbiă kta] ho\ng êlan m’iêk, mđ^ lar hnơ\ng hră leh ana\n chất điện giải hlăm êrah, t^ng mkă hnơ\ng êrag đ^. Klei ruă boh [leh jing klei boh [leh hro\ klei dưi ngă bruă, hma^ kơ klei suaih pral mơ\ng mnuih ruă. Hlăm ana\n, klei ruă boh [leh sui hlao jing sa klei ruă kjham, ara\ anei hlăk jing klei hu^ hyưt mơ\ng du\m ala ]ar hlăk đ^ kyar. Anei jing klei boh [leh amâo dưi lo\ kru\ w^t, du\m hdră mdrao mgu\n ara\ anei lu jing jing ngă bi êmưt hnơ\ng truh kjham mơ\ng klei ruă leh ana\n gang mkhư\ kơ klei ruă nao kơ kjham. Kyua ana\n, bruă gang mkhư\ klei ruă anei jing yuôm bhăn êdi.

Klei ruă boh [leh dưi mbha mâo 2 mta, ana\n jing ruă boh [leh kjham lehana\n ruă boh [leh amâo thâo hlao. Ruă boh [leh kjham khăng mâo kdjăt `hăr, kbiă mơ\ng du\m mta phu\n mse\ si: êka êkeh ngă lui] êrah, eh prh kjham ngă lui] êa hlăm asei mlei, mâo kman hlăm êrah, êka boh [leh kbiă mơ\ng du\m mta êa drao amâo dah mta ruă. S^t mâo klei ruă boh [leh kjham, mnuih ruă khăng mâo du\m klei bi êdah mse\ si: m’iêk [ia\, lu mnuih amâo mâo êa m’iêk ôh, ]ia\ng [le\ o#, [le\ o#, eh proh, êmăn êmiêk… Khă sơnăn, tơdah hmao [uh hnưm lehana\n hmao mdrao mgu\n, klei ruă boh [leh kjham dưi mdrao hlao lehana\n amâo mâo nao kơ klei ruă mkăn ôh. Klei năng hu^ hyưt ara\ anei ana\n jing klei ruă boh [leh amâo thâo hlao. Klei ruă anei `u amâo mâo êdah klă ôh, [rư\ [rư\ sơnăn dleh thâo [uh lehana\n mdrao mgu\n. La] kơ klei boh [leh ara\ anei ti Việt Nam, aê mdrao chuyên khoa 1 Trần Thanh Quí, k’iăng khua adu\ bruă do\ng mdrao mjê], Sang êa drao pro\ng [uôn pro\ng {uôn Ma Thuột brei thâo:“ Ruă boh [leh jing boh [leh êdu awa\t, amâo dưi ngă bruă kar êrah, mjing êa m’iêk lehana\n bi knar êa điện giải. Ara\ anei ti Việt Nam mâo hlăm brô 5 êklăk ]ô mnuih mâo klei ruă boh [leh, hlăm ana\n mâo hlăm brô 800 êbâo ]ô mnuih mdrao mgu\n bi mlih boh [leh, jing kar mdoh êrah ]ia\ng mdrao klei ruă boh [leh amâo thâo hlao”.

Hluê si phung aê mdrao chuyên khoa, klei ruă boh [leh amâo thâo hlao kbiă hriê mơ\ng lu mta phu\n mse\ si: mnuih mâo klei ruă hlăm boh [leh mse\ si bo\k bi mđui] êka asa\r boh [leh kjham, bo\k bi mđui] asa\r boh [leh amâo thâo hlao, mâo boh tâo lăng hlăm boh [leh, mnuih mâo klei ruă boh [leh mơ\ng tian am^, mnuih mâo klei boh [leh kjham, [ia\dah amâo mâo mdrao mgu\n lehana\n amâo mâo mdrao hlao ôh… [ia\dah phu\n agha ngă truh klei ruă boh [leh amâo thâo hlao ara\ anei kbiă mơ\ng klei ruă m’iêk [ê` hra, klei ruă êrah đ^. 2 mta klei ruă lu lehana\n [rư\ hruê [rư\ đ^ h^n ti du\m ala ]ar hlăk đ^ kyar, hlăm ana\n mâo Việt Nam.

Ti sang êa drao pro\ng [uôn pro\ng {uôn Ma Thuột, ara\ anei mâo 170 ]ô mnuih mâo klei ruă boh [leh amâo thâo hlao gưk knhal tui] hlăk hlăk kar mdoh êrah, hlăm ana\n êbeh mkrah wah jing mnuih mâo klei ruă m’iêk [ê` hra. Hluê si aê mdrao chuyên khoa 1 Trần Thanh Quí, k’iăng khua adu\ bruă do\ng mdrao mjê], Sang êa drao pro\ng [uôn pro\ng {uôn Ma Thuột, klei jing mơ\ng klei ruă m’iêk [ê` hra, ana\n ngă êka du\m arua\t êrah, hlăm ana\n mâo arua\t êrah ti boh [leh. Klei ruă boh [leh jing 1 hlăm du\m mta klei ruă kbiă hriê mơ\ng klei ruă m’iêk [ê` hra ara\ anei.

Klei ruă boh [leh amâo thâo hlao mphu\n mâo lehana\n đ^ lar hluê 5 gưl. Tơdah klei ruă boh [leh kjham mâo du\m klei bi êdah klă mnga] mơ\ng gưl tal êlâo, sơnăn klei ruă boh [leh amâo thâo hlao, ti gưl tal êlao, jih jang mnuih ruă amâo thâo kral ôh, leh truh klei ruă bi êdah klă h^n, sơnăn klei ruă ti gưl knhal tui] leh. S^t truh ti gưl 5, mnuih mâo klei ruă boh [leh amâo thâo hlao amâo mâo mdrao mgu\n hlăm adu\ ôh, [ia\dah mdrao mgu\n bi mlih boh [leh ho\ng 1 hlăm 3 hdră mdrao mâo: mbla] mtuôp boh [leh, kar mdoh êrah lehana\n kpu\ng mgang boh [leh, hlăm ana\n kar mdoh êrah jing hdră mdrao lu h^n êdi ara\ anei.

Êngao kơ mta phu\n kyua kbiă hriê mơ\ng klei ruă m’iêk [ê` hra, klei ruă êrah đ^, sơnăn amâo djo\ [ia\ ôh mnuih mâo klei ruă boh [leh kbiă hriê mơ\ng du\m mta klei ruă hlăm boh [leh êlâo kơnăn, [ia\dah [uh klei bi êdah mơ\ng klei ruă, digơ\ amâo nao mkă dlăng ôh ti du\m sang êa drao chuyên khoa [ia\dah ]o\ng blei du\m mta êa drao hluê si du\m klei bi yăl dliê mơ\ng lu mnuih. Anei jing bruă ngă hu^ hyưt êdi kyua amâo mâo klei mkă dlăng leh ana\n mdrao mgu\n srăng ngă klei ruă boh [leh đ^ lar pral h^n. Êdah klă mse\ si Y- Điêm Trei, 38 thu\n ti kdriêk Lak. Sui ho\ng anei 2 thu\n, ayo\ng Y-Điêm Trei nao đih mdrao kơ sang êa lehana\n mâo phung aê mdrao bi mklă mâo klei ruă boh [leh amâo thâo hlao gưl knhal tui]. Êdei kơnăn, `u dưi ba nao kơ sang êa drao pro\ng [uôn pro\ng {uôn Ma Thuột ]ia\ng kar mdoh êrah. Ayo\ng Y- Điêm brei thâo êlâo kơnăn `u mâo klei bi êdah m’iêk ruă, m’iêk kbiă êrah, tui si djo\ nao mkă dlăng ti sang êa drao chuyên khoa, [ia\dah Y-Điên ]o\ng blei êa drao mhro\ hnơ\ng ruă w^t mnăm. Klei ana\n mâo du\m blư\ hlăm 5 thu\n hlo\ng truh kơ `u nao đih kơ sang êa drao. Y-Điêm yăl dliê:“ Ti sang mâo klei bi êdah w^r ko\, ruă ko\, ]ia\ng [le\ o#, êngoh, [ia\dah dôk n’nao ti sang, tơl truh kơ kjham sơnăn kơh nao kơ sang êa drao, hlăk ana\n aê mdrao la] amâo mâo êa drao dưi mdrao hlao ôh, ara\ anei kno\ng knar êrah yơh ]ia\ng hd^p mda”.

Hluê si phung aê mdrao chuyên khoa, klei ruă boh [leh hlăk mâo klei bi êdah đ^ h^n grăp hruê, hlăk êjai máy móc bi êran boh [leh ti du\m sang êa drao kno\ng mâo [ia\ đui], kyua ana\n lu mnuih ruă amâo dưi mdrao mgu\n ti alu\ wa\l ôh, [ia\dah ba nao kơ sang êa drao gưl dlông, ngă lui] lu hruê m’mông lehana\n prăk kăk. Kyua ana\n, grăp ]ô drei bi mâo klei kriê dlăng, răng mgang asei mlei pô, mkhư\ gang klei ruă boh [leh ho\ng hdră doh jăk, huă [ơ\ng hluê hdră mrâo mrang. {ơ\ng [ia\ kđeh ]^m, [ơ\ng lu mta djam mtam, boh kroh, mnăm mơ\ng 1 lít mkra truh 2 lít êa hlăm 1 hruê, ktang mjuăt asei mlei đrông, mhro\ [ia\ klei mnăm kpiê, [iêr, amâo mâo dju\p hăt, amâo mâo [ơ\ng ms^n đei./.

}ia\ng lo\ mâo klei thâo kơ bruă mdrao mgu\n ăt mse\ mơh gang mkhư\ klei ruă boh [leh sui hlao, êpul ]ih klei mrâo kơ hdră mâo leh klei bi blu\ hrăm ho\ng aê mdrao thơ\ng kơ bruă 1 Trần Thanh Quý, K’iăng khua anôk bruă do\ng mdrao jê], kru\ w^t klei suah pral leh ana\n mnơ\ng ruă, Sang êa drao pro\ng Buôn Ama Thuột, ]ar Dak Lak.

-Ơ Aê mdrao! Si klei bi knăl mơ\ng klei rua\ dlưh awa\t boh [leh dleh thâo hlao?

BS Trần Thanh Quí: Ho\ng klei rua\ dlưh wa\t boh [leh dleh thâo hlao, tal êlâo ênưih thâo [uh jing klei đ^ bo\k, lehana\n jih jang mnuih rua\ găn sơăi klei anei. Tal dua, bi knăl kơ klei k[ah êrah, mnuih rua\ le\ hla\m klei k`^ a’hưr asei mlei, ala\ mta ơ\ng l’la\t. Tal 3, klang [roh, bi êgah êmăn bo\ asei mlei, ]ia\ng [le\ o# nanao.

- Ya jing pô phu\n ba klei rua\ dlưh awa\t boh [leh dleh thâo hlao, Ơ Aê mdrao?

Bs Trần Thanh Quí: Ho\ng klei rua\ dlưh awa\t boh [leh dleh thâo hlao, boh phu\n truh kơ klei rua\ anei ti gưl knhal tui] kbia\ hriê mơ\ng klei rua\ mâo mta mmih hlăm êrah đ^. Klei rua\ mâo mta mmih hlăm êrah kreh ngă jhat truh kơ arua\t êrah. Leh jhat truh kơ arua\t êrah boh [leh hlo\ng ngă khăng he\ asei boh [leh, wưng ana\n klei rua\ dơ\ng đ^ êjai, lehana\n ana\p hlo\ng truh kơ klei dleh thâo kar êrah, truh kơ klei mnuih rua\ bi nao kar êrah kơ sang êa drao. Êngao ana\n lo\ mâo du\m klei rua\ mkăn mse\ si jing klei rua\ mâo mơ\ng am^ ama, mâo leh klei rua\ hlăm boh [leh, mse\ si đa đa bi mđui] êka boh [leh, bi mđui] amâo mâo thâo hlao, ana\p truh kơ klei boh [leh jhat. Jih jang klei rua\ anei truh kơ klei dlưh awa\t boh [leh amâo lo\ thâo hlao ti gưl knhal tui]. Mâo du\m mta klei rua\ mkăn đa đa mse\ si mâo boh tâo lăng hlăm boh [leh ăt ngă truh kơ klei dlưh awa\t boh [leh. Phu\n tal êlâo mâo klei rua\ dlưh awa\t bioh [leh anei bi gưl, [ia\dah kyua mdrao amâo mâo ênu\m, snăn le\ kơ klei dlưh awa\t boh [leh dleh thâo hlao.

-Hb^l mnuih rua\ dlưh awa\t boh [leh dleh thâo hlao, srăng mdrao ho\ng hdră mlih boh [leh, Ơ aê mdrao?

Bs Trần Thanh Quí: Mâo 3 hdră ]ia\ng mdrao mlih hrô kơ boh [leh: Ana\n jing mlih mko\ boh [leh mkăn, dua njing kar kpu\ng tian, tlâo jing kar êrah, amâodah pia jing bi êran êrah ho\ng masin. Hlăm jih tlâo hdră anei, kno\ng hdră lo\ mko\ mlih boh [leh mrâo jing jăk h^n, [ia\dah hdră anei dleh dưi mâo, kyuana\n lu mnuih rua\ boh [leh kno\ng ngă hdră kar êrah, lehana\n klei kar nanao êrah mse\ djuê ana\n tơl jih klei hd^p.

Klei dlưh awa\t boh [leh dleh thâo hlao mâo halưm 5 gưl, mnuih rua\ mâo du\m klei bi mlih mơ\ng gưl tal êlâo, truh kơ gưl tal 5, tơdah leh truh ti gưl tal 5 snăn mnuih rua\ kjham leh due\ nao kơ klei kar êrah yơh. Tơdah klei rua\ dlưh wa\t boh [leh mil gưl tal dua, ka truh ôh ti wưng knhal tui], [ia\dah mnuih rua\ mâo he\ klei bi knăl urê hla\m êrah lu, mâo mb^t ana\n kreh ]ia\ng bi [le\ o# nanao, snăn ăt truh kơ klei kar êrah mơ\ng hnưm mtam. Ti ti wưng tal 3, jing mnuih rua\ đ^ lu kali êrah ăt bi kar êrah mtam amâodah mâo đa đa mnuih rua\ ka truh ti wưng knhal tui] ôh [ia\dah hnơ\ng êrah đ^ jê`, kbia\ hriê mơ\ng ya mta klei ngă kơ mnuih rua\ truh kơ klei bo\k kso\, bi jhat êrah, mdrao amâo mâo [uh lưh, snăn truh kơ klei kar êrah mơh.

-Si hdră srăng răng mgang kơ boh [le\ pô đăm le\ hla\m klei dlưh awa\t?

Bs Trần Thanh Quí: Bi tơdah ka truh ti hnơ\ng dlưh awa\t boh [leh, snăn mdrao he\ bi jih pô phu\n ba klei rua\. Tơdah mnuih rua\ mâo klei rua\ mta mmih đ^ hlăm êrah, snăn bi nao mka\ dlăng hnơ\ng mta mmih mâo hlăm êrah jăk êdi jing ti hnơ\ng kgu\ 7,0mml/l, amâodah ênoh HbA1 kgu\ 7,0%. Tơdah dưi krơ\ng jăk nanao mil ênoh ana\n, snăn srăng dưi krơ\ng amâo mâo truh kơ klei kjham jing dlưh awa\t boh [leh ôh, bi tơdah amâo mâo dưi krơ\ng ôh hnơ\ng mta mmih mâo hlăm êrah s^t nik srăng truh kơ klei dlưh awa\t boh [leh yơh.

Ho\ng mnuih suaih pral aguah tlam, tal êlâo h^n brei mâo sa knhuah dôk dơ\ng [ơ\ng hua\ djo\ hnơ\ng, bi hro\ mta prăi, amâo mâo [ơ\ng lu ôh kđeh ]^m, [ơ\ng lu mta djam hla rơ\k, mta bi êdjao, mnăm lu êa, lehana\n mjua\t asei mlei jê` jê`. Jih jang hdră ana\n jing jăk kơ boh [leh.

-Mnuih mâo leh klei rua\ anei si srăng [ơ\ng hua\ Ơ aê mdrao?

Bs Trần Thanh Quí: Tal êlâo jing; klkei kơ mnơ\ng [ơ\ng hua\, mnuih rua\ amâo mâo dưi mnăm lu đei êa ôh. Kyuadah ara\ anei boh [leh ma\ brua\ awa\t leh, dleh dưi kar êa m’iêk, mơ\ng ana\n êa êbeh srăng ksu\l lu hlăm asei mlei, ngă đ^ knăng, lehana\n truh kơ klei bo\k ks^. Tal dua, amâo mâo [ơ\ng ôh mnơ\ng [ơ\ng mâo lu mta kali mse\ si mtei, boh đra], boh sầu riêng, boh krue# mmih. Jih jang mnơ\ng [ơ\ng anei srăng mđ^ hnơ\ng kali mâo hlăm êrah, ênưih ngă mtu\k mtu\l kơ kboh, ênưih truh kơ klei đue\ nao kơ kjham, lehana\n djiê. Kơ mnơ\ng [ơ\ng, mnuih rua\ dưi [ơ\ng du\m mta mnơ\ng [ơ\ng mâo protein mse\ si kdrê] ko# boh mnu\, êa êtăk prăi, amâo mâo dưi [ơ\ng ms^n ôh. Hlăm klei hua\ [ơ\ng, mnuih rua\ bi hua\ [ơ\ng ]ia\ng kơ plah wah dua blư\ nao kar êrah, mnuih rua\ ana\n đ^ knăng mơ\ng 1kg – 1,5 kg boh ktro\ asei.

Ho\ng mnuih rua\ dlưh awa\t boh [leh ]ia\ng dưi krơ\ng kơ klei hd^p sui h^n, mâo klei mta\ kơ mnuih rua\ bi nao kar êrah djo\ hruê k]ah, djo\ mmông, amâo mâo dưi lui k[ah, tơdah êgao he\ hruê s^t nik mta jhat hlăm êrah srăng đ^, êa srăng ksu\n lehana\n êbeh he\ hlăm asei mlei, mnuih rua\ kno\ng nao mdrao mjê] mtam. Tal dua, jing bi hua\ [ơ\ng djo\ ho\ng klei nai aê mdrao mta\ mtăn. Tal tlâo, mnăm djăp mta êa drao mse\ si êa drao bi lưh hnơ\ng êrah đ^, amâodah êa drao mbo\ hnơ\ng tu\ jăk kơ êrah, mta sắt tui si aê mdrao mta\ mtăn tơdah mnuih rua\ w^t mdrao kơ sang leh. Tơdah hluê gưt amâo mâo ênu\m ôh klei mta\ anei, s^t nik dleh dưi krơ\ng klei hd^p sui.

-La] jăk kơ aê mdrao lu!