VOV4.Êđê - Klei toh êwang asei, duah bi [uh si [uh si mâo, dôk hlăm klei dlưh awa\t ai tiê, leh ana\n bohnik gơ\ amâo dưi lo\ kja\p ôh klei m^n, bruă ngă mơ\ng pô jing klei bi êdah mơ\ng klei ruă dlưh awa\t klei m^n amâo ja\k ko\ asei leh kkiêng anak. Anei jing klei ruă [rư\ hruê [rư\ mâo lu leh ana\n tơdah amâo mâo hmao thâo, amâo hmao mdrao mgu\n, snăn dleh dưi mdrao. Tơdah klei ruă anei kjham, mnuih ruă srăng mâo du\m klei bi êdah ru\ng răng hla\m klei m^n, mâo du\m bruă nga\ ba klei ju\ jhat kơ asei mlei pô, kơ mnuih riêng gah, đa tăp năng kơ anak pô.

Amai Phùng Thị T 25 thu\n ti sa\ Nam Yo\ng, kdriêk }ư\ Ju\t, ]ar Daknông ba kơ sang êa drao kho\ ]ar Daklak ]ia\ng mdrao klei rua\ amâo mâo jăk klei m^n leh kkiêng anak tal 3. Tui si mnuih hlăm sang pô rua\ anei, leh kkiêng anak, amai T kreh blu\ bê] bê], amâo mâo ]ia\ng bi tuôm ho\ng mnuih mkăn ôh, [ơ\ng kba, lehana\n la] kơ `u jing anak yang. Kyua mâo du\m klei bi knăl mdê ho\ng aguah tlam, snăn mnuih hlăm sang ba `u kơ sang êa drao kho\ ]ar Daklak, lehana\n mâo mka\ dlăng mâo klei rua\ dlưh amâo mâo jăk klei m^n leh kkiêng. Klei rua\ đue# nao kơ ktro\ lehana\n ana\p mtu\k mtu\l klei m^n.

Aê mdrao Nguyễn Thị Bé, Khua anôk brua\ mgu\n klei rua\ anei mơ\ng Sang êa drao kho\ ]ar Daklak, brei thâo:“ Mnuih rua\ anei dôk ung mơ\ng mda, hlăk 19 thu\n kkiêng anak tal êlâo leh, ana\n jing thu\n 2012, thu\n 2013, `u lo\ kkiêng anak tal 2, lehana\n ara\ anei mrâo lo\ kkiêng anak tal 3. Klei hd^p go\ sang dôk hlăm klei dleh dlan, ung ăt adôk mda mơh. Duh kơ klei duah [ơ\ng, lehana\n rông anak, kno\ng hlăm kiê kngan mơ\ng dua ung mo#, amâo mâo klei đru mơ\ng găp djuê ôh mơ\ng ana\n pô rua\ anei kreh le\ nanao hlăm klei amâo mâo p^t, lu klei m^n, tu\ lu klei ktro\ snăn le\ hlăm klei amâo mâo jăk klei m^n”.

Mse\ snăn lo\ mâo amai Trịnh Thị T 33 thu\n ti alu\ kr^ng Tân Lợi, [uôn pro\ng [uôn Ama Thuôt, ]ar Daklak. Leh kkiêng anak tal 2 mâo dua tlâo hruê snăn `u dơ\ng mâo klei bi knăl amâo mâo jăk, rua\ hlăm boh ko\, hw^r ko\, djăl đ^ hlơr. Găp djuê m^n mtam anei jing klei kreh bi mlih klei m^n mơ\ng mniê mrâo kkiêng đu]. {ia\dah leh [uh blu\ lu klei amâo lo\ djo\, lehana\n asei toh êwang, snăn găp djuê ba gơ\ kơ sang êa drao. Trịnh Thế jing ama amai Trịnh Thị T brei thâo:“ Leh kkiêng anak gơ\ le\ hlăm klei amâo mâo p^t, lehana\n ung mo# di`u lo\ mâo klei amâo mâo thâo bi djo\ kyua klei kơ prăk kăk, m^n lu, truh kơ klei rua\. Êlâo ana\n gơ\ tuôm mâo leh mơh, leh mdrao hlao he\. Gơ\ mnăm êa drao nanao, [ia\dah leh ba tian kơ anak tal dua, snăn mdei klei mnăm êa drao, kyua hu^ hmăi amâo mâo jăk ho\ng ^ hlăm tian. Mơ\ng ana\n leh kkiêng klei rua\ lo\ bluh đ^ mtam”.

Tui si phung aê mdrao thơ\ng kơ brua\ anei la], klei rua\ dlưh awa\t klei m^n leh kkiêng jing klei bi mlih hlăm phung mniê kơ klei m^n, kơ klei bi [uh, mâo klei bi êmăn êmik, alah alan, kreh dôk hlăm klei hu^. Klei rua\ ngă kơ mniê mrâo kkiêng amâo mâo thâo kia\ kriê ôh klei m^n pô, lehana\n truh kơ klei ngă đa đa mta hlăm klei amâo mâo thâo săng, amâo mâo thâo ôh kơ pô ya do\ dôk ngă, klei djo\ amâodah klei soh. Hyưt hu^ êdi, mâo đa đa mnuih rua\ đue# nao kơ ktro\, lehana\n kbia\ hriê mơ\ng klei găp djuê k[ah klei thâo săng mơh, boh nik jing mơ\ng ung lo\ dơ\ng ngă kơ klei rua\ đue# nao kơ kjham h^n.

Mơ\ng ako\ thu\n 2017 truh kơ ara\ anei, anôk brua\ mdrao mgu\n klei rua\ anei, mơ\ng sang êa drao kho\ ]ar Daklak mâo mdrao leh truh kơ 12 ]ô amai adei mâo klei rua\ anei, hlăm mâo 7 ]ô kbia\ hriê mơ\ng leh kkiêng. Mta phu\n truh kơ klei rua\ anei kbia\ hriê mơ\ng klei hd^p ung mo# amâo mâo klei êđăp ênang, leh kkiêng, am^ mrâo kkiêng amâo klei bi juh amâodah amâo mâo klei mđ^ ai êjai hlăm brua\ dlăng kriê anak, lehana\n brua\ knua\ mkăn hlăm go\ sang.

Tui si phung aê mdrao, klei rua\ amao ja\k ko asei dlưh awa\t klei m^n leh kkiêng anak jing sa mta klei rua\ hu^ hyưt snăk, boh nik hlăm ênuk ara\ anei, mâo lu klei ktro\ hla\m klei hd^p, [ia\ snăk mnuih thâo săng kơ klei rua\ anei. Klei thâo kral, lehana\n êmưt mdrao mgu\n srăng ngă kơ mnuih rua\ đue# nao kơ kjham h^n, dleh mdrao, boh mơ\ng klei ana\n mnuih rua\ mâo lu klei ngă amâo mâo jăk kơ asei mlei `u pô, kơ găp djuê, amâodah truh kơ klei bi mdjiê wa\t anak `u mrâo kkiêng.

Aê mdrao Nguyễn Thị Bé, Khua anôk mdrao mniê kjham leh ana\nman kjham. Sang êa drao mdrao klei rua\ kho\ c\ar Daklak sra\ng lac\ kla\ klơng leh ana\n đru kc\e\ brei hdra\ mgang mkhư\ klei rua\ anei:

- PTV: Ơ aê mdrao, dưi mơ\ he\ aê mdrao lac\ brei klă h^n kơ klei ruă dlưh awa\t klei m^n amâo mâo ja\k ko\ asei leh kkiêng anak?

. Aê mdrao Nguyễn Thị Bé: Klei ruă dlưh awa\t klei m^n amâo ja\k ko\ asei leh kkiêng anak ăt jing klei ruă dlưh awa\t klei m^n. Mnuih mâo klei ruă anei lu êdi jing phung mniê leh kkiêng anak, khăng gơ\ hla\k kkiêng anak tal êlâo. {ia\dah klă s^t gơ\ amâo djo\ kno\ng kkiêng anak tal êlâo đui] ôh, jih jang phung mniê leh kkiêng anak hu\i mâo klei ruă anei. Hluê si klei ksiêm dlăng ti sang êa drao kkiêng Hùng Vương, [uôn pro\ng Hồ Chí Minh, snăn ênoh phung mniê mâo klei ruă dlưh awa\t klei m^n amâo ja\k ko\ asei leh kkiêng truh 41%

- PTV: Ơ aê mdrao! Ya phu\n agha ba truh klei ruă anei?

. Aê mdrao Nguyễn Thị Bé: Mâo 3 mta phu\n nga\. Tal 1 kyua kbiă mơ\ng lam klei m^n. Klei m^n hlăm lam ai tiê kyua klei ruă mâo mơ\ng am^ ama, amâodah klei bi mlih du\m mta hoá học. Tal 2 jing mâo klei nga\ ru\ng hla\m klei klei m^n. Si tô hmô leh kkiêng anak tuôm ho\ng klei amâo thâo bi djo\ hlăm go\ sang, klei dleh dlan hla\m bruă duh mkra, mnuih hlăm djuê găp djiê, amâo mâo bruă mă… Tal 3 jing mnuih mâo leh klei ruă kbiă mơ\ng du\m klei amâo mâo jăk … Si tôhmô mnuih ruă thâo pô mâo du\m mta klei ruă mse\ si klei ruă m’iêk [ê` hra, du\m mta klei ruă tuyến giáp, m]ah arua\t êrah dlô, êka amâo ja\k hla\m ko\ asei.

- PTV: Klei ruă khăng mâo ya klei bi êdah ơ aê mdrao?

. Aê mdrao Nguyễn Thị Bé: Klei ruă amâo ja\k ko\ asei dlưh awa\t klei m^n khăng mâo du\m klei bi êdah mse\ si: mnuih rua\ [uh pô amâo mâo năng hlăm bruă kriê dlăng anak điêt amâodah bi mtu\l mtu\k hlăm bruă kriê dlăng anak, ngê` kbê` hla\m ai tiê ho\ng mnuih mkăn, amâodah bi hu^ hyưt, amâo ]ia\ng bi mje\ ho\ng hlei pô, tăp năng lo\ mâo klei m^n ]o\ng mdjiê asei mlei pô amâodah duah hdră ]o\ng mdjiê asei mlei pô.

- PTV: Ti Sang êa drao mdrao klei ruă kho\, si mnuih ruă nao đih kơ sang êa drao leh ana\n si klei thâo săng mơ\ng mnuih [uôn sang kơ klei ruă ?

. Aê mdrao Nguyễn Thị Bé: Khăng gơ\ mnuih ruă nao đih kơ sang êa drao ti anei mâo du\m klei bi êdah mse\ si amâo thâo p^t, bi hu^ hyưt, dôk amâo h’^t p^t amâo mâo mđao. Mâo du\m klei bi êdah ru\ng răng hla\m klei m^n, g^r êran đue# amâodah mâo klei m^n ]o\ng mdjiê asei mlei pô.

Go\ sang bi m^n snei, mnuih ruă leh kkiêng amâo mâo p^t, jing klei khăng aguah tlam gơ\. Ho\ng klei amâo thâo p^t, tơdah mnuih ruă amâo thâo p^t mơ\ng 5 – 7 hruê jing klei khăng mâo aguah tlam. Bi amâo thâo p^t mơ\ng 2 hruê kăm mâo wa\t klei bi êdah hu^ hyưt, mâo bi m^n jing mnuih mâo klei soh, mnuih ngă jhat snăn bi mdrao mgu\n yơh. Lu go\ êsei bi m^n snei: kyua leh kkiêng anak ai tiê dlưh êdu awa\t, snăn pô am^ mâo du\m klei bi êdah mse\ snăn. Lu mnuih lo\ bi m^n snei: anak pô yang jhat ngă anăn bi ngă yang adiê. Leh klei ruă amâo mâo hlao snăn kơh ba nao kơ sang êa drao mdrao. Klei thâo [uh, săng mơ\ng mnuih [uôn sang kơ klei ruă dlưh awa\t asei mlei klei m^n leh kkiêng anak adôk êdu awa\t êdi.

- PTV: Ơ aê mdrao, klei ruă anei tơdah sui ba mdrao, snăn si klei sra\ng  truh?

. Aê mdrao Nguyễn Thị Bé: Mnuih mâo klei ruă dlưh awa\t klei m^n kjham khăng mâo klei m^n ]o\ng mdjiê asei mlei pô amâo dah mâo du\m bruă ngă hma^ djo\ kơ djuê găp mse\ si mdjiê anak pô, ngă jhat kơ am^ ama, djuê găp. Đađa go\ sang kyua ngă yang lu blư\ ngă lui] liê lu prăk kăk. Kyua ana\n leh mâo du\m klei bi êdah mâo klei ruă dlưh awa\t klei m^n si la] ti dlông, snăn kơh ba nao mnuih ruă kơ sang êa drao ]ia\ng nai aê mdrao ksiêm mkă dlăng leh ana\n hmao đru k]e\  mdrao mgu\n, răng mgang hu^ lo\ mâo du\m mta klei ruă mkăn.

- PTV:Snăn phung mniê leh kkiêng ya mta bruă ngă ]ia\ng tlaih mâo klei ruă anei ơ aê mdrao?

. Aê mdrao Nguyễn Thị Bé: Tal 1, ho\ng du\m ]ô am^ dôk mda asei bi hriăm hdră ngă mo#, ngă am^ ]ia\ng thâo klă snei: leh kkiêng, pô srăng mâo du\m klei bi mlih kơ klei m^n, hriăm hdră bi juăt mưng, thâo hdră bi kah hruê m’mông đih mdei djo\ guôp. Mb^t ho\ng ana\n, go\ sang leh ana\n djuê găp, boh nik gơ\ pô ung bi mđing dlăng, bi kah, đua klam bruă knuă ho\ng mo# pô. Si tô hmô mlam, anak amâo mâo p^t, anak hia, snăn pô ung bi đru mo# kriê dlăng anak. Bohnik gơ\ bi h’^t kjăp bruă duh mkra. Snăn klei hd^p mda srăng h’^t kjăp h^n, klei suaih kơ am^ srăng jăk h^n, mhro\ klei hu^ hyưt mâo klei ruă dlưh awa\t klei m^n leh kkiêng./.

- PTV: La] jăk kơ aê mdrao lu ho\!

H’Mrư – Y Khem pô ]ih; H’Nga - Y Khem pô ra\k.