VOV4.Êđê- Klei rua\ amâo ja\k hla\m dlô jing sa klei rua\ kjham êdi hla\m ko\ dlô kyua dlô amâo ja\k, kbia\ hriê mơ\ng klei amâo ja\k hla\m ko\ dlông êlâo kơ kkiêng, êkei kơ kkiêng lehana\n leh kkiêng truh kơ 5 thu\n, hma\i truh kơ klei đ^ hriê kơ pro\ng, klei êbat hiu, blu\, klei m^n lehana\n klei thâo sa\ng mơ\ng phung hđeh. Ara\ anei, brua\ hmao [uh lehana\n do\ng mdrao lo\ kru\ w^t klei suaih pral ba w^t leh klei tu\ dưn, lu phung hđeh amâo ja\k hla\m dlô [rư\ lo\ suaih pral, đ^ kơ pro\ng, `u\ kma ho\ng yang [uôn.

Bruă mdrao mgu\n mrâo mrang bi mklă klei ruă hlăm dlô jing sa klei ruă amâo dưi mdrao hlao ôh, jing mâo klei amâo jăk hlăm hlô hma^ truh kơ bruă ngă, klei dôk dơ\ng, klei kpư\ êlư\, klei thâo săng, klei m^n, klei bi blu\ hrăm, khăng mâo kơ hđeh ti gu\ 5 thu\n. Hluê si klei ksiêm yap mơ\ng Phu\n bruă mdrao mgu\n, hlăm 1000 ]ô hđeh mrâo kkiêng srăng mâo hlăm brô 2 ]ô hđeh mâo klei ruă hlăm dlô. Êngao anăn, ênoh mâo klei ruă hlăm phung hđeh êkei lu h^n phung mniê. Khă gơ\, klei ruă anei amâo ngă hu^ hyưt ôh kơ klei hd^p, [ia\dah ba lu klei amâo jăk kơ klei suaih pral, klei hd^p mơ\ng mnuih ruă, go\ sang leh anăn ala [uôn. La] kơ du\m mta phu\n ba klei ruă amâo jăk hlăm dlô, aê mdrao Ngô Thanh Tân, K’iăng Khua adu\ bruă kru\ w^t klei suaih pral, Sang êa drao mdrao hluê ênhiang djuê ana ]ar Dak Lak brei thâo:

“Klei ruă hlăm dlô jing sa klei ruă amâo jăk hlăm dlô amâo lo\ đ^ h^n ôh leh anăn kyua mơ\ng du\m mta phu\n amâo jăk êlâo kơ kkiêng, hlăk êjai kkiêng leh anăn êdei kơ kkiêng hlăm brô kgu\ 5 thu\n. Klei ruă hlăm dlô bi êdah ti êngao ho\ng du\m klei amâo jăk kơ klei êrô êbat, klei thâo săng, thâo [uh leh anăn bruă ngă. Du\m mta hu^ dah ba klei ruă amâo jăk kơ dlô mâo du\m mta êlâo kơ kkiêng, anăn jing am^ ba tian [ơ\ng djo\ mta ruă, am^ tuôm mâo klei proh anak ^ êlâo anăn, am^ tuôm so# djo\ ho\ng du\m mta êa drao ruă, mâo klei hdrak ngă mơ\ng kman… mta hlăk êjai kkiêng mse\ si hđeh kkiêng amâo djăp mlan, amâo dah yua du\m hdră mdrao mgu\n hlăk kkiêng mse\ si yua knaih forceps, mnơ\ng [uôp, kkiêng tui si klei gai, mâo sa mta dơ\ng jing k`^ hlăm kl^t dlô”.

E| Phạm Gia Bảo (4 thu\n) ti kdriêk Ea Kar, ]ar Dak lak mâo klei ruă amâo jăk hlăm dlô, hlăk dưi mdrao mgu\n kru\ w^t klei suaih pral ti Sang êa drao mdrao hluê ênhiang djuê ana ]ar. Ho\ng sa ]ô hđeh 4 thu\n suaih pral snăn bruă êrô êbat, kda\t kdưt jing klei ênưih [ia\dah ho\ng Bảo, anăn jing sa hdră dleh dlan. Leh 1 thu\n mkrah mdrao mgu\n, hriăm mjuăt, Bảo dưi dôk dơ\ng hjăn leh anăn êbat du\m knhuang tal êlâo. Amai Phạm Thị Nhung, am^ Bảo brei thâo:

“E| giăm sa thu\n, nao ksiêm mkă snăn aê mdrao brei thâo anak êmưt thâo dôk dơ\ng, êbat hiu.Truh 2 thu\n [ia\dah ka thâo dôk gu\, êbat ôh, nao ksiêm mkă aê mdrao la] e\ amâo jăk hlăm dlô. Leh sa wưng mdrao mgu\n snăn e\ thâo dôk dơ\ng, dôk gu\ leh anăn êbat”.

 Ară anei, Anôk mdrao kru\ w^t klei suaih pral (Sang êa drao mdrao hluê  djuê ana ]ar) dôk ngă hdră mdrao mgu\n hnưm kơ 20 ]ô hđeh amâo jăk hlăm dlô  mơ\ng 1 truh 6 thu\n. Du\m hdră mdrao mgu\n mâo: Mdrao kơ klei kpư\ êlư\ asei mlei k`ăm đru kơ phung hđeh thâo bliư\, dai kkuê, dôk gu\, dôk dơ\ng leh anăn êbat, bruă mdrao mgu\n bi hriăm hđeh djă, păn, dăp mnơ\ng dhơ\ng, hdră bi hriăm blu\ sra\ng mtô hđeh blu\ boh pia ênưih leh anăn thâo kral êa mil. Êngao anăn, phung aê mdrao lo\ yua hdră mdrao hluê ênhiang djuê ana mguôp ho\ng êa drao mđ^ ktang klei jăk hlăm ko\ dlô, bi hro\ klei hu^ dah le\ hla\m klei ktiêl, kdjuôt kdj^ng asei mlei, bi k`hăk hlăm êpul hđeh anei. Grăp ]ô hđeh s^t hriê mdrao mgu\n ti nei srăng dưi ksiêm mkă, la] kơ klei dưi bi kpư\ êlư\ asei mlei, klei thâo, klei m^n, klei blu\ ]ia\ng bi mklă boh klei mơ\ng hđeh ]iăng mâo hdră mdrao mgu\n, hdră hriăm mjuăt. Grăp ]ô hđeh mâo sa hdră k`ăm, hdră êlan klă klơ\ng, la] kơ leh hdră mdrao mgu\n. Mb^t anăn, hlăm hdră hriăm mjuăt kơ hđeh hluê si êpul ]ia\ng hđeh hriăm êjai, hlăp êjai ho\ng [^ng găp, mơ\ng năn hnưm `u\ kma ho\ng [^ng găp bi ênuk. Sang êa drao duh bi liê leh kdrăp mnơ\ng mse\ si hdruôm jơ\ng krơ\ng jơ\ng, ê`an đ^, mdho# hriăm dôk gu\, mdho# hriăm dôk dơ\ng, jar hriăm êbat, kdrăp bi hriăm kngan, rup ka]… ]ia\ng hđeh hriăm. Amai Võ Thị Thanh Thảo, Pô ngă bruă hlăm Anôk mdrao kru\ w^t klei suaih pral, Sang êa drao mdrao hluê ênhiang djuê ana ]ar Dak Lak brei thâo:

“Ho\ng hđeh mâo klei ruă hlăm dlô klei yuôm bhăn h^n jing klei g^r, klei bi hgu\m mơ\ng go\ sang ho\ng sang êa drao leh anăn mâo klei mđing dlăng mơ\ng êpul êya ala [uôn. Wưng yuôm bhăn mdrao mgu\n kơ hđeh amâo jăk hlăm dlô jing mơ\ng 1 truh 3 thu\n. Hlăm wưng anăn, hđeh brei hmao mdrao mgu\n srăng dưi mâo klei tu\ mdrao mgu\n jăk h^n. Tơdah mdrao mgu\n hnui, hđeh srăng amâo jăk kdjuôt kdj^ng jơ\ng kngan, khăng jơ\ng kngan, dleh dưi hlao h^n”.

 Thâo leh anăn mdrao mgu\n kru\ w^t klei suaih pral hnưm kơ phung hđeh mâo klei ruă hlăm dlô jing bruă yuôm bhăn kơ klei dưi lo\ suaih pral kơ phung hđeh.  Hlăm hdră mdrao mgu\n brei mâo klei sa ai, bi hgu\m mơ\ng go\ sang, mnuih kriê dlăng ho\ng sang êa drao k`ăm đru kơ hđeh prak suaih pral, bi hro\ klei jưh knang mơ\ng hđeh kơ pô mkăn. Hđeh mâo klei ruă hlăm dlô tơdah hmao mdrao mgu\n kru\ w^t klei suaih pral hnưm leh anăn djo\ hdră srăng mâo klei găl `u\ kma ho\ng êpul êya. Kyua anăn, du\m go\ sang mâo anak amâo jăk hlăm dlô brei g^r kriê dlăng, mdrao mgu\n, khăp h’iêng, đao\ knang hlăm klei dưi kru\ w^t klei suaih pral mơ\ng anak pô.

Klei rua\ amâo ja\k hla\m dlô jing sa klei rua\ ktro\, kreh mâo ti phung hđeh gu\ 5 thu\n. Klei rua\ anei ba lu klei truh kjham hla\m klei suaih pral, ai tiê klei m^n kơ go\ sang lehana\n yang [uôn. }ia\ng thâo sa\ng kla\ h^n kơ klei rua\ anei, thâo du\m klei bi êdah a\t mse\ mơh hdra\ do\ng mdrao, pô ]ih klei mrâo kơ kdrê] anei mâo leh klei bi blu\ hra\m ho\ng aê mdrao Ngô Thanh Tân, K’ia\ng khua adu\ mdrao lo\ kru\ w^t klei suaih pral, Sang êa drao mdrao hluê knhuah djuê ana ]ar Dak Lak:

-          Ơ Aê mdrao! Mâo du\m mta klei bi knăl ]iăng thâo kral hđeh mâo klei amâo jăk hlăm dlô ?

Aê mdrao Ngô Thanh Tân: “Klei bi knăl ]iăng thâo kral hđeh mâo klei ruă amâo jăk hlăm dlô jing mâo 4 mta klei bi knăl phu\n leh anăn 4 klei bi knăl mkăn. 4 klei bi knăl phu\n anăn jing du\m mta sơnei: Klei bi knăl tal êlâo jing hđeh mâo klei k`hăk asei mlei leh anăn khăng jơ\ng êjai dôk dơ\ng. Klei bi knăl tal 2 jing amâo dưi ksiêm dlăng ôh boh ko\ lehanăn kkuê, amâo thâo bliư\, đih mkup amâo thâo ngưk kkuê tơdah truh thu\n mse\ si hđeh mkăn, klei bi knăl tal 3 jing dua nah kngan dôk kpăt nanao, klei bi knăl tal 4 jing jih dua nah kngan amâo thâo djă mnơ\ng dhơ\ng ôh, amâo thâo kral ôh [o# mta am^, dleh kơ klei [ơ\ng mnơ\ng, iêu êmuh amâo thâo wit la], hia lu, klei amâo jăk hlăm dlô mâo 5 mta sơnei: klei amâo jăk hlăm dlô khăng êwiên, klei amâo jăk hlăm dlô mse\ kdo\ leh anăn amâo thâo ksiêm dlăng klei kpư\, klei amâo jăk hlăm dlô lu] klei thâo săng, klei amâo jăk hlăm dlô mse\ kruôt leh anăn klei amâo jăk hlăm dlô mâo lu klei mguôp mb^t djo\ tuôm mkăn. Tui hlue si mta klei klei amâo jăk hlăm dlô srăng mâo klei dlăng ba mdê mdê. ”

-          Si ngă boh tu\ dưn dưi mâo tơdah hmao [uh leh anăn yua hdră mdrao mgu\n ]iăng msir mgaih lehanăn kru\ w^t klei suaih pral kơ hđeh?

Aê mdrao Ngô Thanh Tân: “Tơdah amâo hmao [uh leh anăn yua hdră mdrao mgu\n sui, hđeh anăn srăng lu] lu klei myun, kyuadah amâo mâo hmao [uh hnưm, hđeh anăn srăng mâo du\m mta klei kpư\ êlư\ leh anăn bi kdơ\ng ho\ng klei ruă, dleh snăk ]iăng lo\ bi mlih. Tơdah ruă êdu, hmao [uh pral leh anăn yua hdră mdrao mgu\n hnưm srăng đru kơ hđeh hriê đ^ kơ pro\ng jăk h^n, bi hro\ du\m mta klei dleh dlan kơ klei hd^p êdei dih. Tơdah [uh leh anăn yua hdră mdrao mgu\n sui hđeh anăn lu] leh lu klei myun kyuadah mâo leh klei bi kdơ\ng ho\ng klei ruă hlăm `u leh anăn dleh kơ klei msir mgaih, tơdah ]iăng gang kơ klei mâo klei mâo jăk hlăm dlô kơ hđeh, drei srăng mđ^ klei kriê dlăng kơ phung mniê êjai dôk hlăm thu\n kkiêng lehanăn dôk ba tian, ]iăng bi hro\ he\ du\m klei amâo jăk êjai ba tian. Ngă jăk bruă đru do\ng bi hlao ai êjai kkiêng ]iăng bi hro\ klei amâo jăk hlăm dlô kơ hđeh điêt”

- La] jăk kơ Aê mdrao !