VOV4.Êđê - Mu\t hlăm du\m hruê ako\ yan bhang, kha\dah yang hruê adiê mđia\, [ia\dah mlam mma\t, lehana\n aguah ưm adiê adôk êa\t. Hlăm wưng bi mlih yan, mâo lu mta klei rua\ bluh đ^. Mta phu\n mơ\ng klei anei kyua adiê bi mlih ho\ng klei kdja\t, tăp năng thu krô, tăp năng h’ăp msah, jing găl ênưih kơ klei ma] kman đ^ lê]. Kdrê] “ Klei suaih pral – Klei hd^p” hruê kăm anei, hmei la] kơ dră răng mgang klei rua\ hlăm wưng mlih yan.

Du\m klei rua\ kreh tuôm hlăm wưng mlih yan: 

  - Hdrak ngă: Wưng mlih yan jing mmông hnơ\ng h’uh bi mlih, hlơr amâodah êa\t, mđia\ amâodah hjan bi mlih ho\ng klei kdjăt, mơ\ng năn ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ awa\t, asei mlei ênưih le\ hlăm klei hdrak ngă. }ia\ng răng mgang, brei [ơ\ng hua\ djăp mnơ\ng tu\ jăk, mnăm lu êa, lehana\n mjua\t ktang asei mlei, rao kiê kngan nanao, ]ia\ng mkhư\ mta klei rua\ ênưih tưp lar, anôk dôk bi mnga] ta] doh mnga], ]ia\ng đăm mâo kman, virus dôk gam.

  - Klei rua\ hlăm kso\: Adiê thu krô, ênưih snăk hmăi amâo mâo jăk ho\ng kso\, brei mđing mjua\t ktang asei mlei jê` jê`, ]ia\ng mđ^ ai ktang kơ kso\.

  - Rua\ ala\ hrah: }ia\ng răng mgang, brei grăp ]ô thâo mgoh asei mlei pô, lehana\n bi mdoh wa\l hd^p mda, điêt đuôt amâo mâo je\ êrô ôh ho\ng mnuih dôk rua\ ala\. Amâo mâo yua mb^t ôh ]hia\m, hmăm pa] [o#, đăm sut dhông ôh asa\r ala\ tơdah ktăl, rao kngan ho\ng kbu nanao. Tơdah rua\ ala\ leh pô bi ktlah yơh ho\ng mnuih mkăn, mdrao bi hlao, hu^dah tưp he\ kơ mnuih mkăn. Trua\ ala\ k^ng tơdah kbia\ kta], mdjah êa drao mdrao ala\ grăp hruê, boh ]hia\m sut [o# ho\ng kbu nanao, lehana\n [hu hlăm mđia\.

  - Bi ktăl hlăm kl^t: Kyua bi kpleh pro\ng hnơ\ng adiê êjai hruê lehana\n tlam mma\t, lehana\n hnơ\ng h’ăp hlăm êwa, snăn yơh kreh mâo klei bi ktăl, bi msâo hlăm kl^t, ngă kơ kl^t thu krô, bi kđang, bi ktăl bi plao… Diih dưi mia krem mgang kl^t ]ia\ng krơ\ng hnơ\ng êun kơ kl^t. Bi klei bi ktăl snăn nao êmuh nai aê êa drao êlâo kơ yua êa drao.

  - Rua\ hlăm atu\t klang: Adiê bi mlih ăt jing pô ba klei rua\ hlăm atu\t klang, mnuih mâo klei rua\ hlăm atu\t klang brei răng tơdah adiê êa\t, lehana\n h’ô ao mđao, boh nik leh kbia\ êa k’ho\, amâo mâo dưi hlo\ng mnei êa êa\t mtam ôh.

Mnơ\ng [ơ\ng đru răng mgang klei rua\:

   }ê: Ho\ng phung mnăm 5 ko\k điêt ]ê ju\ hlăm grăp hruê hlăm wang 2 hruê kăm ai srăng dưi kdơ\ng ho\ng djăp mta kman virus mu\t hlăm asei mlei êbeh kơ 10 blư\, mka\ ho\ng mnuih amâo mâo mưng mnăm êa ]ê. Kyuadah amino acid mâo hlăm ]ê mâo klei tu\ dưn mđ^ ai ktang kdơ\ng ho\ng klei rua\, đru mnuih mâo nanao klei suaih pral kjăp.

   Boh krue# du\ng: Yua êa kp^, amâodah [ơ\ng jê` jê` boh krue# du\ng jing klei jăk kơ asei mlei. {ia\dah brei mđing kơ đa đa klei êjai dôk mnăm du\m mta êa drao an thần, amâodah êa drao mkhư\ klei êrah đ^, snăn điêt đuôt amâo mâo dưi mnăm amâodah [ơ\ng ôh boh krue# du\ng, kyua ênưih srăng ba klei jhat kơ asei mlei. Kyuana\n êjai dôk yua du\m mta êa drao, snăn jăk h^n nao êmuh nai aê êa drao êlâo kơ yua.

   Êsu\n tỏi: Mơ\ng đưm đa\ leh, anak mnuih thâo ba yua êsu\n tỏi pioh mdrao klei rua\, mse\ si mdjah êa tỏi hlăm adu\ng ]ia\ng mkhư\ hdrak ngă, mdjah êa tỏi hlăm adu\ng mnu\ răng mgang klei rua\ tưp… Ara\ anei phung kreh knhâo ksiêm duah thâo [uh hlăm êsu\n tỏi mâo selen, lehana\n du\m mta vi lượng alliin dưi kdơ\ng ho\ng kman rua\, mđ^ ai ktang kơ asei mlei, ngă bi hro\ klei rua\ êrah đ^, lehana\n lu mta klei rua\ mkăn. Êsu\n tỏi đru răng mgang klei rua\ ung thư, mkhư\ mdrao hdrak, kdơ\ng ho\ng klei mđu] m[le\...

   Êa hnuê: Êa hnuê jing sa mta êa drao yuômbhăn đru răng mgang klei suaih pral kơ asei mlei. Sa hlăm du\m mta klei tu\ dưn jing đru mkhư\ klei hdrak ngă. Ho\ng hdră mtlai 2 awak kwa\ kphê êa hnuê hlăm 1 k]ok êa mđao. Leh kơ năn mnăm hlăm aguah ưm, leh kgu\ p^t, srăng đru kơ drei mđ^ ai ktang kdơ\ng ho\ng klei rua\. Mơ\ng ana\n, ]ia\ng dưi răng mgang tu\ dưn klei hdrak ngă. 

Hdră răng mgang klei rua\ êjai bi mlih yan:

   Tơdah adiê nao kơ êa\t êjai mlam amâodah aguah ưm, brei jih jang mnuih răng kơ kkuê, đah da, ro\ng, boh nik duah pla\ jơ\ng bi mđao. Bi mđao asei mlei êjai mlam, mmông p^t đih. Boh nik krơ\ng hnơ\ng h’uh mđao hlăm asei mlei mnuih mduôn, hđeh êlăk, lehana\n hđeh mrâo kkiêng.

   Ho\ng du\m mta klei rua\ jing leh klei rua\ tưp: Bi nao tlo\ mgang vaccin răng mgang klei rua\ hluê ho\ng hdră tlo\ mgang kơ phung hđeh. Tơdah mâo klei rua\ tưp bi nao hưn mtam ho\ng anôk brua\ êa drao gu\n giăm h^n. Pral mâo hdră bi klah mnuih mâo klei rua\, kwang dar, kăm mkhư\ lehana\n bi mdoh wa\l hd^p mda, lehana\n bi mjih anôk mâo klei rua\ tưp.

   Jih jang mnuih hlăm kr^ng anôk ênưih le\ hlăm klei rua\ êlan bi êwa, snăn bi trua\ ]hia\m guôm [o#, mdjah êa drao mkhư\ kman hlăm [a\ng adu\ng, tơdah truh klei rua\ tưp leh snăn bi nao tlo\ mgang vaccin, răng mgang kơ klei rua\ hdrak, amâo mâo dôk hlăm anôk lu mnuih ôh. Tơdah mâo klei rua\ tưp êngoh bi [le\ êrah, lehana\n klei rua\ dlô Nhật Bản snăn mđing kơ klei bi mdjiê kê] [loh, p^t đih hlăm mu\ng, mdjiê hlua\t lo\k, hlăm khơ\ng, hlăm bro\ng êa, hwai mdoh mnuôr mđue# êa, [lu\ng ]hông, krih êa drao mdjiê kê] [loh…

                                                    Y Khem pô ]ih hlo\ng ra\k.