VOV4.Êđê - Êlâo dih, klei ruă hnak dưi yap jing 1 hlăm 4 mta klei ruă dleh mdrao h^n. {ia\dah ara\ anei, klei ruă anei dưi mdrao hlao mơh tơdah hmao [uh leh ana\n hmao mdrao mgu\n. Khă snăn, Việt Nam ăt dôk hlăm ênoh 22 ala ]ar mâo ênoh mnuih djo\ klei ruă hnao lu h^n dlông ro\ng lăn. Ti Dak Lak, du\m thu\n giăm anei, ênoh mnuih djo\ klei ruă hnak hro\ tru\n năng yap, hlăk êjai ênoh mnuih djo\ klei ruă hnak bi kdơ\ng lu mta êa drao hlăk mâo klei bi êdah đ^ h^n. Klei anei hlăk jing klei lông dlăng pro\ng ho\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n, ngă hma^ djo\ kơ bruă ngă bi leh hdră k`ăm bi mjih mtui] klei ruă hnak ti Việt Nam hla\m thu\n 2030 hluê si Hdră mtru\n mơ\ng khua Knu\k kna.

Klei rua\ hnak bi kdơ\ng ho\ng êa drao jing klei kman hnak dưi kdơ\ng leh ho\ng [ia\ êdi dua mta êa drao hlăm êpul 1 jing isoniszid lehana\n rifampicin Klei rua\ hnak bi kdơ\ng ho\ng êa drao jing dleh mdrao hlao, mnuih truh kơ hlao amâo mâo lu ôh. Ara\ anei ti Việt Nam hlăk dôk tal 15/30 ala ]ar mâo ênoh mnuih rua\ hnak kdơ\ng ho\ng êa drao lu h^n dlông ro\ng lăn.

Tui si klei hâo mdah mơ\ng sang êa drao hnak ]ar Daklak, thu\n 2017, sang êa drao anei mâo mka\ dlăng lehana\n mdrao mgu\n êbeh 1 êbâo ]ô mnuih mâo klei rua\ hnak djăp mta, hlăm ana\n mâo 30 ]ô mnuih rua\ kdơ\ng ho\ng êa drao. Mơ\ng thu\n 2015 truh kơ ara\ anei, ênoh mnuih rua\ hnak kdơ\ng ho\ng êa drao ti Daklak knư\ hruê knư\ lu. Mse\ si, thu\n 2015 mâo 20 ]ô, thu\n 2016 mâo 25 ]ô, lehana\n thu\n 2017 mâo 30 ]ô mnuih. Kla\ s^t anei jing klei lông dlăng pro\ng ho\ng brua\ gang mkhư\ klei rua\ hnak ti ]ar Daklak. Aê mdrao Nguyễn Kim Mỹ, K’ia\ng khua kia\ kriê sang êa drao hnak ]ar Daklak brei thâo:

“Ara\ anei 63 ]ar, [uôn pro\ng hla\m kluôm ala mâo nanao mnuih rua\ hnak kdơ\ng ho\ng êa drao, boh nik hlăm du\m ]ar, [uôn pro\ng êngu\m mnuih lu. Lehana\n ăt mâo leh mnuih rua\ hnăk kdơ\ng ho\ng êa drao ktang h^n, tăp năng kdơ\ng jih ho\ng djăp mta êa drao, si tôhmô amâo mâo sa mta êa drao dưi lo\ mdrao ôh. Ti Daklak, ara\ anei dôk mdrao êbeh 70 ]ô mnuih rua\ hnăk bi kdơ\ng leh ho\ng lu mta êa drao, lehana\n mâo leh mơh sa ]ô mnuih rua\ hnak kdơ\ng ho\ng djăp mta êa drao”.

Tui si aê mdrao Nguyễn Kim Mỹ, jih jang mnuih rua\ hnak bi kdơ\ng ho\ng êa drao jing mnuih rua\ hnak hlao leh êlâo lehana\n lo\ w^t mâo. Kbia\ hriê mơ\ng klei mnuih rua\ amâo mâo hluê gưt ênu\m klei nai aê mdrao mta\ mtăn hlăm hdră mdrao, mnăm êa drao amâo mâo djo\ mmông, amâo mâo djăp ênoh êa drao lehana\n amâo mâo djo\ ho\ng wưng k]ah mtru\n, ngă kơ klei rua\ lo\ w^t mâo lu blư\. Sui êjai, kman srăng kdơ\ng ho\ng đa đa êa drao. Mnuih kia\ mnuih rua\ hnak lo\ w^t rua\ ti sang êa drao hnak ]ar Daklak yăl dliê:

“ Ăt mnăm djăp mơh êa drao, [ia\dah amâo lo\ djo\ ho\ng klei nai aê mdrao mta\ mtăn ôh, kyuadah lo\ dju\p hăt. Êlâo dih nai aê mdrao mta\ leh amâo lo\ dưi dju\p hăt ôh, găp djuê gha\ mse\ mơh, [ia\dah kăn gưt rei. Snăn lo\ mâo klei rua\ tal dua asei mlei toh hroh êmăn êmik h^n, êngoh jê` jê`, mtu\k lu, mnuih bruah, hro\ knăng”.

Klei lông dlăng pro\ng hlăm brua\ mdrao klei rua\ hnak kdơ\ng ho\ng êa drao jing klei truh kơ hlao [hut amâo mâo lu ôh, ka truh mơh 50%. Kyuadah mka\ ho\ng hdră mdrao klei rua\ hnak yăng đar, mdrao hnăk leh kdơ\ng ho\ng êa drao dleh dlan snăk. Tal êlâo, mta êa drao lehana\n ênoh mnăm lu h^n, klei jhat mơ\ng êa drao lu h^n. Tal dua, wưng dôk mdrao sui h^n, êbeh 3 blư\ mka\ ho\ng hnak yăng đar, kah knar hlăm brô 20 mlan, ngă kơ lu mnuih rua\ ênưih truh kơ klei dlưh êmăn ai tiê. Mơ\ng klei anei mơh lu mnuih amâo lo\ dưi mdrao ôh, boh nik ho\ng mnuih rua\ dôk hla\m găp djuê dleh dlan, hd^p mda hlăm kr^ng taih kbưi. Êngao kơ klei srăng ana\p truh kơ djiê, mnuih rua\ anei lo\ bi mtưp kơ lu mnuih mkăn hla\m riêng gah. Yăl dliê kơ du\m hruê tal êlâo dleh dlan êjai dôk mnăm êa drao mdrao hnak, sa ]ô mnuih rua\ dôk mdrao kơ sang êa drao hnak ]ar Daklak la]:

“ Hlăk mrâo mnăm êa drao mdrao hnak snăn jih êngoh. Mnăm mâo 3 hruê, lo\ dơ\ng đ^ êngoh sa wa, asei mlei êmăn êmik. Mâo blư\ êngoh jih mlam, tơl bhung aguah amâo lo\ jăk thâo bi êwa ôh, tơl bi êwa ho\ng giêt osi. Mmông ana\n kâo hu^ êdi. {ia\dah leh êmuh aê mdrao, snăn phung aê mdrao la] amâo mâo do\ hu^ ôh, êđăp ênang ai tiê yơh mdrao. Mơ\ng ana\n ai tiê kâo êđăp ênang mơh”.

Sa hlăm du\m mta phu\n ngă kơ klei rua\ hnak bi kdơ\ng ho\ng êa drao đ^ hlăm du\m thu\n mlan, kyua ara\ anei klei rua\ hnak ăt adôk lu klei yang [uôn `e\ đue#, mnuih rua\ ênguôt hn^ng, mdăp klei rua\, amâo mâo jho\ng nao mdrao, duah nao blei ma\ êa drao hjăn. Tơl mơ\ng leh asei mlei toh êwang dlưh awa\t mmông ana\n kơh nao mba\ng kơ sang êa drao. Klei anei ngă truh kơ klei dleh dlan hlăm brua\ mdrao, ênưih truh kơ klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao. Aê mdrao Nguyễn Kim Mỹ lo\ brei thâo:

“ Mnuih mâo klei rua\ hnak ara\ anei adôk mâo klei hê` klei hu^, amâo mâo djo\ kno\ng hlăm mnuih [uôn sang kr^ng taih kbưi đu] ôh, [ia\dah wa\t ho\ng mnuih mâo leh klei thâo săng, knua\ druh, mnuih ngă brua\ knu\k kna mâo mơh adôk hê`, hu^. Mơ\ng klei ana\n ngă truh kơ brua\ mdăp klei rua\. Di`u amâo mâo jho\ng nao mka\ dlăng, ôh [ia\dah nao blei ma\ êa drao mdrao hjăn”.

Hruê 17/3/2014, Khua knu\k kna mâo leh hdră mtru\n mrô 374 hluê ngă hdră êlan gang kdơ\ng ho\ng klei rua\ hnak truh kơ thu\n 2020, lehana\n ta\ êlan ngă brua\ truh kơ thu\n 2030, Việt Nam srăng bi mjih klei rua\ hnak. {ia\dah ho\ng klei rua\ hnak hlăk đ^ klei bi kdơ\ng ho\ng êa drao mse\ ho\ng du\m thu\n giăm anei, brua\ gang kdơ\ng ho\ng klei rua\ hnak ti Daklak hlăk dôk ti ana\p klei lông dlăng pro\ng snăk.Kyuana\n, ]ia\ng dưi bi leh mta k`ăm anei, ]ia\ng snăk mâo klei bi sa ai mơ\ng jih jang mnuih, djăp dhar brua\ êpul êya, lehana\n yang [uôn, boh nik puhng khua g^t gai du\m gưl, k`ăm mđ^ h^n klei yang [uôn thâo săng kơ klei rua\ hnak, amâo mâo `e\ đue#, amâo mâo hu^ ôh, amâo mâo hê` ôh. Brei jih jang mnuih brei mâo klei thâo bi đru ho\ng mnuih rua\ ]ia\ng kơ digơ\ g^r hgao djăp klei ktro\ êjai dôk mdrao mgu\n. Tơdah [uh mnuih rua\ snăn bi nao mka\ dlăng kơ sang êa drao mtam, boh nik nao băng kơ sang êa drao hnak mdrao mgu\n he\.