VOV4.Êđê - Klei ruă kl^t luôm anak ala\ jing 1 hlăm du\m klei ruă kha\ng mâo kơ ală, kbiă hriê mơ\ng klei ruă m’iêk [ê` hra ngă. Anei jing 1 hlăm du\m mta phu\n ngă awa\t ală, bum ală kơ mnuih khua thu\n. Dja\l hmao [uh leh ana\n hmao mdrao mgu\n klei ruă anei jing klei yuôm bhăn êdi ]ia\ng kơ mnuih khua thu\n hd^p m’ak m`ai, suaih pral, mâo klei tu\ dưn.

      Kl^t hlăm ala\, jing tal arua\t hlăm ala\, mâo brua\ kăp ma\ klei mnga], lehana\n dja\ ba klei mnga] jing klei bi knăl kơ klei thâo [uh. Anei jing kdrê] yuôm bhăn snăk hlăm ala\, đru anak mnuih thâo kral klei mnga], lehana\n thâo [uh jih jang mnơ\ng. Kl^t hlăm ala\ ăt tuôm ho\ng klei amâo mâo jăk, lehana\n đ^ khua hluê thu\n mlan, amâodah êka, lehana\n mơ\ng `u ăt djo\ tuôm mơh ho\ng du\m klei rua\ hlăm lam, boh nik jing ho\ng klei rua\ m’iêk [ê` hra.

Klei đ^ kjham mơ\ng klei rua\ m’iêk [ê` hra mâo ho\ng ala\ bi êdah hlăm klei jhat du\m arua\t hlăm kl^t ala\. Klei kreh bi knăl [uh mơ\ng klei rua\ anei kbia\ hriê mơ\ng klei rua\ m’iêk [ê` hra, snăn mnuih rua\ dơ\ng mma\t ala\ mta, [uh kno\ng [hu\l [hu\l, ala\ dlăng amâo lo\ êma\t, tơdah truh kơ kjham srăng đ^ bo\k kl^t knhal ala\, đung êrah hlăm arua\t ala\, kđuh kl^t ala\... Tơdah amâo mâo thâo kral lehana\n amâo mâo mdrao hnưm s^t nik srăng truh kơ bum ala\.

Ngô Văn Tỉnh 65 thu\n ti alu\ kr^ng Thống Nhất, [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt nao mdrao kl^t ala\ kbia\ hriê mơ\ng klei rua\ m’iêk [ê` hra ti sang êa drao ala\ ]ar Daklak êbeh kơ 4 mlan ho\ng anei leh. Mâo ho\ng anei giăm sa thu\n, `u thâo kơ `u mâo klei rua\ m’iêk [ê` hra tuyp 2 leh, êdei kơ ana\n amâo sui ôh ala\ `u [rư\ [rư\ dơ\ng mma\t, dlăng [uh ma\ [hu [hu, hlo\ng truh kơ klei đung êrah, snăn kơh nao ba mdrao, lehana\n thâo kơ `u lo\ mâo sa mta klei rua\ mkăn jing rua\ hlăm kl^t arua\t ala\, kbia\ hriê mơ\ng klei rua\ m’iêk [ê` hra ana\n yơh. Leh sa wưng dôk mdrao, ara\ anei ala\ `u dưi lo\ dơ\ng mnga]. Ngô Văn Tỉnh la]: “ Yang hruê dơ\ng hruê êlâo, kâo dôk ma\ brua\ snăn [uh kbia\ êrah, ngă mse\ si lu arua\t mrai bi m`ha\ hlăm ala\. Kâo m^ndah eh wa\k wai mơ\ng pla phong sang le\. Snăn kâo paih, [ia\dah amâo mâo [uh mnơ\ng ôh, leh kơ năn ala\ hlo\ng mma\t t^t”.

Tui si ênoh mơ\ng sang êa drao ala\ ]ar Daklak brei thâo, hlăm djăp mta klei rua\ djo\ tuôm ho\ng ala\ kreh mâo ho\ng mnuih khua thu\n jing klei rua\ hlăm kl^t arua\t ala\ anei yơh, kbia\ hriê mơ\ng klei rua\ m’iêk [ê` hra dôk tal 3 mtam. Aê mdrao Nguyễn Thị Mỹ Tiên, anôk mdrao Glôcôm - võng mạc – màng bồ đào, sang êa drao ala\ ]ar Daklak brei thâo: “ Kreh [uh leh 5 thu\n mơ\ng mâo klei rua\ mơiêk [ê` hra, snăn ênoh mnuih rua\ hlăm kl^t arua\t ala\ jing lu. {ia\dah ăt mâo mơh mnuih, jih dua mta klei rua\ anei hlo\ng mâo mđrăm sa blư\. Klei rua\ kl^t arua\t ala\ mâo bi lu gưl. Tơdah pral thâo kral lehana\n mdrao bi hma\r, lehana\n dưi krơ\ng klei mnga] sui h^n. Bi tơdah nao mdrao hnui leh, tơl đung kbia\ êrah leh, snăn klei tu\ dưn mơ\ng brua\ mdrao ama\o lo\ jăk lu ôh, tăp năng mâo lo\ dưi mnga] ala\ dlăng ôh”.

Mơ\ng ako\ thu\n 2016 truh kơ ara\ anei, sang êa drao ala\ ]ar Daklak mâo mdrao leh kơ êbeh 70 ]ô mnuih mâo klei rua\ anei kbia\ hriê mơ\ng klei rua\ m’iêk [ê` hra. {ia\dah, tui si phung aê mdrao la], ênoh mnuih rua\ hlăm yang [uôn ka hriê mdrao năng ai lu, kyuadah hlăm wưng tal êlâo, kyua ala\ ka mma\t, snăn mnuih rua\ amâo mâo thâo ôh pô mâo leh klei rua\ anei. Mơ\ng leh mâo klei bi knăl kla\ kơh, mnuih rua\ nao mka\ dlăng thâo kơ pô mâo klei rua\ đ^ kjham leh, dleh leh hlăm klei mdrao. Aê mdrao Nguyễn Thị Mỹ Tiên lo\ brei thâo: “ Klei amâo mâo jăk kjham h^n êdi mơ\ng klei rua\ m’iêk [ê` hra ho\ng ala\ jing ngă êkăl anak ala\, lehana\n hl^t arua\t ala\. Kbia\ hriê mơ\ng klei amâo mâo mđing ôh kơ klei rua\ hlăm kl^t arua\t ala\. Mơ\ng ana\n mnuih rua\ leh thâo kơ pô mâo klei rua\ m’iêk [ê` hra\, snăn jăk h^n nao băng mtam kơ aê mdrao mka\ dlăng ala\ mta. Kha\dah đa đa êjai hlăm klei rua\ phung aê mdrao ka mâo mơh hdră mdrao bi djo\ guôp”.

Ho\ng klei đ^ kyar mơ\ng brua\ mdrao mgu\n, brua\ mka\ dlăng, lehana\n mdrao kl^t arua\t ala\ mơ\ng klei rua\ m’iêk [ê` hra\ k`ăm đru bi hro\ klei jhat kơ ala\ ho\ng klei ênưih h^n leh. Ara\ anei mâo dua hdră mdrao jing: laser quang đông, lehana\n tlo\ êa drao hlăm ala\. Du\m hdră anei đru bi hro\ klei đ^ nao kơ kjham, mđ^ ai ktang kơ du\m arua\t êrah hlăm ala\, anôk kreh truh kơ klei đung êrah, krơ\ng hnơ\ng mnga] kơ ala\ mta mnuih rua\. Aê mdrao thơ\ng kơ brua\ anei Nguyễn Thái Hà, Khua sang êa drao ala\ ]ar Daklak brei thâo: “ Ara\ anei, sang êa drao ala\ mâo mprăp leh lu kdrăp mdrao mgu\n ênuk mrâo mrang, ]ia\ng pral thâo [uh djăp mta klei amâo mâo jăk hlăm ala\, ma\ rup ho\ng quang học, siêu âm ala\, lehana\n ma\ rup mạch huỳnh quang ]ia\ng thâo [uh anôk jhat hlăm arua\t êrah ala\ pral h^n. Hlăm klei mdrao, sang êa drao ăt ba yua leh hdră mrâo jing laser, tlo\ êa drao hlăm ala\, mkhư\ klei lo\ ]a\t jing arua\t mrâo hlăm ala\... đơ hdră anei ba leh klei tu\ dưn jăk kơ mnuih mdrao mgu\n”.

Klei rua\ kl^t arua\t ala\ kbia\ hriê mơ\ng klei rua\ m’iêk [ê` hra jing sa mta klei rua\ sui dleh thâo hlao, lehana\n ka dưi mdrao hlao jih [hut ôh. {ia\dah hlăm klei mdrao yuôm bhăn jing bi hro\ klei đ^ nao kơ kjham mơ\ng klei rua\, kyuana\n brei mnuih rua\ m’iêk [ê` hra mâo klei mđing:

-Nao mka\ dlăng ala\ 6 mlan sa blư\ ]ia\ng thâo [uh tơdah mâo klei amâo mâo jăk ho\ng ala\.

-Nao kơ sang êa drao ala\ mtam ]ia\ng mka\ dlăng leh mâo klei bi knăl [uh ala\ dơ\ng mma\t.

-Ksiêm mka\ dlăng hnơ\ng [ê` hra, lehana\n hnơ\ng êrah đ^ hlăm asei mlei.

Mjua\t ktang asei mlei nanao, krơ\ng boh ktro\ asei mlei, lehana\n mâo klei hua\ [ơ\ng bi djo\ guôp, đăm mnăm ôh kpiê, [iêr, đăm dju\p ôh hăt.

                                                   Y Khem pô ]ih mkra.