VOV4.Êđê - Klei ru\ng răng ko\ dlô jing sa mta klei rua\ amâo mâo jăk kơ klei m^n, ba klei bi ênguôt, bi alah kba, êmăn êmik, amâo mâo klei m’ai dhuai ôh nanao hlăm sui hruê mlan, ngă kơ mnuih rua\ amâo mâo ]ia\ng ngă brua\ knua\, lehana\n amâo mâo klei mơak ôh ho\ng găp djuê, ho\ng [^ng găp, tăp năng truh kơ kjham h^n, mnuih rua\ mâo klei m^n ]ia\ng mdjiê asei. Kyuana\n bi pral thâo [uh klei rua\ anei, amâo mâo djo\ kno\ng đru kơ brua\ mdrao mgu\n jăk h^n, lehana\n dưi đru mkhư\ mơh klei djiê kyua mdjiê asei pô.

Tui si Êpul brua\ mdrao mgu\n dlông ro\ng lăn, ara\ anei Việt Nam mâo hla\m brô 4% ênoh mnuih (jing knar ho\ng 3 êklăk 600 êbâo ]ô mnuih) mâo klei rua\ ru\ng răng ko\ dlô. Bi ti sang êa drao mdrao klei rua\ kho\ ]ar Daklak, grăp thu\n anôk brua\ mka\ dlăng tu\ jum brô 1.400 ]ô mnuih mâo klei rua\ ru\ng răng ko\ dlô. Hjăn hlăm 6 mlan ako\ thu\n 2018, mâo leh 569 ]ô mnuih rua\ mâo klei rua\ anei ba đih kơ sang êa drao, ka ya ôh mnuih mâo klei rua\ anei dôk hlăm hlăm sang pô.

Aduôn Lại Thị T 57 thu\n dôk alu\ kr^ng Tân Thành, [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt hlăk dôk mdrao klei rua\ ru\ng răng ko\ dlô ti sang êa drao kho\ ]ar Daklak. Thâo [uh klei rua\ lehana\n mdrao mâo ho\ng anei dua thu\n [ia\dah kyua amâo mâo mnăm êa drao djo\ ho\ng klei nai aê mdrao mta\ mtăn snăn ako\ thu\n 2018, klei rua\ `u lo\ bluh đ^, aduôn Lại Thị T la]: “Bi knăl [uh klei rua\ anei tal êlâo rua\ bo\ boh ko\. Lu blư\ amâo thâo lo\ uê` kơ asei mlei ôh. Ngă bi êam alah êmăn êmik, duah m^n plia\ plia, amâo mâo thâo p^t ôh”.

Klei rua\ anei tuôm wa\t êkei lehana\n mniê, ho\ng djăp gưl thu\n, [ia\dah jê` h^n jing ho\ng mniê mka\ ho\ng êkei. Tơdah phu\n mâo klei rua\ anei, mnuih rua\ mâo klei bi knăl [uh snei: Bi ênguôt, bi ê’am alah, ru\ng răng sui mlan tăp năng truh thu\n, klei rua\ anei truh êmăn êmik amâo mâo thâo b^t phu\n agha, mnuih rua\ amâo mâo klei m’ai hlăm klei hd^p, toh hroh knang bhiâo riâo rit. Truh ti hnơ\ng kjham h^n le\ mnuih rua\ mâo klei bi [uh, bi mhu^, mâo nanao klei m^n hê`, hu^, yap pô soh jhat, dlăng kơ klei hd^p pô amâo mâo êlan kbia\ ôh, amâo lo\ ]ia\ng kơ hđ^p ôh, mơ\ng ana\n kreh truh kơ klei mdjiê asei mlei pô.

Aê mdrao Nguyễn Thị Bé, Khua anôk brua\ mka\ dlăng mdrao mgu\n klei rua\ amâo mâo jăk ko\ asei, hlăm sang êa drao kho\ ]ar Daklak brei thâo:“Mâo lu snăk mta phu\n ngă kơ mnuih mâo klei rua\ ru\ng răng ko\ dlô, trôk ba mơ\ng am^ ama, mơ\ng hormone, truh kơ klei amâo mâo jăk klei m^n. Kreh [uh mnuih mâo klei rua\ ru\ng răng klei m^n kbia\ hriê mơ\ng klei `u\t hê` mlâo amâo mâo jho\ng mje\ ho\ng mnuih lu, mâo nanao klei m^n ]ia\ng bi mdjiê asei mlei, klei m^n rung răng”.

Ăt tui si aê mdrao Bé, klei rua\ ru\ng răng klei m^n, ênưih truh kơ klei amâo mâo jăk, tơdah amâo mâo pral thâo kral mnuih mâo klei rua\ anei, lehana\n tơdah mdrao djo\ ho\ng hdră bhiăn mdrao, mnuih rua\ srăng hlao mtam êdei kơ 6 mlan. {ia\dah, ara\ anei kyua k[ah klei thâo săng, lehana\n klei bi kah hlăm yang [uôn, klei amâo mâo thâo uê` mđing mơ\ng găp djuê, ênưih ngă kơ mnuih rua\ đue# nao kơ kjham h^n. Kyuana\n ]ia\ng dưi bi hro\ klei anei brei jih jang mnuih hlăm găp djuê mâo klei thâo uê` mđing kơ mnuih rua\, ba nao mka\ dlăng bi pral, hd^p hlăm klei thâo bi khăp. Tơdah [uh mâo mnuih hlăm sang pô mâo mnuih mâo klei rua\ ru\ng răng ko\ dlô snăn ba kơ sang êa drao mka\ dlăng mtam. Bi mguôp ho\ng aê mdrao ksiêm duah phu\n agha ngă truh kơ klei rua\, lehana\n msưh kdu\n he\ klei ana\n. Aê mdrao Nguyễn Thị Bé brei thâo:“Ho\ng mnuih mâo klei rua\ ru\ng răng ko\ dlô dôk mdrao kơ sang êa drao tơdah mdrao djo\ ho\ng nai aê mdrao mta\ mtăn, djăl snăk hlao. {ia\dah leh w^t kơ sang mdrao kơ sang, mnuih rua\ amâo mâo mnăm êa drao djo\ ho\ng klei nai aê mdrao mta\ mtăn ôh. Ho\ng klei mse\ djuê ana\n ênưih snăk lo\ mâo klei rua\”.

Phung aê mdrao trua\n kơ brua\ mdrao klei rua\ anei mta\, ]ia\ng dưi gang mkhư\, lehana\n răng đăm lo\ le\ hlăm klei rua\ anei, snăn brei jih jang mnuih mâo klei hd^p êđăp ênang mơak m`ai, mâo klei m^n ênuah nanao, mjua\t asei mlei jê` jê` grăp hruê, amâo mâo ma\brua\ knua\ êgao hnơ\ng ôh, amâo mâo klei m^n tluh tlư` êgao hnơ\ng ôh, thâo hd^p mơak ho\ng klei jing pô leh. Đăm le\ hla\m klei ru\ng răng ôh hlăm brua\ knua\, thâo mjing klei mơak nanao hlăm klei hd^p. Lehana\n grăp ]ô mnuih hlăm sang brei mâo klei thâo săng ho\ng klei rua\ anei, ]ia\ng bi đru dla\ng kriê mnuih mâo klei rua\ anei hlăm go\ sang pô./.