VOV4.Êđê - Klei rua\ tiê B jing klei rua\ kbia\ hriê mơ\ng kman virus tiê B pô ngă. Anei jing mta klei rua\ hu^ hyưt snăk ênưih ngă truh kơ klei khăng tiê, ung thư tiê. Lehana\n klei bi knăl mơ\ng klei rua\ anei dleh thâo bi knăl, dưi bi êdah amâo mâo nik ôh, mơ\ng ana\n mnuih rua\ thâo kơ klei rua\ leh truh kơ kjham, snăn dleh dlan hlăm klei mdrao.

Klei ruă tiê B dưi pia “ pô mdjiê mnuih kriêp mliêp” kyua dah kman ngă ruă tiê mâo leh mơ\ng sui hlăm asei mlei anak mnuih, [ia\dah amâo thâo ôh. Leh djo\ mâo kman HBV mơ\ng 6 mlan kơ dlông dưi yap jing ruă tiê B mdrao dleh hlao. Mta kman anei srăng ngă jhat kơ tiê leh ana\n `u [ơ\ng bi rai tiê [rư\ [rư\. Hluê si klei t^ng yap ara\ anei Việt Nam mâo hlăm brô 7 êklăk 800 êbâo ]ô mnuih djo\ kman klei ruă tiê B dleh mdrao hlao. Êbeh 90% hđeh mrâo kkiêng djo\ klei ruă anei kyua mâo am^  djo\ klei ruă tiê B.

Klei ruă tiê B mâo du\m klei jing năng mđing si ti gu\ anei: Ara\ anei dlông ro\ng lăn leh ana\n ti Việt Nam kman HBV. S^t djo\ kman klei ruă anei sui thu\n leh, [ia\dah amâo mdrao mgu\n ôh, mnuih ruă srăng nao kơ klei ruă nga\ bi khăng tiê, ung thư tiê.

Khă gơ\ jing klei ruă hu^ hyưt, [ia\dah klei năng mđing êdi ana\n jing klei bi êdah mơ\ng klei ruă amâo klă ôh, mnuih ruă amâo mâo [uh dih nei ôh hlăk mphu\n mâo klei ruă, leh [uh asei mlei pô mâo klei bi mlih, asei mlei khăng bi êmăn êm^k, amâo ]ia\ng huă [ơ\ng, ]ia\ng [le\ o#.... snăn mmông ana\nklei ruă gơ\ kjham leh. Klei ruă amâo djo\ kno\ng ngă hma^ djo\ kơ bruă mdrao mgu\n đui] ôh, [ia\dah lo\ ngă klei tưp lar kơ mnuih mkăn đ^ h^n. Êdah klă mse\ si Hoàng Văn Tài ( 31 thu\n) ti să Êa Pô, kdriêk }ư\ Ju\t, ]ar Daknông. Thâo pô mâo klei ruă tiê B 6 thu\n ho\ng anei leh, [ia\dah [uh asei mlei ăt mse\ aguah tlam mơh, anăn `u amâo mâo mđing ôh kơ bruă mdrao mgu\n, Kno\ng leh truhkơ bi êngoh hlơr, bi k`^ kl^t, k`^ ală, snăn kơh `u mrâo nao kơ Anôk bruă mdrao klei ruă Tưp, Sang êa drao pro\ng ]ar Daklak ]ia\ng mdrao mgu\n. Hoàng Văn Tài bi kah lac\:

“ Thu\n 2012, kâo nao ksiêm mkă dlăng mâo klei ruă mơh he\ hlăm tiê. Aê mdrao la] kâo djo\ mâo klei ruă tiê B. Hlăk ana\n kâo amâo mâo mdrao ôh kyua dah amâo mâo [uh ruă ôh. Du\m thu\n ho\ng anei kâo wơr he\ yơh pô hlăk mâo klei ruă. Truh du\m hruê kăm ho\ng anei, [uh asei mlei nga\ bi êmăn êm^k, êngoh hlơr truh 40 độ, nao kơ sang êa drao kdriêk mkă dlăng, anăn aê mdrao la] êngoh siêu vi. Dôk đih mdrao kơ sang êa drao truh kơ hruê kăm tal 2, anăn [uh `u nga\ k`^ ală, leh ana\n k`^ kl^t kluôm asei mlei, k`^ mse\ si k`^t mtam”.

Sa  ]ô mnuih mkăn hlăk dôk mdrao ti Anôk bruă mdrao klei ruă Tưp jing  sa ]ô mniê adôk mda thu\n. Leh mâo du\m klei bi êdah mse\ si bi êmăn êm^k, amâo ]ia\ng huă [ơ\ng, pô anei amâo bi m^n ôh pô djo\ mâo klei ruă hlăm tiê, ăt kăn nao mkă dlăng lei. Hlăm 1 blư\ nao myơr êrah đru mnuih ruă knap m`ai, `u kdjăt leh thâo pô djo\ kman klei ruă tiê B. ~u anei brei thâo:

“ Tal êlâo kâo kno\ng [uh asei mlei khăng bi êmăn êm^k, amâo ]ia\ng bi huă [ơ\ng, amâo bi m^n ôh pô djo\ he\ klei ruă tiê B. Êdei kơnăn, kâo tăm thâo pô mâo klei ruă hla\k nao myơr êrah đru mnuih ruă knap m`ai. Leh mâo klei ruă bi m^n yưh kơ klei  `u nga\  khăng êmăn êmiêk, s^t huă [ơ\ng ]ia\ng bi [le\ o#”.

Hluê si aê mdrao Phạm Hồng Lâm, khua Anôk mdrao klei ruă Tưp, Sang êa drao pro\ng ]ar Daklak, ênoh mnuih djo\ klei ruă tiê B hlăm êpul êya mnuih [uôn sang [rư\ hruê [rư\ đ^. T^ng yap ti anôk mdrao klei ruă Tưp, mơ\ng ako\ thu\n 2017 truh kơ mlan 5/2018 mâo hlăm brô 350 ]ô mnuih djo\ klei ruă tiê B hriê mdrao mgu\n. Khă snăn, klei thâo mơ\ng mnuih [uôn sang kơ klei ruă tiê B adôk êdu awa\t. Hlăk êjai hlăm go\ êsei mâo sa ]ô mnuih djo\ klei ruă, snăn amâo djo\ kno\ng hro\ tru\n kơ mnuih ngă bruă đui] ôh, [ia\dah lo\ lui] liê lu prăk ]ia\ng mdrao mgu\n. Aê mdrao Phạm Hồng Lâm brei thâo:

“ Mdrao klei ruă tiê B wưng sui leh ana\n liê lu ngăn prăk. Si tô hmô  sa ]ô mnuih mâo klei ruă tiê B kjham dôk mdrao ti sang êa drao, tơdah amâo mâo ôh bảo hiểm mdrao mgu\n, snăn srăng lui] liê mơ\ng 3 – 5 êklăk prăk. Ho\ng mnuih ruă [un [in, snăn anei jing ênoh bi liê pro\ng êdi. Bi klei ruă tiê B mdrao dleh  hlao, ba yua êa drao mkhư\ kman đ^ lar,  anăn bruă mdrao mgu\n srăng sui truh êbeh 1 thu\n, đađa lu h^n, kyua ana\n ênoh prăk bi liê kơ êa drao mdrao klei ruă jing lu êdi”.

Dlông ro\ng lăn ara\ anei mâo hlăm brô 325 êklăk ]ô mnuih hlăk djo\ kman klei ruă tiê B leh ana\n C. Hluê si t^ng mâo hlăm brô hlao mkrah wah hlăm ênoh ana\n, đ^ nao kơ klei ruă bi khăng tiê. Ênoh mnuih djiê grăp thu\n kyua klei ruă tiê B leh ana\n C bi knar ho\ng ênoh mnuih djiê kyua klei rua\ hnak leh ana\n êngoh bi ktư\, lu h^n mkă ho\ng ênoh mnuih djiê klei djo\ kman HIV/AIDS.

}ia\ng mhro\ tui] hnơ\ng klei hu^ djo\ klei ruă tiê B, phungâê mdrao mtă mtăn kơ jih jang mnuih c\ia\ng bi mâo knhuah hd^p hluê djo\  hdră hlăm klei huă [ơ\ng leh ana\n ngă bruă:

Mhro\ klei mnăm kpiê [iêr, amâo mâo dju\p hăt.

Huă [ơ\ng mâo djăp mnơ\ng tu\ jăk, amâo mâo [ơ\ng mnơ\ng [ơ\ng leh mkra mjing hlo\ng [ơ\ng ti mmông ana\n mtam, mnơ\ng mkra mjing leh êlâo, mnơ\ng [ơ\ng hăng, hlơr, đeh lu êa pra^.

Bi mjua\t ktang mjuăt asei mlei hlăm grăp hruê.

Klei đru ktrâo k]e\ mơ\ng aê mdrao Phạm Hồng Lâm, khua Anôk mdrao klei ruă Tưp, Sang êa drao pro\ng ]ar Daklak kơ hdră răng mgang klei ruă tiê B:

- Si brua\ mdrao klei rua\ tiê B ara\ anei, Ơ Aê mdrao?

. Aê mdrao Phạm Hồng Lâm: Klei rua\ tiê B jing sa mta klei rua\ mâo [rư\ [rư\. Dưi bi êdah hlăm dua gưl, kjham lehana\n sui amâo thâo lo\ hlao. Bi ho\ng mnuih mâo klei rua\ pral kjham kno\ng brei mnăm êa drao đru mdul kơ kơ tiê, amâo mâo djo\ êa drao mdjiê kman ôh. Bi ho\ng mnuih mâo klei rua\ [rư\ [rư\ snăn brei mka\ dlăng tiê, tơdah hnơ\ng virus lu snăn brei mnăm êa drao mdjiê kman lehana\n mta êa drao ana\n ara\ anei mâo hla\m ênoh bảo hiểm mdrao mgu\n t^ng tla. Mmông anei virus dôk hlăm tiê amâo srăng dưi lo\ lê] ôh. Lehana\n êa drao amâo mâo ngă jhat kơ tiê ôh. Kyuana\n brua\ dôk mdrao jing sui, [ia\ êdi jing sa thu\n amâodah sui h^n, mâo mnuih đa mdrao tơl jih klei hd^p.

- Mâo lu mnuih ruah hdră mdrao ho\ng hdră mdrao djuê ana pô, snăn hdră anei si klei tu\ dưn mâo?

. Aê mdrao Phạm Hồng Lâm: Mse\ si la] leh, klei rua\ tiê B ara\ anei ka mâo êa drao mdrao hlao [hut ôh. Ho\ng klei yua êa drao hluê si djuê ana pô, boh s^t kno\ng đru kơ tiê mâo ai ktang đu], kno\ng đru mkhư\ sa kdrê] kman đ^ lar. {ia\dah ruah anôk mdrao hluê ho\ng knhuah djuê ana pô, bi ruah du\m anôk mâo leh klei hing ang, mâo leh hra\ mơar klei dưi ngă brua\, đăm ôh duah mdrao ho\ng anôk amâo mâo ning phu\n agha, mnuih amâo mâo kjăp, klei ana\n ênưih le\ hla\m klei hu^ hyưt snăk, lehana\n hlăm sang êa drao mâo leh mơh klei do\ng mdrao kyua êa drao mơ\ng djuê ana pô la]dah lo\ ngă jhat kơ tiê h^n. Klei anei brei jih jang mnuih răng.

- Klei rua\ tiê B jing klei rua\ ka mâo êa drao mdrao hlao [hut ôh, dah snăn si hdră răng mgang jing jăk h^n kơ klei rua\ anei?

. Aê mdrao Phạm Hồng Lâm: Ho\ng klei rua\ tiê B, brua\ mdrao mgu\n amâo mâo mdưm jing tal êlâo ôh, [ia\dah brua\ răng mgang yơh jing yuôm bhăn. Klei rua\ tiê B tưp mơ\ng 3 êlan, mâo: Êlan êrah, mơ\ng am^ kơ anak, hla\m wưng dôk bi man, amâodah êjai kkiêng, bi mtưp hla\m klei mje\ êkei mniê ho\ng klei amâo mâo răng. Klah ]u\n jing, klei bi mtưp păt ]ia\ng mse\ ho\ng kman HIV mơh. Grăp ]ô mnuih brei thâo mơ\ng êlan bi mtưp klei rua\. {ia\dah hdră răng anei ka jăk hơ^t mơh. Êlâo h^n bi tlo\ mgang vaccin kơ mnuih ka djo\ ôh kman virus B, k`ăm dưi mkhư\ kman đ^ hlăm asei mlei. Boh nik sa ]ô mnuih bi tlo\ mgang [ia\ êdi 3 arua\t êa drao răng mgang, mơ\ng ana\n kơh asei mlei dưi kdơ\ng ho\ng klei rua\, leh kơ ana\n sa thu\n lo\ tlo\ sa blư\ tơl bi djăp 5 arua\t êa drao tlo\ mgang, s^t nik dưi mkhư\ yơh kman rua\ tiê B. Bi tơdah am^ mâo kman anei, snăn bi tlo\ mgang kơ anak jing yuôm bhăn snăk. Leh kkiêng anak hlo\ng tlo\ mgang mtam dua mta huyết thanh lehana\n vaccin rua\ tiê B.

- Mni la] jăk kơ ih lu!