VOV4.Êđê -  Klei rua\ bi ru\ng arua\t ako\ jing klei rua\ kha\ng mâo hla\m dja\p gưl thu\n. Anei jing klei rua\ nga\ truh klei amâo mâo thâo lo\ krơ\ng asei mlei, nga\ kơ mnuih rua\ kha\ng hw^r ako\ asei, mma\t ala\ mta, knga\l knga, ]ia\ng bi [le\ o#, êbat amâo lo\ kja\p... nga\ kơ asei mlei bi êma\n êmik êdi. Klei rua\ êlưih kha\ng lo\ mâo, nga\ hma\i amâo mâo ja\k kơ klei nga\ brua\, hma\i djo\ pro\ng kơ klei hd^p mda.

S^t bi ru\ng arua\t ako\, mnuih rua\ sra\ng [uh bi w^rr ako\ asei, dar pưk sang, mma\t ala\, knga\l knga, c\ia\ng bi [le\ o#, boh nik `u s^t drei bi kpư\ asei mlei, mmông ana\n mnuih rua\ bi dôk sa anôk đa\m duah bi kpư\ asei mlei ôh. Êngao kơ ana\n, mnuih rua\ gơ\ mse\ si aguah tlam amâo dah mâo klei bi êdah amâo thâo lo\ dôk kpa\ ôh.

     Bi ru\ng arua\t ako\ jing klei rua\ leh ana\n khăng lo\ w^t mâo nnao, nga\ hma\i djo\ kơ brua\ knua\ leh ana\n klei hd^p. Mâo 2 mta klei rua\ bi ru\ng arua\t ako\.

1/ Bi ru\ng arua\t ako\ ti êngao: Klei bi êdah jing `u nga\ bi w^r ako\ asei s^t drei bi mlih dôk, anei jing klei rua\ amâo mâo klei hu\i ôh, kno\ng nga\ kơ mnuih rua\ gơ\ [uh jhat hla\m klei hd^p, nga\ brua\ [ia\ a\t dưi dôk êbat hiu, klei w^r ako\ mâo kno\ng bhiâo riâo đuic\, `u mâo s^t drei bi mlih mse\ si drei kteh ako\, mơ\ng dôk đih drei kgu\. Êngao kơ ana\n klei ru\ng arua\t ako\ ti êngao `u lo\ bi êdah klei w^r ako\ ktang leh ana\n sui, mnuih rua\ amâo dưi lo\ gu\ kgưr ôh, amâo dưi mơ\ng đih lo\ kgu\ ôh. Bohnik `u klei w^r ako\ khăng mâo wa\t klei bi [le\ o# lu leh ana\n sui, knga\l knga mta, ktro\ boh ko\, dleh bi m^n.

2/ Bi ru\ng arua\t ako\ hla\m lam: jing klei rua\ khăng tuôm ho\ng du\m klei bi êdah mơ\ng klei k[ah êrah êran nao kơ dlô, mnuih rua\ êbat hiu dleh dlan, s^t bi mlih mơ\ng dôk đih drei kgu\ sna\n [uh `u hw^r ko\ asei, đa lo\ mâo wa\t bi [le\ o#. Bi ru\ng arua\t ako\ hla\m lam jing mâo klei kpe\ êka arua\t ako\, kpe\ êka êlan bi mje\ mơ\ng arua\t ako\ ti dlô, mta phu\n jing kyua arua\t ba êrah nao rông dlô k[ah he\ kyua klei bi khăng he\ arua\t êrah.

Mta phu\n:

-          Mnuih mduôn kyua asei mlei êdu awa\t ana\n khăng mâo klei bi ru\ng arua\t ako\ lu h^n mka\ ho\ng mnuih mda asei.

-          Mnuih êmo\ng pra\i đei amao dah mnuih êwang đei dưi nga\ truh klei ru\ng arua\t ako\ s’a\i.

-          Klei k[ah êrah mơ\ng phung mniê mse\ si leh k’kiêng, bi ho\ng phung êkei kyua mơ\ng êka nga\ luc\ lu êrah. Amâo dah kyua djo\ mao du\m klei rua\ nga\ bi [le\ o# kbia\ êrah, amâo dah eh êrah lu đei.

-          Khăng  dok hlaưm klei ru\ng răng nnao.

-          Kyua klei kp^ mơ\ng brua\ knua\, c\ia\ng dôk sui ti ana\p ma\i vit^ng.

-          Êrah tru\n nga\ kơ hnơ\ng êrah đ^ nao kơ dlô amâo mâo dja\p a\t jing sa mta klei nga\ bi ru\ng arua\t ako\ mơh.

-          Mna\m kpiê [iêr lu đei a\t jing sa mta klei nga\ bi ru\ng arua\t ako\ mơh.

-          Asei mlei djo\ mnơ\ng rua\, êa drao rua\, amâo dah yua êa drao a\t jing sa hla\m du\m mta klei nga\ bi ru\ng arua\t ako\ mơh.

Du\m mnuih êlưih djo\ mao klei rua\ bi ru\ng arua\t ako\:

   Ênoh mnuih djo\ mâo klei rua\ ru\ng arua\t ako\ lu kyua nga\ brua\  ho\ng lu klei kp^, [ia\ bi kpư\ mgei asei mlei leh ana\n khăng yua, dôk nnao ti ana\p ma\i vit^ng, adu\ ê’a\t ana\n klang ro\ng êlưih djo\ ê’a\t, dôk sui hruê sra\ng nga\ bi hrut blang arua\t êrah klang ro\ng, kyua tru\n êrah  êran, kyua bi [roh êbhuc\ atu\t klang kkuê nga\ bi kp^ arua\t êrah nga\ truh klei ru\ng êrah ba nao kơ dlô.

Kyua ana\n c\ia\ng răng mgang klei rua\, đa\m lo\ dơ\ng mâo klei rua\ drei c\ia\ng đa\m dôk sui ôh hla\m adu\ mâo ma\i  bi ê’a\t , đa\m dôk sui ti ana\p ma\i vit^ng, đa\m dôk sui sa anôk hla\m adu\. Mna\m nnao êa  hla\m brô 2 lit hla\m sa hruê. Bi hria\m mjua\t ktang nnao asei mlei bohnik kơ ako\, kkuê adhe\i. Hria\m bi kbia\ êwa ho\ng 2 [a\ng knga hluê hdra\ yua 2 nah kngan up ti 2 nah knga gra\p hruê mâo mơ\ng 50 – 100 bliư\.

Mnuih rua\  đa\m bi mdar ôh kkuê amâo dah kgu\ dơ\ng leh ana\n dôk gu\ pral đei, đa\m mga\t êdeh amâo dah bi êran ma\i mo\k mâo ênai ktang tơ khăng w^r nnao ako\. Mnuih rua\ c\ia\ng bi mhro\ klei ru\ng ra\ng, hu\i hyưt, đa\m dla\ng ôh hra\ s^t đ^ êdeh ôtô, đa\m dôk gu\ amâo dah hlo\ng kgu\ mtam ôh s^t [uh bi hw^r ako\.

Bi hw^r ako\ [ia\ sna\k jing klei rua\ kjham, [ia\ tơ [uh mâo klei bi êdah mse\ si ; rua\ he\ ako\ kdja\t h`ha\r, êngoh hlơr mơ\ng 38 độC kơ dlông, bi mma\t ala\, amâo lo\ [uh kla\ ôh mnơ\ng dhơ\ng, amâo đei lo\ thâo hmư\ ôh ….. sna\n c\ia\ng bi nao ksiêm mka\ dla\ng mtam.

Mnuih rua\ c\ia\ng bi nao ksiêm mka\ dla\ng, kyua êngao kơ bi ru\ng arua\t ako\, du\m klei bi êdah anei hu\i `u hưn mthâo kơ duưm klei rua kjham h^n mse\ si tloh arua\t dlô, bi bo\k  dlô, klei rua\ Parkinson, klei rua\ kboh, klei rua\ `u bi khăng he\ arua\t ariêng.

                    H’Nga pô ]ih mkra.