VOV4.Êđê - Êa ksâo am^ jing phu\n mnơ\ng tu\ ja\k đ^ pro\ng mơ\ng hđeh mrâo kkiêng leh ana\n hđeh điêt mâo leh lu hdra\ kdra\p hâo hưn mtô mblang mse\ si, hdra\ mđung asa\p, mđung rup, hra\ klei mrâo lac\ mơ\ng sui leh. {ia\, ara\ anei hla\m sang c\ơ mnia a\t ba c\h^ êa ksâo mkra mjing. Du\m ta êa ksâo anei mâo klei duah hâo hưn mdah ho\ng du\m asa\p blu\ ja\k j^n jing dưi đru kơ hđeh đ^ jing kluôm, đru mđ^ kyar klei thâo m^n mơ\ng hđeh… Nga\ kơ lu mnuih m^ndah `u dưi bi hrô kơ êa ksâo am^. Sna\n boh s^t si klei `u bi mdê plah wah êa ksâo am^ ho\ng êa ksâo mkra mjing? Brua\ rông anak ho\ng êa ksâo am^ `u ba ya klei tu\ kơ klei đ^ pro\ng mơ\ng phung hđeh. Mb^t ana\n phung am^ c\ia\ng kơ anak đ^ jing kluôm sna\n c\ia\ng rông si nga\ ho\ng êa ksâo bi djo\ guôp?... Mâo lu hđeh êr^t êrin ti c\ar Gia Lai amâo mao êa ksâo am^ pioh mam mơ\ng hla\k mrâo kkiêng mtam, bi yua êa ksâo ti êngao jing êa ksâo mkra mjing.
Kha\gơ\ mâo leh 12 mlan, [ia\ e\ Nguyễn
Ngọc Diêu, sa c\ô hđeh êr^t am^ dưi rông ti Sang yang Yơng Bửu C|âu, [uôn
pro\ng Pleiku, c\ar Gia Lai mrâo mao kno\ng êbeh 6kg đuic\. Nhà sư Thích Nữ
Minh Nguyên, kia\ kriê sang yang Yơng Bửu C|âu brei thâo: hla\k mrâo hriê kơ
sang yang, Diêu kno\ng ktro\ ma\ êbeh 2kg. {ia\ ai tiê êdu awa\t sna\k, amâo mâo
djo\ guôp ôh ho\ng du\m mta êa ksâo mkra mjing ana\n e\ amâo thâo lo\ đ^ ôh asei
mlei. Mb^t ho\ng ana\n, gra\p bliư\ bi mlih yan adiê, sna\n klei rua\ kso\ lo\
dơ\ng mâo. Kyua s^n rua\ dua\m nnao ana\n Diêu dleh sna\k đ^ asei mka\ ho\ng hđeh
mka\n, 9 mlan kơh thâo bliư\, 13 mlan kơh thâo dôk gu\. Khua kia\ kriê Sang
yang Thích Nữ Minh Nguyên lac\: E| anei awa\t sna\k, yan adiê hla\k mđia
hlơr ktang bi hjan he\ sna\n `u bi êwa grek grok, kbia\ êa ala\ mta, êa du\ng,
mtu\k êngoh hlơr yơh. Hla\k mrâo kkiêng, `u kno\ng mna\m ma\ mâo 30ml, ara\
anei mem ka bo\ mơh 120ml. Mâo 13 mlan kơh thâo dôk gu\. Anak hla\m Sang yang
khăng mâo klei êngoh hdrak hlơr. S^t bi mlih adiê `u êngoh hlơr, mtu\k yơh.
Thâo êbat dja\l êdi a\t mâo mơ\ng 12 – 13 mlan, mâo đa hđeh mơ\ng 14 – 15 mlan
kơh thâo êbat”.
R’C|om H’Oanh, sa c\ô hđeh êr^t êrin mka\n
ti Sang hra\ hđeh êr^t êrin Sao Mai, [uôn
pro\ng Pleiku, c\ar Gia Lai le\ khăng mâo klei rua\ hla\m prôc\ tian kyua asei
mlei amâo mâo djo\ guôp ôh ho\ng êa ksâo mkra mjing. Aduôn Hồ Thị Thật, pô kriê dla\ng
rông e\ H’Oanh brei thâo: êlâo kơ hriê dôk ti sang hra\, e\ mêm am^ mao jih sa
mlan. Kyua ana\n asei mlei ai tiê gơ\ dưi [ia\ mka\ ho\ng hđeh mka\n. [ia\ s^t
mna\m êa ksâo mkra mjing, R’C|om H’Oanh rua\ tian mtam, eh m’êa leh ana\n toh asei.
Kyua rua\ nnao tian ana\n êlan prôc\ tian luc\ he\ men răng mgang, nga\ kơ asei
mlei dleh hrip ma\ mnơ\ng tu\ ja\k. Kha\gơ\ sang hra\ brei e\ H’Oanh yua êa ksâo
mdê hja\n yuiôm pra\k, đru kơ klei bi lik mnơ\ng [ơ\ng, [ia\ ka\n mâo klei tu\
lei. Aduôn Hồ Thị Thật lac\:“ Hla\k mrâo
hriê dôk kơ anei asei mlei kl^t kliêng
ja\k j^n hrah huc\
Aê
mdrao Hoàng Ngọc Thành, K’ia\ng khua Anôk mdrao hđeh Sang êa drao pro\ng c\ar
Gia Lai brei thâo: phung hđeh điêt amâo mâo mem êa ksâo am^ amâo djo\ kno\ng
kdjuôt kdjiu đuic\ ôh, [ia\ lo\ mâo ai bi kdơ\ng ho\ng klei rua\ êdu sna\n mơh.
Kyua, kha\ gơ\ êa ksâo mkra mjing mâo hnơ\ng mnơ\ng tu\ ja\k lu, [ia\ lu hđeh
mna\m amâo mâo djo\ guôp ôh. Mta mka\n dơ\ng jing êa ksâo am^ amâo djo\ knong
bi knar mnơ\ng tu\ ja\k, djo\ guôp ho\ng klei đ^ jing mơ\ng hđeh, [ia\ lo\ mđ^
ai bi kdơ\ng ho\ng klei rua\, đru hđeh [ia\ ma\i djo\ mơ\ng yan adiê wa\l hd^p mda. Mb^t ho\ng
ana\n, hđeh rông ho\ng êa ksâo am^ sra\ng đ^ jing ja\k kơ klei m^n, ai tiê, đru
mguôp đru hđeh đ^ jing kluôm. Aê mdrao Nguyễn Ngọc Thành lac\:“ S^t ksiêm mka\ dla\ng, pô bi mka\ plah wah
hđeh dôk ho\ng am^ ama, sna\n phung hđeh êr^t êrin mâo asei mlei ai tiê awa\t
h^n khăng mâo du\m klei rua\ dua\m. S^t djo\ maoa klei rua\, sra\ng sui h^n hlao
mka\ ho\ng du\m hđeh mka\n mâo mem êa ksâo am^. Brua\ mơ\ng êa ksâo am^ jing
pro\ng sna\k, đru mnơ\ng tu\ ja\k kơ hđeh dja\p ênu\m, bohnik `u mâo ai bi
kdơ\ng ho\ng kman bi kdơ\ng w^t ho\ng klei rua\. 2 klei rua\ khăng mâo s^t hđeh
amâo mâo mem ôh êa ksâo am^ jing klei rua\ kơ êlan bi êwa leh anan êlan prôc\
tian, ana\n c\ia\ng brei hđeh bi mem am^
kluôm dhuôm hla\m 6 mlan tal êlâo leh kkiêng, êgao 6 mlan kơh brei hđeh
dơ\ng hria\m [ơ\ng ti êngao đa”.
“ Êa ksâo am^ jing phu\n mka\p mnơ\ng tu\
ja\k êdi kơ klei đ^ jing kluôm mơ\ng hđeh mrâo kkiêng leh ana\n hđeh điêt” jing
prue# blu\ m`a\ w^t m`a\ nao gra\p hruê hruê hla\m du\m hdra\ kdra\p hâo hưn mtô
mblang. Dưi [uh, phung hđeh êr^t êrin amâo mâo rông ho\ng êa ksâo am^ jing
phung hđeh tu\ klei luc\ liê pro\ng êdi, amâo djo\ kno\ng kơ mnơ\ng tu\ ja\k, kơ
klei suaih pral đuic\ ôh, [ia\ lo\ wa\t kơ ai tiê klei m^n.
C|ia\ng duah mđing kơ klei tu\ rông anak
ho\ng êa ksâo am^, pô c\ih klei mrâo kơ kdrêc\ anei mâo leh klei bi blu\ hra\m
ho\ng Aê mdrao Mạc Văn Thắng, Khua Anôk kriê dla\ng Klei suaih pral [a\ kkiêng
anak c\ar Gia Lai.
- Ơ aê mdrao,
akâo kơ aê mdrao brei thâo đơ klei tu\ dưn mơ\ng brua\ rông anak ho\ng êa ksâo
am^?
.
“Rông anak
ho\ng êa ksâo am^ mâo klei tu\ dưn snăk. Ho\ng am^, leh kkiêng bi mam anak
ho\ng ksâo pô mtam, srăng dưi tlaih mơh mơ\ng klei rua\ kluh êrah kyua klei
mtru\t kuôp ksâo hlo\ng truh bi hrut sang anak. Răng mgang klei kluh êrah leh
kkiêng. Tal dua, tlaih mơ\ng đơ klei rua\ hla\m ksâo. Kyuadah tơ amâo mâo brei
ôh anak mam, ngă kơ ksâo dăl he\, lehana\n truh klei bi mđu] êka êlan êa ksâo.
Tal tlâo, êa ksâo am^ mâo ênưih, [ia\dah `u mđ^ klei khăp am^ ho\ng anak. Brei
anak mam jing sa hdră gang klei [a\ kkiêng anak, kyua hla\m 6 mlan tal êlâo
brei anak mam, boh amâo lo\ luh ôh, kyuana\n [ia\ truh kơ klei ba tian. Ho\ng
phung hđeh, êa ksâo am^ đru mđ^ ai ktang kdơ\ng ho\ng klei rua\, mđ^ hnơ\ng
mbo\ jăk kơ asei mlei, jing mta êa ksâo jăk êdi kơ phung hđeh, dưi tlaih mơ\ng
djăp mta klei rua\ hlăm tian prô], đru phung hđeh mâo klei đ^ kyar jăk”.
- Ho\ng phung hđeh amâo mâo rông ho\ng
êa ksâo am^, ya mta klei amâo mâo jăk srăng tuôm, boh nik ho\ng klei amâo mâo
suaih asei mlei, Ơ aê mdrao?
.
“Ho\ng phung
hđeh amâo mâo mam êa ksâo am^, klei amâo mâo tu\ dưn pro\ng jing kơ klei suaih
asei mlei. Ngă kơ ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ tru\n hro\, kyuadah hlăm êa ksâo
am^ mâo klei dưi kdơ\ng ho\ng klei rua\ jăk snăk. Ho\ng phung hđeh amâo mâo mam
êa ksâo am^, ti ana\p lehana\n kơ êdei ana\p, phung hđeh tuôm ho\ng klei kdjuôt
kdj^ng, ktiêl điêt, mâo du\m mta klei rua\ hlăm tian prô], mse\ si rua\ tian
eh, mâo klei rua\ hlăm kboh, klei rua\ êrah đ^, hlăm wưng klei hd^p pô”.
- Ơ aê mdrao tui
si ih, si srăng ngă ]ia\ng dưi rông anak ho\ng êa ksâo am^ bi jăk kơ hđeh đ^
hriê kơ pro\ng?
.
“Bi mam ho\ng
êa ksâo am^ sơăi yơh, si tô hmô mơ\ng phu\n leh kkiêng hlo\ng truh kơ anak 6
mlan, kno\ng bi mam ho\ng ksâo am^. Wa\t ho\ng klei bi mnăm he\ [ia\ êa nga]
yap
- Mâo lu mnuih
bi la], ara\ anei mâo lu mta êa ksâo ara\ng mkra mjing jăk, dưi hrô kơ êa ksâo
am^, tui si aê mdrao si ih m^n ho\ng klei blu\ anei?
.
“Klei blu\
anei jing soh, tơdah drei dlăng kơ êa ksâo ara\ng mkra mjing, êa ksâo ara\ng
hưn mdah mâo djăp mta tu\ jăk. {ia\dah klei `u\ kma mơ\ng êa ksâo mkra mjing,
êa ksâo kơ ta] amâo mâo mđơr ôh ho\ng êa ksâo am^. Kyuadah hlăm êa ksâo am^ `u
djo\ guôp kơ hnơ\ng tu\ jăk, `u guôp ho\ng klei hđeh đ^ hriê kơ pro\ng. Mâo đa
đa anôk, boh nik hlăm [uôn pro\ng, mnuih mâo lu prăk, amâo mâo knang ôh kơ êa
ksâo am^ đru hđeh đ^ hriê kơ pro\ng. Klei anei drei lo\ bi mjua\t bi hriăm,
]ia\ng kơ jih jang mnuih thâo săng klei tu\ dưn mơ\ng êa ksâo am^, lehana\n
hrip hnơ\ng tu\ jăk, lehana\n đru răng mgang klei rua\, leh mâo klei thâo săng
srăng bi mlih mơh hdră rông anak”.
- Ơ aê mdrao mâo
lu phung am^ amâo mâo knang ôh kơ êa ksâo pô, snăn akâo kơ aê mdrao mblang brei
đa đa hdră ]ia\ng kơ phung am^ mđ^ hnơ\ng jăk mơ\ng êa ksâo pô, rơ\ng djăp
hnơ\ng tu\ jăk rông anak đ^ hriê kơ pro\ng?
.
“ Kơ klei mbo\
mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk kơ am^, snăn phung am^ brei mâo klei [ơ\ng hua\ bi djăp
ênu\m mnơ\ng tu\ jăk, mâo klei mdei msăn bi djo\ guôp, snăn kơh êa ksâo am^
srăng mâo klei tu\ jăk. Hlăm du\m hdră brua\ kơ mnơ\ng tu\ jăk, lehana\n kơ
klei rông ba anak ho\ng êa ksâo am^, hmei mâo leh hdră hâo hưn hla\m hdră mđung
asa\p, mđung rup, hla\m hra\ mơar amâodah mâo klei bi k[^n bi mhriăm hluê êpul
]ia\ng mblang kơ klei tu\ dưn mơ\ng êa ksâo am^. Tal dua, drei hluê ngă bi djo\
klei Êpul brua\ hgu\m êa drao dlông ro\ng lăn mta\ kăm klei hâo hưn kơ êa ksâo
kơ ta] hlăm sang êa drao, hlăm anôk lu mnuih. Êngao kơ klei mjua\t bi hriăm,
hâo hưn, mtô mblang, dhar brua\ êa drao gu\n mâo leh lu hdră. Ara\ anei, hlăm
sang êa drao hmei mgo# phung am^ leh kkiêng anak hlo\ng bi mam mtam anak ho\ng
ksâo pô. Leh [uh hđeh mâo klei ]ia\ng [uôp bi mam mtam yơh, êlâo kơ mmông
ana\n, điêt đuôt amâo mâo dưi brei ôh hđeh mnăm êa mkăn amâodah ya mta êa ksâo
kơ ta]. Mơ\ng klei hđeh ]ia\ng [uôp mam êa ksâo am^ srăng kbia\ lehana\n [rư\
[rư\ srăng mkăp djăp kơ anak mam”.
- Aê mdrao
mâo mơ\ klei ]ia\ng mta\ kơ phung am^ hlăk dôk rông anak điêt, hlăm klei rông
anak ho\ng êa ksâo am^?
.
“Ho\ng djăp
hdră, ho\ng klei hâo hưn mtô mblang, mbha hra\ mơar, dlăng fim rup, hmei mâo
klei ]ia\ng mta\ kơ phung am^ hlăk dôk rông anak, êa ksâo am^ jing jăk h^n kơ
djăp mta, wa\t ho\ng mnơ\ng [ơ\ng ara\ng mkra mjing yap jing tu\ jăk dưn”.
- La] jăk kơ aê mdrao kơ klei bi blu\ hrăm anei!
BTV: H'Nga - Y-Khem.
Viết bình luận