VOV4.Êđê – Bruă mkra mnơ\ng ho\ng lăn ]uh mơ\ng mnuih Bahnar (êpul Jơlâng) ti să Đăk Tre, kdriêk Kon Braih, ]ar Kon Tum mâo mơ\ng đưm leh, mơ\ng ênuk gưl anei ]uê kơ ênuk gưl mkăn. Mnơ\ng mkra ho\ng lăn ]uh mnuih BaNa dlăng amâo mâo siam ôh, mâo êa ju\ [‘[l^p mâo mă hjăn păn lehana\n jiă [a\l knhuah gru mơ\ng dhar kreh đưm.

Ti anôk rang mdah “Ngăn dưn mơ\ng ]ư\ dliê” ti Hà Nội rang mdah du\m mta mnơ\ng dhar kreh mơ\ng kr^ng Dap kngư mđiă ktang. Mb^t ho\ng sâm Ngọc Linh, tuê hiu ]hưn năng hdơr êdi ho\ng alu\ rang mdah, hrăm mb^t ho\ng bruă mkra mjing mnơ\ng ho\ng lăn ]uh mơ\ng mnuih Bahnar.

Mnơ\ng ho\ng lăn ]uh mnuih Bahnar mdê snăk mka ho\ng mnơ\ng mơ\ng lăn ]uh mnuih djuê lar amâodah du\m djuê ana mkăn ngă. Amâo mâo lu mta, dlăng kno\ng mse\ si hơăi mang. {ia\dah klei jăk kơ anei jing êa ju\ [l^p mơ\ng grăp mta mnơ\ng leh ngă. Nazam Hasharim tue hriê mơ\ng Malaysia hơ\k kdơ\k leh mâo [uh brua\ mmai go\ lăn brei thâo:

Mnơ\ng ho\ng lăn ]uh mnuih djuê ana Bahnar hlăm anôk rang mdah ti Hà Nội

“Dlăng tal êlâo kâo m^n dah anei jing mnơ\ng ara\ng mkra mơ\ng hlăk ênuk đưm đa\ mphu\n dô adih. Dlăng jing mdê êdi lehana\n hơăi mang, jăk j^n mse\ ho\ng phung amai adei dôk mmai `u mơh. Kâo dôk dlăng sui mmông dôk mkra [ia\dah kno\ng mâo ngă ma\ sa boh điêt dhiêt snei. Kâo bi knga\r êdi jing di`u kno\ng yua ma\ mnơ\ng hơăi mang ngă brua\, hdră di`u ngă ăt mdê mơh, mka\ ho\ng ya do\ kâo tuôm thâo leh”.

Amai Y Biêng brei thâo ngă brua\ mmai go\ mơ\ng mnuih djuê ana Bahnar amâo mâo thâo kla\ nik ôh mơ\ng phu\n mâo, kno\ng thâo mơ\ng hlăk điêt [uh leh phung am^, phung amai ngă brua\ anei hlăm yan bhang không, amâodah hlăm wưng dôk mang amâo mâo brua\ knua\ ma\. Ngă brua\ mmai go\ amâo mâo dleh ôh, [ia\dah brei bi mâo klei g^r, klei mdje\, lu] lu hruê mmông, snăn kno\ng guôp ho\ng phung mniê.

Amai Y Biêng ti anôk rang mdah “Ngăn dưn mơ\ng ]ư\ dliê” ti [uôn pro\ng phu\n Hà Nội

Mnơ\ng mkra jing lăn tliêt, jing lăn ma\ hla\m djiêu êa hnoh Đăk Tbang Jio kbưi ho\ng [uôn 2km, kyua kno\ng lăn anôk anei jing jăk ê’un jua\t. Êlâo kơ ma\ lăn, di`u kreh ngă yang jing sa drei mnu\, lehana\n sa kriăk kpiê. Êrah mnu\ lehana\n kpiê mâo h[rah ju\m anôk lăn leh ruah, lehana\n akâo kơ yang Prao… Leh ba w^t lăn truh kơ sang [hu he\ lăn bi thu krô, tlê bi [h^ lehana\n hdei ma\ amlơ\k lăn kpu\ng. Leh kơ ana\n, dưm lăn hlăm kniêm kyâo tuh êa lehana\n m`ao, jeh dla\r, kpit jua\ tơl lăn êun juat lehana\n mâo hnơ\ng [l^t đuôm… klei dôk mmai mnơ\ng dlăng jih jang mse\ sơăi, mkra asei êlâo lehana\n truh kơ mbah, lehana\n knhal tu] jing dan tluôn.

Mnuih Bahnar (êpul Jơlâng) kno\ng yua sa klo\ kyâo amâodah êsu\ng mku\p lehana\n dar hluê klo\ dưm ph^t sa anôk ana\n

Klei yuôm bhăn mơ\ng brua\ mmai go\ lăn mơ\ng mnuih Bahnar jing amâo mâo yua lu mta mnơ\ng ôh kno\ng ho\ng asa\l drao, mnal điêt, lehana\n dua tlâo po\k hla, lehana\n klo\n boh tâo đal. Phung mniê Bahnar yua sa kdrê] kyâo amâodah klo\ êsu\ng mkup he\, dưm mtăp ho\ng awan pha, mjing jhưng pioh ngă anôk mmai go\. }ia\ng mjing leh sa asei go\, mnuih mmai go\ dar w^t dar nao ju\m klo\ lăn ana\n. Sa [e\ kngan đal nah êngao, kngan adih gư\ nah lam ]ia\ng kơ mnơ\ng mmai ana\n [rư\ [rư\ [ai mbah đ^ pro\ng hluê ho\ng hnơ\ng pô ]ia\ng.

Mnơ\ng ho\ng lăn leh mmai mhưng ho\ng pui êlâo kơ ba ]uh

Sui sa blư\ pô mmai go\ ma\ mnal msah dje\ buôih hlăm asei mnơ\ng dôk mmai ]ia\ng lo\ thiăm êa. Leh mkra mbah, go\ ana\n dưi [hu\ he\ mâo sa hruê snăn kơh lo\ mkra tluôn go\. Mmông ana\n di`u dôk m`huôr jơ\ng, pu\ go\ mmai dlông pha lehana\n dan mkra tluôn go\ bi kr^p, bi sir. Amai Y Biêng la]; klei dôk mkra bi msiam lu] mmông mơh, ]ia\ng bi djo\ klei ngă brua\ ho\ng kngan, lehana\n jơ\ng ]huang dar anôk mmai go\ ho\ng ala\ kliêng bi djo\.

“Leh rue# mmai, lo\ mkra he\ bi msiam, lui go\ thu krông hlăm 3 hruê anôk êyui. Ma\ klo\ boh tâo w^l dhông hlăm go\ ana\n bi êbhơr [‘l^p lehana\n ba nao mhưng ho\ng pui ti pur leh kơ ana\n kơh ba ]uh”.

Kl^t kyâo knu\ng pioh mia hlăm mnơ\ng leh mmai ]ia\ng mjing êa ju\ lehana\n kjăp

Ara\ anei, mnuih Bahnar ăt adôk dja\ pioh knhuah mkra go\ lăn ho\ng hdră ]uh go\ leh mmai kơ êngao, hlăm anôk êngăn ang^n, dăp klo\ djuh ju\m tơl kr^p go\ mmai hlăm lam, krip wa\t gu\ dlông. Jih jang mnơ\ng mơ\ng lăn ]uh mnuih Bahnar Jơlâng mkra mâo lu mta, jia\ knhuah hjăn păn pô mơh.

Amai Thanh Ngọc, knua\ druh brua\ sang kriê pioh ngă drăp Kontum brei thâo:

“Go\ lăn kơ mmai amâo mâo mnga ôh. Mnuih Bahnar mjing êa ho\ng kl^t kyâo Knu\ng. Leh ]uh dơ\ng leh, di`u suai go\ kơ ta], ma\ kl^t knu\ng ]a\m, tram ho\ng êa lehana\n mmia hlăm go\. Ngă mse\ snăn mơ\ng 3 – 4 blư\. Ngă snăn ]ia\ng kơ go\ mâo êa ju\ tu\t [‘l^p lehana\n kjăp”.

Mnơ\ng leh mmai êjai dôk ]uh ma\ 3 blư\ pioh mmia êa 

}ia\ng mkra bi leh sa boh go\ mmai bi mâo djăp mta mse\ si: yan adiê jăk, anôk, hnơ\ng h’uh, hruê mmông lehana\n lu ai tiê. Jih jang klei ana\n bi klin mb^t, tui si klei bhiăn mnuih mmai go\ đưm la].

Amai Y Biêng yăl dliê, kha\dah djăp mta go\ bưng ara\ anei mâo leh lu hlăm sang mnia ]h^, [ia\dah grăp bo\ sang mnuih djuê ana Bahnar Jơlâng ăt bi mâo [ia\ êdi dua tlâo boh go\ ho\ng lăn ]uh.

“Go\ blei mơ\ng sang mnia kna\ êsei amâo mâo jăk ôh, ho\ng drei kna\ hla\m go\ lăn. Kna\ êsei [âo mngưi. Grăp boh sang mâo sơăi sa dua boh. Bi tơdah amâo mâo yua kna\ êsei, amâodah tu\k mnơ\ng mkăn jăk snăk. Thâodah pioh dưm kpei kna kpiê, dum pioh hra, pioh dưm mnơ\ng jing jăk mơh. Tui si klei bhiăn pô mơ\ng đưm amâo mâo lui ôh”.

Kha\snăn, klei mse\ si amai Y Biêng la] ara\ anei jing phung mniê êra Bahnar amâo lo\ khăp ôh ho\ng brua\ anei “Ara\ anei hlăm [uôn amâo lo\ lu ôh mnuih mkra. Phung hđeh mrâo amâo mâo thâo mtam. Ăt ]ia\ng mơh lo\ mtô kơ di`u, [ia\dah di`u amâo mâo ]ia\ng hriăm ôh la]dah ]ho\ kngan. M^n kăn ar lo\ mkra rei, [ia\dah mơ\ng leh mâo sang dăp pioh ngăn drăp hriê akâo lo\ kriê pioh brua\ đưm. Mơ\ng ana\n hmei lo\ dơ\ng mkra brua\ anei”.

Dja\ pioh knhuah đưm ]ia\ng lo\ mâo klei khăp h^n kơ klei hd^p, thâo săng kơ phu\n agha djuê ana pô, ]ia\ng thâo bi mpu\ klei mbrua\ mơ\ng phung mmai go\ mnuih Bahnar đưm jing brua\ năng ngă yơh. {ia\dah, amai Thanh Ngọc, knua\ druh brua\ dhar kreh ]ar Kontum, la]: Mơ\ng êla mnuih Bahnar mâo klei thâo uê` lo\ mtô bi hriăm brua\ anei hlăm yang [uôn mnuih Bahnar snăn kơh brua\ anei ]h^ndah dưi kriê pioh.

                                  Y-Khem pô ]ih hlo\ng răk