Ti gưl kluôm yang [uôn jing  mnuih mdê êdi Mtao.

VOV.Êđê - Hla\m kdrê] hruê ka\m êlâo, hmei hưn mthâo leh kdrêc\ klei ]ih tal êlâo mơ\ng Nhà văn Nguyên Ngọc la] kơ Mtao, sa klei bhia\n yang [uôn mdê hja\n êdi mơ\ng mnuih Jarai. Ti gưl go\ sang, mâo  mniê mâo pa\n dja\p mta brua\ [ia\dah mda\p bo#, ana\n jing Kmla\ leh ana\n êkei amâo mâo klei dưi ôh [ia\dah mdah [o# jing Gra\m; ti gưl [uôn mâo Khua Yang mâo klei dưi [ia\dah mda\p [o#, jing Kmla\ leh ana\n Khua {uôn mdah [o#, bi ala, [ia\dah amâo mâo  klei dưi ôh, jing Gra\m.

Ya nga\ mâo he\ 3 c\ô Mtao jing kbia\ hriê mơ\ng klei m^n [uh săng mơ\ng mnuiih Jarai kơ la\n adiê, hluê ana\n la\n adiê dưi mj hrih mjing mơ\ng 3 mta, amâo dah mnơ\ng hla\m la\n adiê dôk hla\m 3 mta: Êa m’êa, Pui ( hlơr) leh ana\n Ang^n ( êwa). S^t 3 mta anei h’^t kja\p bi djo\ guôp sna\n dja\p klei jing ja\k siam s’a\i, êlan nao mơ\ng la\n adiê ja\k ga\l jih, djo\ êa hl^m hjan, c\ư\ dliê leh ana\n dja\p ta ra mnơ\ng h’^t ênang, anak mnuih yâo m’ak.

3 mta phu\n knơ\ng ana\n jing 3 êjai leh ana\n a\t jing sa mơh. Mâo dja\p jih 3 mta ana\n jing ja\k h^n, bi tơ mâo kno\ng sa a\t tu\ mơh ka\n dih nei lei. Kyua ana\n leh Mtao êa leh ana\n Mtao ang^n amâo lo\ dôk ôh, sna\n ho\ng mnuih Jarai a\t ka\n mâo klei hu\i hyưt lei.

Hla\m klei ya\l dliê đưm mâo sa c\ô mnuih a\t dưi iêo jing Mtao mơh, jing êkei khua kr^ng jhat [ai leh ana\n sa c\ô mnuih  dơ\ng ana\n jing Y’R^t, sa c\ô êkei êr^t am^ ama, [un rin hin tap knap m`ai hd^p ti  roh dliê, krah [uôn ho\ng dliê, đa dôk mlu\n mla`. Y’R^t mblah dưi Mtao khua kr^ng jhat [ai, plah ma\ ai ktang mơ\ng `u, c\o\ng pô jing Mtao, [ia\ amâo mâo djo\ jing Mtao khua kr^ng jhat [ai ôh,  `u jing Mtao mơ\ng Mnuih [uôn sang.

Du\m phung Mtao ara\ anei jing Mtao ana\n, jing  mkla\k – Mtao mơ\ng klei ya\l dliê đưm. Sna\n hla\m klei bhia\n mnuih Jarai mâo pô bi ala kơ mnuih [uôn sang kgu\ kdơ\ng mdlưh klei kia\ kriê mơ\ng Mtao, [ia\ mdê ho\ng du\m klei bhia\n aguah tlam jing, leh mdlưh Mtao mâo klei dưi, pô ana\n amâo mâo đ^ jing Mtao ôh, jing khua kr^ng kia\ kriê. Jing pô g^t gai kia\ kriê ga\l djo\ guôp.

Brua\ mơ\ng Mtao jing g^t gai kia\ kriê bi djo\ ja\k du\m mta klei, la\n ala adiê leh ana\n yang [uôn, c\ia\ng mđing snei: ho\ng mnuih Dap Kngư, La\n adiê leh ana\n yang [uôn a\t bi sia\ suôr mb^t jing sa c\ia\ng kơ dja\p mta klei dưi ja\k siam, h’^t mđao. Ho\ng mnuih Jarai, ~u amâo djo\ jing Mtao ôh, ~u mâo mnuih [uôn sang ruah mdưm hluê ho\ng Khua Yang; ~u jing mnuih [un knap êdi hla\m [uôn, amâo mâo ya klei dưi amâodah klei tu\ mdê ôh. ~u jing Y’R^t mơ\ng klei ya\l dliê đưm.

~u răng kriê klei djo\ ja\k ho\ng hdra\ gra\p thu\n hla\m ako\ yan buh pla `u nao hiu duah dla\ng hlam dum [uôn sang leh ana\n nga\ yang kwưh akâo djo\ êa hl^m hjan, amâo dah nga\ yang kwưh akâo klei h’^t ênang s^t mâo klei yan adiê nga\, klei rua\ tưp truh…. ~u dôk kriê kja\p plah wah knhuah dhar kreh, La\n adiê ho\ng yang adiê. Mtao pui dja\  pioh sa  [e\ đao  yuôm, bi  êdah hmô kơ klei dưi kia\ kriê g^t gai bi ga\l djo\, dưi mda\p pioh hla\m hjiê ti sa boh c\ư\ hga\m, amâo mâo pô thâo [uh ôh êngao kơ `u…..

Andrew Hardy lac\: “ ~u mđing hmư\ klei blu\ mơ\ng mnuih [uôn sang, leh ana\n mnuih [uôn sang mđing hmư\  `u”, “Ai ktang” mơ\ng Mtao jing ti anôk ana\n. Bi Jacques Dournes le\ lac\ snei: `u jing pô bi ala mơ\ng mnuih [uôn sang [un knap” ( Le pettie Peuple)

Mnuih Jarai bi mjing leh klei mơưng Dournes pia jing “ sa klei blu\ mblang kơ klei dưi” mâo ma\ mdê hja\n pa\n mơ\ng mnuiih “[uôn sang [un knap” dưi bi êdah hla\m sa klei bhia\n klei dưi mơ\ng yang adiê êjai leh ana\n klei kia\ kriê êjai bo\ ho\ng klei tu\ yua, amâo mâo guôn c\ia\ng kơ knu\k kna ôh, amâo mâo l^ng khan ôh, kan ma\o khan ksiêm lei amâo c\iang kơ khua kr^ng kia\ kriê ôh… h’^t kja\p hluê ho\ng h[uê ênuk êbâo thu\n.

{ia\ lo\ mâo klei mdê hja\n tal 2:  Hla\k mnuih Yua\n mblang Mtao jing Vua, mnuih Pra\ng mblang jing Roi, mnuih Mi mblang jing King leh ana\n dla\ng kơ Mtao mse\ si Mtao mơ\ng mnuih Jarai” sna\n mnuih Jarai ka\n bi ta\ng mga\l, bi kdơ\ng lei. Di`u  lui kơ Mtao Việt, Knu\k kna Pra\ng, klei kia\ kriê mơ\ng Mi gơ\  săng sna\n tu mơh, amâo mâo hngih hngah ôh. Wa\t Mtao a\t lo\ w^t  nga\ brua\ ho\ng du\m phung ala tac\ êngao ana\n mse\ si pô jing Mtao mnuih Jarai ana\n mơh.

Ênuk Mtao Huế tuôm jao mdưm leh brua\, mđup myơr leh du\m mta mnơ\ng bi mdah hmô kơ Mtao Pui, Mtao êa, di`u pia jing Hoả xá, Thuỷ Xá. Leh ana\n dla\ng jing du\m ala c\ar riêng gah ti gu\ klei kia\ kriê di`u. Phung Mtao a\t tu\ ư mơh. Leh ana\n  gra\p gưl lo\  ba jao kơ Mtao Yua\n du\m mta mnơ\ng yuôm hin mse\ si: mlan êman, msan êmeh, êa hnuê leh ana\n hl^n hnuê…… Mnuih Pra\ng, Mi a\t tuôm nga\ leh mơh brua\ ho\ng Mtao leh ana\n mâo Mtao lo\ w^t nga\ dla\ng mse\ si ana\n mơh amâo mâo klei mdê ôh.

Phung mơ\ng ala tac\ êngao m^n dah  dja\ kriê kja\p leh hla\m kiê kngan yơh, dưi bi  mđa\o leh mnuih Jarai, djuê ana Jarai, êpul êya [uôn sang Jarai. Mnuih Jarai  hluê ho\ng du\m gưl Mtao mơ\ng pô, lui mơ\ng ai gơ\ kơ phung ana\n m^ndah mse\ si ana\n êdi, đa lo\ mtru\t kơ digơ\ m^n mse\ sna\n, [ia\ hla\m lam dje\ tlao [u`, ho\ng di`u amâo mâo klei dih nei ôh.

{ia\ ho\ng di`u kriêp `a\t, a\t dôk kriê klei hnu\k êngiê mdê mơ\ng pô, ho\ng klei bhia\n kia\ kriê mdê hja\n amâo mâo pô mse\ ôh, kno\ng di`u săng, kno\ng di`u thâo ma\ hdăng pô đuic\, sa  hdra hnu\k êngiê tui hluê hong klei bi ga\l djo\ guôp plah wah la\n adiê ho\ng yang [uôn, ma\ tur knơ\ng jing knhuah dhar kreh nga\  gơ\ng phu\n.

A|t dưi lac\ mơh ho\ng hdra\ mka\n snei: ho\ng mnuih Jarai, brua\ kđi c\ar jing brua\ dhar kreh, Klei bhia\n Mtao jing sa klei bhia\n brua\ kđi c\ar, brua\ dhar kreh mdê hja\n mâo klei tu\. Amâo djo\ c\o\ng mâo ma\ hja\n ôh, [ia\ Jarai jing djuê ana mâo klei hnu\k êngiê mdê hja\n leh ana\n mâo ai bi kdơ\ng djuê ana ktang kja\p, pro\ng êlam êdi ti Dap Kngư.

Sna\n, tơ ti gưl go\ sang mâo mniê, mâo klei dưi kia\ kriê [ia\ mda\p [o#, jing Kmla\ leh ana\n êkei amâo mâo klei dưi ôh [ia\ mdah [o# jing Gra\m, ti gưl [uôn mâo Khua Yang mâo klei dưi [ia\ mda\p [o# leh ana\n Khua [uôn pô mdah [o# bi ala [ia\ amâo mâo klei dưi ôh jing  Gra\m, sna\n ti gưl yang [uôn dua  pô ana\n bi mguôp mb^t hla\m sa ana\n Mtao.

~u jing Kmla\ ho\ng hla\m lam, ho\ng êpul êya [uôn sang, ho\ng mnuih [uôn sang, jing klei dưi s^t mơ\ng mnuih [uôn sang dưi mâo klei bhia\n mdê hja\n êdi. Mb^t ana\n ho\ng nah êngao, ho\ng du\m phung ala tac\ êngao, `u jing Gra\m, nga\ brua\ jing Gra\m, jing Mtao mse\ ho\ng ara\ng mơh nga\ ang mkhu mkhua leh ana\n mluk mgu si c\ia\ng săng ma\.! ~u jing jih dua,hla\m lam êjai leh ana\n wa\t nah êngao êjai, jing mniê êjai leh ana\n jing êkei êjai.

- Mnuih Jarai răng kriê kja\p leh klei hnu\k êngiê pô h’^t kja\p ho\ng hdra\ lui kơ du\m phung nah êngao hriê pa\n ma\ Gra\m mơ\ng pô, jing pa\n ma\ mnuih hlo\ng amâo mâo klei dưi ôh! Bi  hdra\ êlan hnu\k êgiê kla\ s^t mơ\ng digơ\ a\t dôk ho\ng digơ\, mdê hja\n, h^t kja\p, êdu ênang [ia\ kha\ng kja\p, amâo mâo do\ dưi bi rai ôh. Kyua `u jing sa hdra\ hnu\k êngiê – dhar kreh.

Mâo pô nga\ brua\ ksiêm hria\m kơ djuê ana lac\ ho\ng kâo snei: boh  s^t jih jang du\m djuê ana kr^ng Dap Kngư, ti mdê bi hnơ\ng, `u mâo Mtao mơ\ng pô mdê mơh. Ti Jarai, klei bhia\n ana\n kno\ng `u kla\ leh ana\n êdah h^n.

Sa blư\ dơ\ng, diih [uh mơ\ he\, Dap Kngư ja\k j^n êdi leh ana\n dôk hga\m ka dưi thâo săng ôh êdi yơ\! Jacques Dournes po\k leh êlan kơ drei nao hla\m anôk hga\m ja\k j^n ana\n.

                                                                                    H’Nga pô ]ih hlo\ng răk