VOV4.Êđê - Klei duê jing klei blu\ mơ\ng mnuih Êđê, dưi bi hriăm ho\ng klei blu\ mơ\ng lu gưl ênuk, dưi dlăng jing mta dhar kreh klei blu\ djuê ana. Mrâo anei, ]ar Dak Lak ngă leh hră mơar akâo kơ Phu\n bruă dhar kreh - mjuăt ktang asei mlei leh anăn hiu ]hưn ênguê ksiêm dlăng, ba klei duê mơ\ng mnuih Êđê hlăm anăn  Mnơ\ng kriê pioh dhar kreh amâo êdah klă gưl ala ]ar.

Anei jing klei mmui` duê mơ\ng amai H'Nai Niê, ti [uôn Phơng, să Ea Tul, kdriêk }ư\ Mgar, ]ar Dak Lak. Amai dôk yăl dliê kơ sa ]ô mniê [un knap, djăp anôk nao arăng bi êmut [ia\ dah kyua kreh kriăng, mâo pô kiă [uôn khăp, leh anăn jing ung mo#, mâo klei hd^p mdro\ng sah, jăk mơak.

Hlăm mmông wa\n leh mmông mă bruă hlăm pưk hma amâo dah grăp tlam leh mmông huă [ơ\ng, jih go\ sang amai H'Nai bi dôk mb^t. Mmông anăn, amai H’ Nai lo\ mmui` kơ phung anak hmư\ klei yăl dliê đưm amâo dah klei khan ho\ng klei duê. Amai H’Nai yăl dliê, `u dưi hriăm klei duê mơ\ng thu\n 2004 ti adu\ bi hriăm khan dưi po\k ti kdriêk }ư\ Mgar hlăm wang 3 mlan. Anei jing adu\ mâo Anôk bruă ksiêm hriăm dhar kreh djuê ana Việt Nam bi hgu\m ho\ng Adu\ bruă dhar kreh kdriêk }ư\ Mgar mko\ mjing. Amâo thâo hră mơar kyua ka tuôm nao sang hră, [ia\dah kyua khăp anăn amai H’ Nai ]ih anăn hriăm leh anăn ]o\ng tui hriăm ho\ng hdră hmư\ grăp kdrê] mă asa\p, tui mmui` leh anăn hdơr hlăm boh ko\. Amai H’ Nai brei thâo: Mse\ si phung phung mkăn snăn di`u hriăm boh hră bi kâo dưi mbha masin mă asa\p mâo leh klei duê snăn kâo hriăm grăp kdrê] leh anăn mmui` mb^t. Pă anôk nao kâo ăt mmui` grăp kdrê] đu\t ]ia\ng tui] leh ană thâo hdră mmui`. Kâo kno\ng tui] ho\ng klei hdơr hlăm ko\ sna\n yơh kâo amâo thâo hră ôh anăn amâo ]ih pioh ôh. Klei duê jing klei duê đưm snăn lo\ bi hriăm kơ anak ]ô pô leh anăn ayo\ng amai adei hlei pô khăp hriăm, ]iăng hriăm leh anăn mmui` kơ anak ]ô pô hmư\ leh anăn thâo.

Ăt jing sa ]ô hriăm hlăm adu\ bi hriăm khan anei, ayo\ng Y Dhin Niê, ti [uôn Triă, să Ea Tul, kdriêk }ư\ Mgar mâo klei myun h^n kyua dưi hmư\ klei khan, hmư\ khan mơ\ng dôk điêt. Leh hmư\ mâo adu\ bi hriăm khan dưi po\k, ayo\ng Y Dhin ]ih anăn nao hriăm. ~u g^r tui hriăm tui] klei khan dưi mtô bi hriăm. Mjưh rue# adu\ hriăm `u lo\ nao ti sang phung thâo mbruă khua thu\n hlăm să, hmư\ digơ\ mmui` leh anăn tui ]ia\ng tui] du\m kdrê] jăk. Truh ara\ anei ayo\ng Y Dhin dưi mmui` khan mse\ si:  Y Gung Y Dang, Dam Yi. ~u ăt jing sa ]ô thâo mbru\ă mda asei dưi nao hlăm lu klei bi lông leh anăn rang mdah djuê ana hlăm leh anăn êngao ]ar. Y Dhin brei thâo, `u ]iăng dưi lo\ kriê pioh leh anăn lo\ bi hriăm klei yăl dliê đưm mnuih Êđê leh anăn klei duê anei kơ anak ]ô: Kâo dưi hmư\ kơ klei mui` ênhiang djuê ana hluê klei duê mơ\ng aduôn aê, du\m kei yăl dliê đưm snăn kâo khăp snăk leh anăn ]ang hmăng dưi kriê pịo. Mse\ si kâo snưan kno\ng mâo phung thâo mbruă khua thu\n bi hriăm [ia\ đui], ]ia\ng thâo lu [ia\dah amâo lo\ mâo pô bi hriăm ôh. Kâo ăt ]ang hmăng dưi kriê pioh klei duê anei ]ia\ng êdei anăp anak ]ô ăt hriăm leh anăn kriê pioh mse\ si drei ngă leh, ]iăng kriê pioh klei yăl dliê đưm, klei duê mơ\ng aduôn aê.

Klei duê, tui si klei Êđê pia, hluê năn, klei jing boh blu\, duê jing mko\. Êlâo dih klei duê mâo lu hlăm klei hd^p grăp hruê leh anăn dhar kreh mnuih Êđê. Klei duê ho\ng boh blu\ đu\t dlông dưi mko\ mb^t ho\ng klei djo\ guôp prue\ jăk siam, đru kơ phung hmư\ dưi săng pral leh anăn hdơr sui. Mta anei mâo hlăm djăp mta klei hriăm djuê ana mse\ si: Klei yăl dliê đưm, klei riu yang, klei mđao\, khan, kưt, eirei. Klei duê amâo guôn mâo anôk rang mdag ôh, dưi yua hlăk êjai mmông  mdei leh mmông mă bruă pưk hma, s^t nao mă êa, ti djiêu ]eh kpiê s^t ayo\ng adei, [^ng gă bi tuôm amâo dah phung khua mduôn mtô la] kơ anak ]ô. Pô duê tui hluê klei m^n, klei yăl dliê, klei mâo m]eh klei duê ]iăng ênưih thâo săng, ênưih hdơr.

Hluê si pô thâo mbruă Y Wang Hwing, ti [uôn Triă, să Ea Tul, kdriêk }ư\ Mgar, mta phu\n klei duê khăng yua ]iăng bi êdah klei đu\t khuăt klei thâo dưi klah ]u\n hlăm hdră mđ^ kyar mơ\ng mnuih Êđê, Anăn jing klei thâo kơ bruă yan adiê, mse\ si klei đao\ knăl ya adiê, kyâo mtâo, rơ\k tơ\k, ]^m ]ap ]iăng thâo yan buh pla, pe\ êmiêt boh mnga, đao\ hruê jăk, amâo jăk. Mâo đa đa klei thâo kơ yang [uôn leh anăn anak mnuih, klei bi blu\ hrăm hlăm go\ sang leh anăn yang [uôn, klei bhiăn, klei hd^p.

Pô thâo mbruă Y Wang Hwing brei thâo, `u khăng yua klei duê ]iăng bi hdơr mtô la] kơ mnuih [uôn sang klei djo\ kpă, hd^p thâo kơ phu\n agha, djuê ana, bruă klam grăp  ]ô mnuih hlăm êpul êya leh anăn bruă klam mơ\ng êpul êya ho\ng grăp ]ô mnuih. ~u khăng mă anăn êa hnoh, êa krông ]iăng la] kơ klei bi hgu\m leh anăn ai ktang mơ\ng êpul êya, amâo dah la] kơ bu\ng, kông, mnga k`^t la] kơ klei khăp mniê êkei, go\ sang. Pô thâo mguôp, mko\, ruah du\m kdrê] jăk [ia\dah bi đu\t, ênưih thâo săng kyua phung hlăk ai ară anei amâo djo\ thâo srăng sơa^ ôh klei duê đưm. Kyua anăn brei thâo mguôp klei bhiăn mrâo hluê hdră bhiăn, la] kơ klei hd^p ung mo#, go\ sang jăk mơak, mđ^ kyar bruă duh mkra mjing mta phu\n kơ klei mui`,klei blu\, klei mtă mtăn mâo klei duê [iă dah êniưh thâo săng leh anăn djo\ hdră bhiăn.

Hluê si klei ksiêm yap mơ\ng Knơ\ng bruă dhar kreh, mjuăt ktang asei mlei leh anăn hiu ]hưn ênguê Dak  Lak, kdriêk }ư\ Mgar ară anei mâo 318 ]ô thâo mbruă thâo duê, ênhiang mmui` djuê ana, k[^n lu h^n ti să Ea Tul. Hlăm wưng êgao, să Ea Tul ăt g^r kriê pioh, răng mgang leh anăn mđ^ lar mta dhar kreh anei hlăm êpul êya. Kyua anăn, hlăm mlan 8 thu\n anei, Knơ\ng bruă Dhar kreh- mjuăt ktang asei mlei – hiu  ]hưn ênguê Dak Lak ruah Ea Tul jing anôk ngă bruă hiu duah, ktuê dlăng boh s^t leh anăn ngă hră mơar kreh knhâo kơ klei duê, hưn mdah ho\ng Phu\n bruă dhar kreh – mjuăt ktang asei mlei leh anăn hiu ]hưn ênguê bi mklă hlăm anăn Mnơ\ng kriê pioh dhar kreh amâo êdah klă ala ]ar. Klei anei srăng dru mguôp mjing klei găl ]ia\ng Dak Lak k]ah du\m hdră msir klă klơ\ng k`ăm kriê dlăng, răng mgang leh anăn mđ^ lar klei duê mơ\ng djuê ana Êđê [rư\ hruê [rư\ jăk h^n hlăm boh klei `u\ kma dhar kreh ară anei.