VOV4.Êđê- Hnak jing klei ruă tưp mâo leh anăn tưp lar hlăm êpul êya mơ\ng sui leh, phung mdrao mgu\n dăp hlăm ênoh sa hlăm pă mta klei ruă dleh mdrao mgu\n h^n truh kơ leh mâo vac xin gang mkhư\ leh anăn êa drao mdrao hlao mse\ si ara\ anei. Khă snăn, ara\ anei ăt mâo lu mnuih k[ah klei thâo săng kơ klei ruă anei ngă kơ ênoh mnuih mâo klei ruă hlăm êpul êya ăt dôk lu. Boh klei anei hma^ truh kơ hdră k`ăm bi mjih klei ruă hnak ti Việt Nam hlăm thu\n 2030.

Cung Văn Đ, 52 thu\n ti să Dak Rông, kdriêk }ư\ Ju\t, ]ar Dak Nông mâo klei bi êdah djo\ klei ruă hnak sui ho\ng anei 1 thu\n, [ia\dah kyua jing pô ngă bruă phu\n hlăm go\ êsei, sơnăn `u g^r ngă bruă lehana\n bi kdung he\ amâo mâo nao mkă dlăng ôh. Sui ho\ng anei êbeh 1 mlan, leh [uh asei mlei êmăn êmiêt, huă [ơ\ng amâo jăk đo\k k[ông lehana\n kreh êngoh hlăm adiê tlam, sơnăn kơh Cung Văn Đ mâo go\ sang ba nao kơ sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên mkă dlăng lehana\n dưi ba nao kơ sang êa drao hnak lehana\n kso\ ngă klei mka\ dlăng kman. Knhal tui], Cung Văn Đ djo\ klei ruă hnak kso\ kjham, asei mlei dlưh awa\t. Êlâo kơnăn `u bi mje\ êrô ho\ng du\m phung djo\ klei hnak mkăn ti alu\ wa\l [ia\dah amâo mâo ba yua ya hdră răng mgang asei mlei ôh, `u amâo thâo ôh klei ruă hnak tưp hluê êlan bi êwa. Cung Văn Đ brei thâo:

“Hlăk wưng ruă kjham, ]ia\ng nao kơ sang êa drao ăt kăn dưi nao lei, kyua anak aneh amâo mâo dôk ti sang ôh. Leh êngoh du\m hruê, amâo lo\ dưi tu\ ôh snăn kơh kâo la] ho\ng go\ sang ba nao kơ sang êa drao. Kâo amâo mâo thâo ôh klei ruă hnak, kno\ng hmư\ la] klei ruă anei ngă kơ mnuih êwang êwiêt đui], amâo mâo thâo ôh mta phu\n ba klei ruă”.

            1 ]ô mnuih mkăn djo\ klei ruă hnak ana\n jing ayo\ng Đinh Xuân Đ, 29 thu\n dôk ti wa\l krah Phước An, kdriêk Krông Pa], ]ar Dak Lak. Sui ho\ng anei hlăm brô 2 thu\n, ayo\ng Đinh Xuân Đ hluê si klei mkă dlăng djo\ klei ruă hnak hlăm 1 blư\ nao mkă dlăng kluôm asei mlei, [ia\dah [uh asei mlei ăt suaih pral sơnăn `u amâo mâo mdrao ôh. Truh kơ ako\ thu\n 2020, leh [uh asei mlei êmăn êmiêt, rua\ ko\ amâo thâo hlao,asei hro\ knăng, sơnăn kơh `u nao mkă dlăng ti Sang êa drao hnak lehana\n klei ruă kso\ ]ar Dak Lak lehana\n hluê si klei mkă dlăng djo\ klei ruă kso\ lehana\n hnak dlô. Ăt mse\ ho\ng Cung Văn Đ, ayo\ng Đinh Xuân Đ, amâo thâo ôh klei ruă hnak. Ayo\ng Đinh Xuân Đ yăl dliê:

“Tăp năng kâo dlăng hlăm hla po\k web hmư\ la] dju\p hăt ba klei ruă hnak kâo kăn thâo lei klei ruă anei si be\. Ara\ anei hriê đih kơ sang êa drao kâo [uh hu^ êdi, thâo klei ruă hnak `u tưp lar lehana\n ba klei ju\ jhat kơ asei mlei. Kâo hriê ti anei, klei ruă kjham leh, truh kơ ara\ anei asei mlei hro\ tru\n truh êbeh 10 kg”.

            Hluê si aê mdrao ti Sang êa drao hnak lehana\n klei ruă kso\ ]ar Dak Lak, klei thâo săng mơ\ng mnuih [uôn sang kơ klei ruă hnak, boh nik gơ\ ti kr^ng taih kbưi, kr^ng mnuih [uôn sang djuê [ia\ adôk êdu awa\t. Lu mnuih tơl asei mlei êdu awa\t sơnăn kơh mrâo nao mkă dlăng. Sơnăn, êngao kơ klei ngă hma^ djo\ kơ asei mlei lehana\n boh tu\ dưn mdrao mgu\n lo\ ngă kơ kman hnak tưp lar hlăm êpul êya. Klei ruă hnak hu^ hyưt êdi, ênưih tưp lar hlăm êpul êya, [ia\dah dưi mdrao hlao tơdah hmao [uh hnưm.

            }ia\ng mkhư\ gang klei ruă hnak, grăp ]ô drei bi mâo knhuah thâo hd^p doh, hluê ênuk mrâo mrang, huă [ơ\ng djăp ênu\m mnơ\ng tu\ jăk, ktang mjuăt asei mlei đrông, amâo mâo dju\p hăt. Tơdah bi mje\ êrô ho\ng mnuih mâo klei ruă hnak bi ktruă ]hia\m guôm [o#. Phung hđeh bi tlo\ vắc xin mkhư\ gang klei ruă hnak (BCG) hlăm wang 1 mlan tal êlâo leh k’kiêng. Tơdah mâo klei bi êdah đing djo\ klei ruă hnak bi nao kơ Anôk bruă mdrao mgu\n amâodah nao kơ sang êa drao hnak kso\ ]ia\ng mkă dlăng. Êa drao mdrao klei ruă hnak amâo mâo mă prăk ôh./.

Hluê si Êpul bruă mdrao mgu\n dlông ro\ng lăn, ara\ anei Việt Nam ăt jing sa hlăm du\m ala ]ar mâo ênoh mnuih ruă hnak lu h^n tar ro\ng lăn. Mđing truh kơ bruă bi mjih klei ruă hnak hlăk jing hdră k`ăm yuôm bhăn mơ\ng Knu\k kna. Hmei mâo klei bi blu\ hrăm ho\ng Nai aê drao Nguyễn Kim Mỹ - Khua adu\ bruă g^t gai, Sang êa drao klei ruă hnak leh anăn klei ruă kso\ ]ar Dak Lak, kơ hdră bi mjih klei ruă hnak.

-Ơ aê mdrao, akâo kơ ih brei thâo mta k`ăm phu\n kơ brua\ mdrơ\ng ho\ng klei rua\ hnak thu\n anei?

Aê mdrao Mĩ: Klei rua\ hnak jing sa mta klei rua\ hu^ hyưt, `u tưp lar ênưih snăk ho\ng êlan bi êwa. Ăt mse\ ho\ng kman klei rua\ covid 19, kman hnak hluê êlan êa bah, k]a\i tơdah mnuih rua\ bha`, mtu\k, k]ô` k]uh, mnuih suaih hrip djo\ he\ mta kdah ana\n mâo kman srăng tưp mtam.

Klei rua\ hnak snăn mơ\ng 70 – 80% jing hnak hlăm kso\, kyuana\n, djo\ tuôm ho\ng klei rua\ tưp covid 19 ăt rua\ hlăm kso\ mơh. Hruê 24/3 thu\n anei ăt jing wưng hlăm kluôm ala ]ar drei lehana\n hlăm tar ro\ng lăn hlăk dôk mdrơ\ng ho\ng klei rua\ tưp covid 19, kyuana\n hdră ala ]ar mdrơ\ng ho\ng klei rua\ ma\ ana\n jing: “Mjing klei hu^ hyưt mơ\ng klei rua\ tưp vocid 19 jing wưng găl kơ Việt Nam bi mjih klei rua\ hnak hla\m thu\n 2030”. Ara\ anei ti Việt Nam, kah knar hlăm grăp thu\n mâo hlăm brô 180 êbâo ]ô mnuih mâo klei rua\ hnak mrâo, hlăm ana\n mâo hlăm brô 11 êbâo ]ô mnuih djiê, lehana\n hlăm brô 2 êbâo ]ô mnuih djiê kyua hnak mơ\ng mnuih mâo klei rua\ tưp HIV. Drei g^r ]ia\ng bi mjih klei rua\ hnak ti Việt Nam hlăm thu\n 2030. Mta k`ăm kơ brua\ mdrơ\ng ho\ng klei rua\ hnak thu\n anei jing ]ia\ng kơ jih jang djăp gưl, dhar brua\ mđ^ h^n klei thâo săng, hrăm mb^t ana\p truh kơ klei bi mjih klei rua\ hnak, brei mâo hdră mdrơ\ng mse\ si mdrơ\ng ho\ng klei rua\ kman covid 19 ara\ anei ana\n mơh.

-Ơ aê mdrao, knhal jih thu\n 2019, dua anôk brua\ mdrao mgu\n lehana\n sang êa drao gưl kdriêk mâo bi mu\t jing sa, yap jing anôk brua\ mdrao mgu\n djăp mta, snăn brua\ anei si srăng hmăi ho\ng brua\ mdrơ\ng ho\ng klei rua\ hnak hlăm nah gu\?

Aê mdrao Mĩ: Leh bi mu\t jing sa anôk ngă brua\, kno\ng mâo ma\ sa ]ô khua kia\ kriê. Êlâo dih, klei kia\ kriê mnuih rua\ hnak snăn ti anôk brua\ mdrao mgu\n, bi klei mka\ dlăng klei rua\ hnak snăn ngă brua\ ti sang êa drao pro\ng. Dua êpul êya ngă brua\ mdê mdê, snăn brua\ kia\ kriê mb^t ana\n jing dleh. Ara\ anei leh w^t ma\ brua\ mb^t. Leh ksiêm dlăng knhal jih thu\n 2019, êpul kia\ kriê wa\t anôk brua\ mdrao mgu\n mâo klei mđing sơăi hlăm brua\ anei, lehana\n dăp leh mnuih klam ngă hlăm adu\ brua\ mdrơ\ng ho\ng klei rua\ hnak. Ara\ anei grăp êpul brua\ mâo 3 ]ô aê mdrao klam brua\, sa ]ô dôk ti adu\ brua\ mka\ dlăng klei rua\, sa ]ô dôk ti adu\ brua\ mdrao mgu\n, lehana\n sa ]ô dôk hla\m adu\ brua\ mdrơ\ng ho\ng kman klei rua\ tưp.

Mơ\ng leh bi mu\t jing sa, snăn brua\ mdrơ\ng ho\ng klei rua\ hnak găn ênưih h^n, lehana\n kâo đăo s^t k]ưm mơ\ng thu\n anei kơ ana\p, brua\ anei srăng mâo klei tu\ dưn h^n, mơ\ng gưl ]ar hlo\ng kơ kdriêk.

Leh jih jang brua\ mdrơ\ng ho\ng klei rua\ hnak hlăm nah gu\ hơ^t leh, snăn lo\ thiăm mbo\ đa đa mta brua\: Tal êlâo jing Êpul kia\ kriê ba brua\ mdrơ\ng ho\ng klei rua\ hnak hlăm mta k`ăm hluê ngă brua\ trua\n. Jao ênoh ]ua\n kla\ mnga] kơ grăp sa\, lehana\n mâo hdră bi ktưn hlăm brua\.

Anôk brua\ mdrao mgu\n mâo klei k]e\ kơ knơ\ng brua\ sang ]ư\ êa du\m kdriêk mâo hra\ mơar g^t gai mguôp mb^t mơ\ng du\m êpul dhar brua\.

Hyua\ kjăp h^n brua\ mka\ dlăng kman hlăm êa k’hak ]ia\ng thâo [uh kman hnak. Êlâo dih, mka\ dlăng kman kno\ng mko\ mjing ti sang êa drao hnak, lehana\n klei rua\ kso\ ]ar, truh 2/3 ênoh mnuih rua\ hlăm kluôm ]ar. Leh hmei nao ksiêm dlăng snăn hlăm gưl kdriêk amâo jăk mâo klei ruah brei mka\ dlăng kman hnak hlăm êa k’hak ôh duah kman hnak, mơ\ng ana\n amâo mâo thâo [uh ôh klei rua\. Mơ\ng ana\n, năng lo\ bi kjăp brua\ mka\ dlăng, thâo [uh mtam kman hnak hla\m nah gu\, snăn brua\ mdrơ\ng ho\ng klei rua\ hnak srăng jăk h^n.

-La] jăk kơ aê mdrao lu!