VOV4. Êđê - Kha\dah jhuang hlăm yan không bhang leh, [ia\dah klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ti ]ar Daklak ăt dleh dưi ksiêm dlăng. Truh kơ ara\ anei, kluôm ]ar Daklak mâo leh êbeh 2 êbâo ]ô mnuih mâo klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, hlăm năn mâo sa ]ô mnuih djiê. Êngao kơ mta phu\n mơ\ng klei bi mlih yan adiê, lehana\n gưl klei rua\ tưp truh, snăn klei k[ah thâo săng kơ hdră gang mkhư\ klei rua\ anei ăt ngă kơ klei rua\ tưp đ^ lar mơ\ng ti Daklak.
Go\ sang Võ Đình Chuẩn ti wa\l krah Quảng Phú, kdriêk }ư\ Mgar, ]ar Dak Lak dôk ti krah đang kphê, djiêu gah ana kyâo pum pam, riêng gah sang mâo tônô, khơ\ng dưm êa mtu\k mtu\l. Hla\m tônô dưm êa, hlua\t lo\k k]eh mđai lu sna\k, [ia\ hluê si klei m^n mơ\ng Chuẩn ana\n jing klei bhia\n leh amâo mâo dưi tlaih ôh.
a\t lo\k k]eh mđai lu sna\k, [ia\ hluê si klei m^n mơ\ng Chuẩn ana\n jing klei bhia\n leh amâo mâo dưi tlaih ôh. “ Đang war bh^t pum pam gơ\ mâo kê] yơh. Ara\ anei si lo\ thâo b^t nga\,
ya pô krih jih đang khpê anei `u dưi jih he\ deh kêc\ hla\m đang kphê pro\ng
anei, dưi mkhư\ mdjiê jih kê], sna\n kơh
`u jih hlua\t lo\k. Ara\ anei sang ti djiêu anei, sang ti nah dih mâo hlua\t
lo\k a\t gơ\ `u kc\eh mđai lo\ phiêr hriê ti nei mơh”.
Lê Văn Duyên, khua Sang êa drao pro\ng
kdriêk }ư\ Mgar brei thâo: Du\m mlan êgao, kdriêk mâo nanao mnuih djo\ klei
rua\ êngoh bi [le\ êrah, đ^ 2 bliư\ mka\ ho\ng wưng anei thu\n dih. Sang êa drao
kdriêk mâo iêu ba leh mnuih nga\ brua\ krih êa drao bi mdjiê kê], mbha hra\
m’ar hâo hưn, mtô mblang kơ mnuih [uôn sang thâo sa\ng kla\ kơ mta phu\n ba
hriê klei rua\ êngoh bi [le\ êrah leh ana\n hdra\ gang mkhư\, [ia\ mnuih [uôn
sang amâo mâo c\ia\ng bi mđing ôh kơ brua\ anei.
“ Klei thâo sa\ng mơ\ng mnuih [uôn sang hla\m brua\ ra\ng kriê klei
suaih pral kơ pô, kơ go\ sang leh ana\n êpul êya adôk k[ah êdi, mơ\ng brua\
ksiêm dla\ng, ktuê dla\ng sna\n [uh du\m alu\, [uôn ti wa\l krah Quảng Phú kno\ng
nga\ ma\ hla\m sang pô, bi brua\ bi mdoh hla\m kluôm [uôn sang ka tru\n nga\ ôh”.
Ti [uôn pro\ng {uôn Ama Thuột, klei rua\
êngoh bi [le\ êrah hla\k dleh dưi ksiêm dla\ng. Aê mdrao Đặng Ngọc Sơn, khua
anôk brua\ ksiêm dla\ng klei rua\ tưp, Sang êa drao pro\ng [uôn pro\ng brei
thâo: Thu\n anei, klei rua\ êngoh bi [le\ êrah tưp lar truh kơ 21 alu\, [uôn
hla\m alu\ wa\l [uôn pro\ng [ia\ amâo mâo djo\ [ia\ ôh mnuih [uôn sang a\t
dla\ng brua\ răng mgang klei rua\ êngoh bi [le\ êrah jing brua\ hja\n mơ\ng
brua\ mdrao mgu\n.
“ Klei thâo sa\ng mơ\ng mnuih [uôn sang sui ho\ng anei a\t m^n krih êa
drao đui], ka mâo klei thâo c\ia\ng bi mdjiê ôh hlua\t lo\k hla\m go\ sang pô.
Mrâo êgao, sang êa drao leh ana\n [uôn pro\ng mko\ mjing lu gưl nao hâo hưn mtô
mblang kơ brua\ bi mdjiê hlua\t lo\k,
[ia\ ênoh hluê nga\ mơ\ng go\ sang leh ana\n mnuih [uôn sang ka lu ôh. Pa\t
]ia\ng jih pô nao mtô mblang hluê nga\ he\, leh sa hruê ka\m êdei gơ\ lo\ w^t
si hđa\p amâo lo\ mâo pô ]o\ng nga\ ôh leh ana\n a\t dôk mâo lu hlua\t lo\k.
Kâo a\t nao leh ana\n [uh 10 – 20% mnuih [uôn sang amâo c\ia\ng hluê nga\, mâo
đa sang kđa\l [a\ng bha\ nao ma\ brua\, đa đa amâo mâo po\k [a\ng bha\ krih êa
drao ôh, kha\ dôk hla\m sang tu\ mơh”.
Ara\ anei, jih du\m kdriêk, wa\l krah, [uôn
pro\ng mơ\ng ]ar Dak Lak mâo leh s’a\i mnuih djo\ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah,
ho\ng êbeh 2 êbâo ]ô mnuih rua\. Mb^t ho\ng klei hưn ra\ng kơ mnuih [uôn sang
đa\m nga\ ngơi ôh ho\ng klei rua\ tưp anei, sna\n brua\ mdrao mgu\n ]ar Dak Lak
lo\ bi hgu\m sia\ suôr ho\ng brua\ knu\k kna alu\ wa\l, du\m êpul brua\, êpul
êya po\k nga\ du\m hdra\ hâo hưn mtô mblang hdra\ mgang kdơ\ng ho\ng klei rua\
tưp mse\ si mko\ mjing hdra\ brua\ huai kih mdoh la\n êa wa\l hd^p mda, bi
mdjiê hlua\t lo\k, krih êa drao mdjiê kê] k`a\m mkhư\ leh ana\n bi hro\ klei
rua\ êngoh bi [le\ êrah đ^ tưp lar.
Mse\ si lu ]ar, [uôn pro\ng hla\m kluôm ala, klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ti ]ar Dak Lak hla\k dleh dưi ksiêm dla\ng. Klei rua\ tưp bluh mâo leh ti jih 15 kdriêk, wa\l krah, [uôn pro\ng hla\m ]ar leh ana\n mnuih djo\ klei rua\ đ^ lu êdi. Klei na\ng mđing jing hla\m alu\ wa\l ]ar Dak Lak mâo leh mnuih djiê kyua djo\ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah. Mnuih [uôn sang c\ia\ng thâo ba yua du\m hdra\ gang mkhư\, du\m anôk brua\ knu\k kna alu\ wa\l leh ana\n brua\ mdrao mgu\n mâo ya brua\ hla\m brua\ gang mkhư\ klei rua\ tưp ara\ anei. Pô ]ih klei mrâo kdrê] anei mâo leh klei bi blu\ hra\m ho\ng Aê mdrao Phạm Văn Lào – Khua dla\ng Anôk brua\ mgang mkhư\ klei rua\ tưp ]ar Dak Lak kơ brua\ anei.
-Ơ aê mdrao kha\ dah ]huang hlăm yan không bhang leh, [ia\dah ênoh mnuih
mâo klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ti ]ar Daklak ăt ti hnơ\ng lu. Ya ngă thu\n
anei klei rua\ êngoh bi [le\ êrah lo\ bluh đ^ ktang mse\ snăn, lehana\n si hdră
dhar brua\ êa drao gu\n mâo hdră gang mkhư\ klei rua\ anei?
. Aê
mdrao Phạm Văo Lào: Klei rua\ êngoh bi [le\ êrah jing klei rua\ kreh mâo
jê` jê`, mâo ti Việt Nam mơ\ng hlăk thu\n 1960, dlông ro\ng lăn mâo mơ\ng sui
leh, drei dôk hlăm kr^ng wa\l mâo klei rua\ êngoh bi [le\ êrah yơh. Tal dua,
jing hnơ\ng h’uh thu\n anei jing đ^ h^n hluê thu\n, kyuana\n yơh djăp mta klei
rua\ kr^ng hlơr ăt đ^ mơh, tal tlâo drei [uh thu\n anei yan hjan amâo lo\ djo\
mse\ ho\ng yăng đar ôh, hjan amâo mâo lu ôh, hjan tui si klei bhiăn yan amâo
lo\ djo\ ôh, kbia\ hriê mơ\ng klei bi mlih yan adiê, amâo mâo djo\ kno\ng du\m
ana\n ôh. Tui si kreh [uh mơ\ng 3 – 6 thu\n mâo klei rua\ lê], [ia\dah ara\
anei amâo lo\ [uh mse\ snăn ôh, kyua hlăm mmông mâo klei rua\ tưp drei mghaih
msir amâo mâo s^t êm^t ôh, dơ\ng mơ\ng phung knua\ druh hlo\ng truh kơ mnuih
[uôn sang, mơ\ng klei ana\n klei rua\ tưp ênưih snăk ana\p srăng lê] pro\ng.
Kơ hdră răng mgang klei rua\ anei, êjai dôk ti ana\p klei dleh dưi t^ng knăl, snăn drei [uh thu\n anei jing mdê êdi, dhar brua\ êa drao gu\n ăt tru\n kơ brua\ jih ai ênai mơh, ho\ng du\m hdră k]e\ kơ djăp dhar brua\, du\m gưl, brua\ sang ]ư\ êa, snăn ara\ anei anôk mâo klei rua\ êngoh bi [le\ êrah lu êdi jing [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt, }ư\ Mgar, snăn brua\ hiu mdjiê hlua\t hlo\k, brua\ bi mdoh wa\l hd^p mda pioh bi hro\ klei rua\ anei đ^ lê], bi hro\ ênoh mnuih djiê mơ\ng klei rua\ anei, leh kơ năn ma\ klei hriăm mơ\ng du\m anôk mdrao mgu\n, lehana\n djăp êpul brua\ lo\ mkăp kdrăp ma\ brua\, lehana\n wa\t hlăm brua\ hiu krih êa drao ăt ngă ho\ng jih ai tiê.
-Mse\ ho\ng klei aê mdrao mrâo la] leh, klei rua\ tưp đ^ lê] đa đa kbia\
hriê mơ\ng klei k[ah thâo săng, snăn mơ\ng brua\ ksiêm dlăng si diih [uh klei
mnuih [uôn sang thâo săng kơ brua\ răng mgang klei rua\ tưp hlăm thu\n anei?
. Aê mdrao Phạm Văn Lào: Mâo đa đa anôk mnuih [uôn sang amâo mâo klei răng, [ia\dah boh phu\n h^n jing brei mđing kơ klei mnuih [uôn sang thâo kơ klei răng mgang, hmư\ yăl dliê kơ klei rua\ êngoh bi [le\ êrah lu mnuih hu^ mơh, lehana\n bi đru mơh ho\ng dhar brua\ êa drao gu\n, lehana\n ho\ng brua\ sang ]ư\ êa, [ia\dah hdră si srăng ngă ]ia\ng đăm lo\ mâo ôh klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, snăn mnuih [uôn sang adôk mtu\k mtu\l, si tô hmô hlăm [uôn pro\ng, lehana\n hlăm du\m alu\ wa\l mkăn lu mnuih ăt adôk lui abu\ mnga, khơ\ng êa, tônô mgơ\ng êa lu snăn amâo mâo mkhư\ ôh klei kơ hlua\t lo\k hlăm wa\l sang pô. Tui si kâo m^n ]ia\ng dưi mkhư\ klei rua\ tưp anei, brei grăp ]ô drei mlih jê` jê` êa hlăm to\ mnga, hlăm abu\, amâo mâo brei hlua\t lo\k hd^p ôh, bi mdoh nanao wa\l hd^p mda, ana\n yơh jing brua\ tal êlâo drei ]ia\ng dưi mkhư\ klei rua\ tưp êngoh bi [le\ êrah.
- Bi ho\ng phung mâo klei khăp ]u\t mnga, amâodah rông
. Aê
mdrao Phạm Văn Lào: Kla\ s^t klei hd^p mâo klei đ^ kyar, snăn klei ]ia\ng
kơ djăp mta đ^ h^n, lehana\n brei mâo klei thâo t^ng he\ bi nik. Tôhmô, êjai
pla ana bi msiam bonsai snăn mâo êa hlăm ana\n, pioh ]ia\ng phưi
-La] jăk kơ aê mdrao mâo mkăp leh du\m klei c\ia\ng kơ grăp ]ô mnuih
hlăm go\ sang thâo pioh răng mgang klei rua\ êngoh bi [le\ êrah.
H’Nêc\ - Y Khem pô c\ih hlo\ng
ra\k.
Viết bình luận