VOV4.Êđê - Hla\k êjai du\m klei rua\ tưp  jơ\ng kngan, [a\ng êgei, êngoh bi m[le\ êrah bluh đ^ ktang ti lu anôk hla\m êpul êya [uôn sang, sna\n klei rua\ êngoh bi ktư\ a\t [rư\ đ^ mơh ho\ng lu klei bi êdah nga\ kơ drei khăng bi c\huai ho\ng du\m klei rua\ mka\n leh ana\n nga\  dleh dưi thâo [uh, mdrao mgang mkhư\ klei rua\. Ho\ng du\m alu\ wa\l ti knông la\n taih kbưi mse\ si Kon Tum, brua\ ksiêm mka\ dla\ng klei rua\ adôk êdu k[ah, sna\n mnuih [uôn sang c\ia\ng bi thâo kla\ si `u klei rua\ anei pioh pral thâo mgang kdơ\ng ho\ng `u.

            Sa Thầy jing kdriêk kr^ng knông lăn, mb^t ana\n ăt jing alu\ wa\l mâo lu klei ruă êngoh bi ktư\ mơ\ng ]ar Kon Tum. Hlăm 6 mlan ako\ thu\n anei, Anôk bruă mdrao mgu\n kdriêk mdrao leh kơ 32 ]ô mnuih êngoh bi ktư\ leh ana\n mbha êa drao ]o\ng mdrao kơ êbeh 260 ]ô mnuih. Hluê si klei t^ng yap mơ\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n alu\ wa\l brei [uh. Hla\m wưng êgao, hlăm alu\ wa\l amâo mâo ôh klei ruă êngoh bi ktư\, amâo mâo mnuih djiê kyua êngoh bi ktư\. Hluê si Aê mdrao Trương Văn Sửu, Khua Êpul bruă răng mgang klei ruă, Anôk bruă mdrao mgu\n kdriêk Sa Thầy, boh tu\ dưn anei jing klei g^r ktưn năng tu\ yap mơ\ng êpul êya phung ngă bruă kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi ktư\ ti alu\ wa\l:“ Bruă mdrao mgu\n [uôn digơ\ ngă bruă mtô mblang kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi ktư\ leh ana\n hmao [uh mnuih êngoh bi ktư\ ti sang hluê si bruă mơ\ng hdră bruă kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi ktư\ ala ]ar. Hlăm bruă hrui m[^n ba mdrao, mơ\ng sang êa drao pro\ng, sa\ hrui m[^n mdrao mnuih mâo klei ruă êngoh bi ktư\, bi hmei hluê ngă bruă hluê ktuê dlăng kman êngoh bi ktư\, du\m bruă kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi ktư\ ti alu\ wa\l du\m să. Đru digơ\ hlăm bruă kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi ktư\”.

    Ăt hluê si Aê mdrao Trương Văn Sửu, Khua Êpul bruă răng mgang klei ruă, Sang êa drao kdriêk Sa Thầy, klei thâo kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi ktư\ mơ\ng mnuih [uôn sang dôk hd^p tuê knông lăn ho\ng ala ]ar [^ng găp Campuchia hlăm du\m thu\n giăm anei [rư\ hruê [rư\ đ^ kyar h^n. Klei anei kyua mâo klei bi mđing mơ\ng du\m gưl brua\ knu\k kna leh ana\n knơ\ng bruă mdrao mgu\n alu\ wa\l ho\ng bruă kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi ktư\. Mb^t ho\ng ana\n, mơ\ng du\m hdră bruă, êdah klă jing Keh prăk kluôm boh lăn kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi ktư\ hmao đru brei kdrăp mnơ\ng yua kơ bruă mdrao mgu\n gưl nah gu\. Thu\n anei, giăm 5 êbâo go\ êsei mnuih [uôn sang hlăm kdriêk dưi mkăp mu\ng pro\ng leh ana\n mu\ng êjao; giăm 88% ênoh mnuih [uôn sang dưi p^t hlăm mu\ng đrut êa drao răng mgang. Amâo tu\ ho\ng boh tu\ dưn leh mâo ba w^t, bruă mdrao mgu\n kdriêk Sa Thầy bi mklă leh êpul mnuih êlưih djo\ mâo klei ruă êngoh bi ktư\ ]ia\ng digơ\ kdơ\ng mgang klei ruă. Aê mdrao Trương Văn Sửu brei thâo:“ Du\m phung khăng đih p^t hlăm hma, hiu uă druôm kyâo hlăm du\m yan, đađa mnuih [uôn sang mơ\ng anôk mkăn digơ\ hriê ngă bruă mưn hluê yan, digơ\ [ia\ đui] hriê kơ hmei. Hmei mđ^ ktang h^n bruă mtô mblang hlăm bruă kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi ktư\ leh ana\n mđ^ ktang bruă hluê ktuê dlăng, hmao [uh mnuih ruă ti sang hlăm alu\ wa\l [uôn”.

          }ia\ng mâo boh tu\ dưn h^n hlăm bruă kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi ktư\ ti tuê knông lăn ho\ng 2 ala ]ar [^ng găp Lào leh ana\n Campuchia, bruă mdrao mgu\n du\m kdriêk: Đak Glei, Ngọc Hồi, Sa Thầy leh ana\n Êa H’Drai mâo klei bi hgu\m tliêr kjăp. Du\m klei ruă lo\ đ^ kjham dưi ksiêm dlăng. Aê mdrao Đinh Thị Ái Nhung, Khua Sang êa drao kdriêk Đak Glei brei thâo: “ Kơ klei ruă êngoh bi ktư\ mơ\ng thu\n 2010 êlâo dih, ênoh mnuih êngoh lu h^n, [ia\dah êdei kơ thu\n 2010 mơ\ng bruă răng mgang, mtô mblang kơ mnuih [uôn ti Đak Glei amâo mâo lo\ mâo ôh klei rua\ tưp pro\ng.. Du\m mnuih êngoh bi ktư\ khăng mâo ho\ng mnuih w^t ngă bruă mơ\ng Dhu\ng Sa Thầy. Leh du\m ]ô mnuih anei digơ\ w^t ngă bruă mâo klei bi êdah êngoh hlơr, s’năn anôk bruă ăt hluê ktuê dlăng, bi ktlah leh ana\n mdrao mgu\n ti Sang êa drao. Du\m ]ô mnuih anei hlao leh ana\n amâo mâo klei ba mtưp lar”.

  Hluê si klei ksiêm dlăng mơ\ng bruă mdrao mgu\n ]ar Kon Tum, 5 thu\n êgao ênoh mnuih mâo klei ruă êngoh bi ktư\ hro\ tru\n leh. Klă s^t thu\n 2010 kluôm ]ar mâo 1 êbâo 545 ]ô mnuih mâo klei ruă êngoh bi ktư\. Truh kơ thu\n 2014, ênoh mnuih mâo klei ruă êngoh bi ktư\ tru\n adôk 716 ]ô mnuih . Khă sơnăn, hluê si Aê mdrao Bạch Trung Liệu, K’iăng khua Anôk bruă kdơ\ng mgang kman klei ruă Êngoh bi ktư\ - Ký sinh trùng – Côn trùng ]ar Kon Tum, boh tu\ dưn si la] ti dlông jing năng tu\ yap êdi, [ia\ho\ng klei ruă êngoh bi ktư\ amâo dưi ngă ngơi mang ôh: “ Khă dah mnuih mâo klei ruă êngoh bi ktư\ hlăm du\m thu\n giăm anei mơ\ng ]ar Kon Tum hro\ tru\n, [ia\ klei ruă êngoh bi ktư\ ara\ anei ăt jing klei hgăm, hu^ hyưt pro\ng pr^n. Jing knuă druh ngă bruă kdơ\ng mgang klei ruă êngoh bi ktư\ kâo ăt mtă  kơ mnuih [uôn sang ăt mse\ mơh du\m gưl brua\ knu\k kna leh ana\n jing knuă druh mơ\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n, amâo dưi ngă ngơi mang ho\ng klei ruă êngoh bi ktư\, kyua klei ruă êngoh bi ktư\ srăng mâo hlăm ya m’mông leh ana\n jing 1 hlăm du\m mta klei ruă hu^ hyưt ngă truh kơ djiê mơh”.

                                                      H’Nga, Y-Khem pô ]ih mkra, răk dlăng.