Wưng êgao, klei rua\ m[le\ sruê boh nik jing klei rua\ m[le\ sruê kơ phung hđeh lo\ dơ\ng mâo dleh dlan amâo thâo t^ng knal êlâo ôh. Kdrêc\ “ Klei suaih pral – Êpul êya [uôn sang hruê anei hmei sra\ng lac\ kơ boh klei klei rua\ m[le\ sruê hla\k mâo klei hu\i lo\ dơ\ng bluh mâo ti c\ar Lâm Đồng. Leh kơ ana\n, jing klei blu\ hra\m ho\ng aê mdrao Trần Thị Thu Hương, K’ia\ng khua Anôk brua\ ra\ng mgang klei rua\ tưp c\ar Lâm Đồng kơ du\m klei c\ia\ng mđing hla\m hdra\ mgang kdơ\ng klei rua\ m[le\ sruê kơ hđeh.

Thu\n 2013, hnơ\ng ênoh tlo\ mgang klei rua\ sruê kơ phung hđeh mơ\ng 9 mlan kơ dlông ti ]ar Lâm Đồng djăp êbeh 98%. Anei jing hnơ\ng ênoh tlo\ mgang klei rua\ sruê pro\ng êdi. Kyuana\n, ênoh phung hđeh mâo yap êngoh sruê ti Lâm Đồng mâo ho\ng ênoh [ia\ h^n. Kla\ mnga], mơ\ng ako\ thu\n truh kơ ara\ anei, hlăm ênoh jih jang 98 ]ô hđeh mâo klei rua\ dlăng mse\ si sruê, snăn mâo ma\ 16 ]ô thâo [uh kman leh mka\ dlăng. Klei ]ia\ng la], klei phung hđeh êngoh bi m[le\ mse\ si sruê, lehana\n du\m klei rua\ sruê mâo leh hlăm lar [ar truh êbeh 40 sa\, dôk hlăm 10 kdriêk, [uôn pro\ng hlăm ]ar, kyuana\n klei ênưih lo\ dơ\ng bluh đ^ klei rua\ sruê hlăm ]ar Lâm Đồng jing pro\ng.

Tui si anôk brua\ ksiêm hriăm kơ klei mdrao mgu\n Pasteur, knơ\ng brua\ Pasteur Đà Lạt, ti ana\p klei rua\ tưp sruê hlăk dleh dưi ksiêm dlăng, mnuih [uôn sang dôk hlăm klei hu^ hyưt. Kyuana\n, ênoh phung am^ ama ti Lâm Đồng nao ba anak pô tlo\ mgàn vaccin ti anôk brua\ hlăk đ^ lar. Kah knar grăp hruê anôk brua\ anei tu\ jum hlăm brô 75 ]ô hđeh, đ^ 3 blư\ mka\ ho\ng êlâo dih. }ia\ng mâo djăp êa drao\ tlo\ mgang kơ mnuih [uôn sang, knơ\ng brua\ Pasteur Đà Lạt lo\ dơ\ng blai ba w^t thiăm truh 500 hnơ\ng ênoh vaccin 3 hlăm 1 mơ\ng Mi.

K`ăm hyua\ kjăp h^n brua\ mkhư\ gang klei rua\ sruê, dhar brua\ êa drao gu\n ]ar Lâm Đồng mta\ leh kơ du\m knơ\ng dhar brua\ êa drao gu\n mko\ mjing gak răng djăp ênu\m hluê si 4 gưl. Lehana\n prăp êmiêt djăm êa drao, mnơ\ng mnua\, kdrăp mdrao mgu\n pioh mdrao mgu\n bi hmao ho\ng klei rua\ tưp sruê. Mta mkăn le\, mbha gưl mdrao mgu\n ]ia\ng bi hro\ klei knhia\ hlăm gưl nah dlông, lehana\n đru bi `e\ kơ klei tưp lar klei rua\ sruê, lehana\n du\m klei rua\ hlăm êlan bi êwa mkăn, hluê ngă du\m brua\ mkhư\ gang, bi hro\ klei tưp lar mđ^ mđăl hlăm sang êa drao, lehana\n mko\ mjing bi pral klei tlo\ mgang lo\ m`a\ vaccin hlăm kluôm ]ar, boh nik mtru\t mjhar mnuih [uôn sang bi nao tlo\ mgang kơ phung hđeh mơ\ng 9 mlan truh 2 thu\n. }ia\ng dưi kjăp hlăm brua\ mdrao mgu\n, klei rua\ sruê hlăm ]ar, sang êa drao pro\ng ]ar Lâm Đồng mkăp leh djăp kdrăp ma\ brua\. Aê mdrao Trần Xuân Hoà, k’ia\ng khua anôk brua\ mdrao mgu\n klei rua\ hđeh, sang êa drao pro\ng ]ar Lâm Đồng brei thâo: “Ara\ anei anôk mdrao mgu\n, phung hđeh mơ\ng sang êa drao pro\ng Lâm Đồng, hlăk mprăp ai tiê tu\ jum mnuih mâo klei rua\ sruê kjham. Ho\ng hdră hmei mjing anôk bi ktlah mdrao hjăn, hlăm adu\ mdrao anei hmei mprăp djăp kdrăp bi êwa cpap, kdrăp yua mkăn… pioh tu\ jum lehana\n mdrao mnuih rua\ sruê hlăk đ^ nao kjham kơ kso\ amâodah kơ dlô”.

Tui si anôk brua\ răng mgang klei rua\ tưp ]ar Lâm Đồng, ]ia\ng dưi bi hro\ ti hnơ\ng [ia\ h^n klei tưp lar mơ\ng klei rua\ sruê, lehana\n hu^dah mâo klei bluh đ^ ktang ti ]ar Lâm Đồng, boh hlăm du\m anôk ênưih bi tưp jing ti sang hra\, sang êa drao mâo leh hdră hgu\m ho\ng sang hra\ mơar alu\ wa\l po\k djăp adu\ mjua\t bi hriăm, bi lar klei thâo săng kơ brua\ mkhư\ gang klei rua\ tưp sruê kơ phung nai êa drao hlăm sang hra\ hđeh điêt, gưl sa hlăm kluôm ]ar. Lehana\n, hyua\ h^n klei kia\ kriê ksiêm dlăng klei suaih pral kơ phung hđeh hriăm hra\, sang hra\ hưn mthâo mtam kơ anôk brua\ êa drao gu\n, tơdah [uh phung hđeh mâo klei bi knăl djo\ klei rua\ sruê, ]ia\ng mâo hdră bi ktlah, mdrao mgu\n bi jăk, k`ăm mkhư\ he\ hu^ truh kơ klei kjham. Aê mdrao, Nguyễn Hữu Phúc, khua anôk brua\ răng mgang klei rua\ tưp ]ar Lâm Đồng brei thâo: “Ara\ anei hmei hlăk tlo\ mgang vaccin sruê kơ jih jang phung amuôn adei mơ\ng 9 mlan truh 2 thu\n. Lehana\n hmei hlăk hlê bi tlo\ mgang. Kyuana\n phung am^, lehana\n phung rông hđeh bi ba anak truh kơ du\m anôk tlo\ mgang, ]ia\ng lo\ dơ\ng tlo\ mgang m`a\ arua\t răng mgang klei rua\ tưp sruê, ]ia\ng bi mâo klei êđăp ênang suaih pral kơ phung hđeh”.

         Ara\ anei klei rua\ sruê hlăk hlê dleh dưi ksiêm dlăng, adôk mâo lu klei hyu^ hyưt ênưih bluh đ^, amâo srăng dưi thâo ôh hlăm du\m alu\ wa\l hlăm kluôm ala, hlăm năn mâo ]ar Lâm Đồng. Boh nik, mâo leh lu phung hđeh djiê kyua klei rua\ anei, ngă kơ phung am^ ama, aê aduôn mâo hđeh điêt dôk amâo mâo hơ^t p^t amâo mâo mđao. }ia\ng đru kơ diih, phung am^ ama thâo săng kla\ h^n kơ du\m hdră ra\ng mgang klei rua\ tưp sruê kơ phung hđeh, pô ngă brua\ klei mrâo kơ hdră anei mâo leh klei bi blu\ hrăm si ti gu\ anei ho\ng aê mdrao Trần Thị Thu Hương, k’ia\ng khua anôk brua\ răng mgang klei rua\ tưp ]ar Lâm Đồng kơ brua\ anei.

     - Ơ Aê mdrao, sruê jing sa mta klei rua\ ênưih tưp, lehana\n bo\ ho\ng klei hu^ hyưt kơ klei hd^p phung hđeh, tơdah amâo mâo mdrao mgu\n bi hmao, snăn akâo kơ Aê mdrao mblang brei si klei bi knăl ]ia\ng thâo kral klei rua\ sruê?

          .Aê mdrao Trần Thị Thu Hương: C|ia\ng dja\l thâo kral klei rua\ m[le\ sruê sna\n mse\ si drei leh thâo: klei rua\ m[le\ sruê jing klei rua\ djo\ kman êlan bi êwa kjham, djo\ kman ai bi kdơ\ng ho\ng klei rua\ tưp leh ana\n nga\ bi djo\ kman kơ kl^t kyua mơ\ng kman klei rua\ m[le\ sruê. Klei rua\ dưi ba tưp lar pro\ng hluê êlan bi êwa leh ana\n klei rua\ tưp ho\ng mnuih so# djo\ ho\ng du\m mta êa  mơ\ng phung hđeh m[le\ sruê mse\ si: êa ba\h, amâo dah êa du\ng, amâo dah ya mta êa mơ\ng mnuih rua\ a\t sra\ng ba truh klei tưp lar hla\m êwa ang^n, du\m mnơ\ng yua mơ\ng mnuih rua\ bi so# djo\ mse\ si jhưng mdho#, du\m anôk mnơ\ng kngan pa\n dja\.... sna\n mơ\ng ana\n `u djo\ tưp kơ phung hđeh suaih.

     - Snăn, klei rua\ sruê si klei hu^ hyưt `u srăng bi mlih, lehana\n ara\ anei si hdră mdrao mgu\n?

          .Aê mdrao Trần Thị Thu Hương: Leh djo\ mâo klei rua\ m[le\ sruê, sna\n ai bi kdơ\ng ho\ng klei rua\ mơ\ng phung hđeh hro\ tru\n, a\t mse\ mơh asei mlei mnuih rua\ dja\l djo\ mâo klei rua\, êlưih truh kơ klei rua\ mka\n kjham h^n tơ drei amâo dja\l hmao mdrao, `u sra\ng nga\ truh bum ala\, rua\ tian eh m’êa, rua\ kso\, rua\ dlô amâo dah truh kơ êwiên êwu, djiê. Boh nik ho\ng phung hđeh điêt, phung hđeh kdjuôt kdjiu amâo dah phung hđeh hla\k djo\ mâo klei rua\ HIV, amâo dah du\m klei rua\ bi hro\ ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ mơ\ng tian am^. Leh ana\n boh nik ho\ng phung mniê hla\l dôk ba tian, s^t djo\ mâo klei rua\ m[le\ sruê êlưih mple\ proh ^ amâo dah kkiêng mda ka truh mlan ôh.

      Kơ hdra\ mdrao klei rua\ m[le\ sruê sna\n drei thâo leh: klei rua\ m[le\ sruê jing klei rua\ djo\ kman ana\n amâo mâo êa drao mdrao hlao ôh klei rua\. {ia\ hla\m wang 72 mmông leh djo\ mâo klei rua\ m[le\ sruê sna\n waccin a\t adôk mâo klei tu\ c\ia\ng bi hro\ klei đ^ tưp lar mơ\ng klei rua\ m[le\ sruê. Ho\ng phung mniê ba tian, phung hđeh leh ana\n du\m phung mâo ai bi kdơ\ng ho\ng klei rua\ êdu awa\t dưi tlo\ kháng thể leh ana\n sra\ng mâo klei tu\ đru bi êdu klei rua\ m[le\ sruê hla\m wang 6 hruê t^ng mơ\ng hla\k djo\ mâo kman klei rua\ m[le\ sruê. Ho\ng êa drao, tơ drei [uh hđeh êngoh hlơr [[ia\ drei brei mna\m êa drao lưh hlơr, dưi [ia\ klei rua\ mse\ si Paracetamol amâo dah du\m mta êa drao lưh hlơr mka\n. {ia\ khut khat amâo dưi ba yua ôh Aspirin kơ hđeh. Hla\k êjai m[le\ sruê hu\i mâo klei rua\ knga, đo\k, adu\ng, rua\ kso\.... sna\n drei dưi yua êa drao kháng sinh. Êngao kơ ana\n, drei dưi yua Vtm A ho\ng hnơ\ng ktang.

      -Ơ aê mdrao, snăn si srăng ngă ]ia\ng dlăng kriê mnuih mâo klei rua\ sruê ho\ng hdră jăk h^n, răng kơ klei tưp lar hlăm yang [uôn?

          .Aê mdrao Trần Thị Thu Hương: S^t djo\ mâo klei rua\ m[le\ sruê sna\n drei c\ia\ng bi kriê dla\ng kơ hđeh, tal êlâo tơ hđeh hla\k nao sang hra\ drei brei bi ktlah he\ hđeh, đa\m brei nao sang hra\ ôh. Kyua sang hra\ jing anôk lu mnuih sna\n sra\ng nga\ tưp lar klei rua\ lu h^n hla\m êpul êya mnuih. Ho\ng dôk ti sang drei brei hđeh dôk đih ti anôk êđa\p mngac\ leh ana\n bi mdoh kơ hđeh hla\m gra\p hruê hruê. Brei hđeh [ơ\ng du\m mnơ\ng [ơ\ng êlưih bi lik leh ana\n tu\k kna\ bi ksa\.

     Êngao kơ ana\n, brei hđeh mna\m êa bi lu kyua hđeh m[le\ sruê gơ\ êngoh hlơr ana\n sra\ng nga\ luc\ êa hla\m asei mlei, amâo dah bi krô kl^t. Amâo dah drei lo\ brei mna\m êa boh krue# msa\m, êa boh krue# mmih, Vtm C c\ia\ng mbo\ klei suaih pral kơ hđeh, amâo dah mna\m du\m mta êa c\ê êa drao. Êngao kơ ana\n, bi mhro\ du\m brua\ nga\ yua ala\, ho\ng hđeh điêt sna\n gơ\ amâo guôn trua\ ala\ k^ng ôh [ia\ ho\ng hđeh pro\ng [ia\ c\ia\ng bi trua\ ala\ k^ng mgang brei boh mngac\.

      -Răng mgang klei rua\ jing jăk h^n ho\ng mdrao mgu\n, snăn akâo kơ aê mdrao brei thâo si hdră răng mgang klei rua\ sruê?

          .Aê mdrao Trần Thị Thu Hương: Ho\ng klei rua\ m[le\ sruê, sna\n drei bi ra\ng mgang mse\ ho\ng Phu\n brua\ mdrao mgu\n leh mta\ brei, hdra\ ra\ng mgang ja\k êdi jing brei hđeh nao tlo\ mgang waccin bi dja\p ênu\m leh ana\n djo\ hruê mlan kc\ah. Phu\n brua\ mdrao mgu\n a\t hla\k g^t gai kơ jih jang Anôk brua\ ra\ng mgang klei rua\ tưp hla\m kluôm ala, boh nik jing du\m anôk hla\k mâo klei rua\ m[le\ sruê sna\n bi mđ^ du\m brua\ hluê dla\ng leh ana\n ktrâo lac\ hdra\ bi ktlah, mko\ mjing klei mdrao bi hmao c\ia\ng bi mkhư\ truh hnơ\ng [ia\ êdi klei tưp lar mơ\ng m[le\ sruê leh ana\n nga\ truh klei rua\ mka\n kjham h^n hu\i hlo\ng truh kơ klei djiê.

       Tlo\ waccin jing hdra\ ja\k h^n êdi mgang klei rua\ tưp kơ hđeh.

     - La] jăk kơ aê mdrao!