VOV4.Êđê - Êwiên arua\t ariêng mrô 7, jing sa mta klei rua\ kreh mâo hlăm arua\t ariêng, kbia\ hriê mơ\ng êa\t, djo\ kman, amâodah mơ\ng êka. Ho\ng du\m klei kreh [uh mse\ si khăng [o# mta kwiâo [a\ng êgei mbah. Klei rua\ anei kha\dah amâo mâo truh kơ klei djiê ôh, hmăi amâo mâo jăk kơ klei hd^p mda aguah tlam, dleh dlan hlăm klei hua\ [ơ\ng, lehana\n amâo k[a\t hra\t ôh [o# mta. Lu thu\n êgao, lu mnuih ruah hdră mdrao klei rua\ anei ho\ng hdră mdrao hluê knhuah mdrao mgu\n djuê ana pô, lehana\n mâo leh klei tu\ dưn mơh.

Aduôn Hoàng Thị Phương, mâo 56 thu\n ti să Êa Kly, kdriêk Krông Pa], ]ar Daklak dôk mdrao klei ruă ti Anôk mdrao châm cứu – Dinh dưỡng, Sang êa drao mdrao hluê knhuah djuê ana Daklak mâo 2 hruê kăm leh. Êlâo kơnăn, hlăm sa aguah leh kgu\ p^t, `u [uh [o# mta bi khăng he\, dleh kpư\ mgei, [a\ng êgei kwiâo he\. Ana\n `u pral nao kơ Sang êa drao mdrao hluê Knhuah djuê ana ksiêm mka\ dlăng. Ti anei, leh lu hruê dôk châm cứu, mguôp ho\ng klei kp^t dluih, gư\ kp^t arua\t, klei ruă `u dul [ia\ leh. Aduôn Hoàng Thị Phương bi kah lac\:“ Kâo hlăk dôk mdrao klei ruă êwiên arua\t mrô 7. Êlâo kơnăn kâo [uh bi kwiâo [a\ng êgei, ală khăng he\ amâo thâo lo\ kđh^t, huă [ơ\ng le\ êluh ti êngao. Kâo dôk mdrao mâo 14 hruê leh ana\n [uh klei ruă ăt dul [ia\ hla\m brô 85 – 90% leh”.

Sa ]ô mnuih mkăn mâo klei ruă êwiên arua\t mrô 7, ana\n jing êkei điêt Y’ Trai Êban 10 thu\n ti [uôn Tah, să Êa Bhôk, kdriêk }ư\ Kui`, ]ar Daklak. Êlâo kơnăn, e\ Y’Trai Êban dôk mdrao ti Sang êa drao pro\ng ]ar Daklak kyua êbuh êka ti ako\, kbiă êrah [a\ng knga. Leh kbiă mơ\ng sang êa drao, Y’Trai lo\ mâo he\ klei bi kwiâo [a\ng êgei. Go\ sang lo\ ba nao Y’Trai kơ Sang êa drao mdrao Knhuah djuê ana Daklak mdrao. Truh kơ ara\ anei leh giăm 10 hruê dôk đih mdrao, klei ruă mơ\ng Y’Trai dul [ia\ leh.

Amai H’Riơr Êban, am^ Y Trai brei thâo: “ Y Trai êran hlăm wa\l sang êbuh he\, kpoh ako\ ho\ng lăn leh ana\n kbiă êrah [a\ng knga. Hmei ba nao mdrao ti Sang êa drao pro\ng ]ar Daklak. Dôk mdrao mâo 3 hruê snăn w^t kơ sang. Sa hruê kăm êdei, [uh Y’Trai bi kwiâo he\ [a\ng êgei. Kâo êran nao kơ sang êa drao să, snăn digơ\ brei ba nao mdrao kơ sang y học cổ tuyền ]ar”.

Arua\t mrô 7 amâo dah lo\ pia jing arua\t hlăm [o# mta, mâo brua\  gai klei bi kpư\ mgei hlăm [o# mta. Êwiên arua\t mrô 7 jing sa nah [o# bi êwiên he\, ngă kơ klei huă [ơ\ng, blu\ hrăm dleh dlan.

Aê mdrao Đỗ Văn Khải, Anôk mdrao châm cứu – Dinh dưỡng, Sang êa drao Y học cổ tuyền Daklak brei thâo: Anôk mdrao anei khăng tu\ mă mnuih ruă êwiên arua\t mrô 7 hriê mdrao. Klei ruă kbiă mơ\ng lu mta phu\n, [ia\dah hlăm brô 80% jing kyua mơ\ng ê’ăt ngă, ngă hma^ djo\ kơ arua\t mrô 7, ngă êwiên sa nah [o#. Phung êlưih djo\ mâo klei ruă h^n ana\n jing mnuih mâo ai bi kdơ\ng awa\t, mnuih asei mlei awa\t, phung mniê ba tian, mnuih [ia\ mjuăt ktang asei mlei, [ia\ kbiă hiu hlăm ta] êngao, mnuih mâo [ê` hra hlăm êrah hro\, klei ruă êrah đ^, êrah tru\n, m]ah arua\t êrah dlô, mnuih khăng kro\ng mlam ngă kơ asei mlei êmăn êmiêk, ai bi kdơ\ng êdu, êlưih hdrak ngă… bohnik gơ\ du\m phung khăng mnăm kpiê [iêr leh ana\n khăng w^t mlam êlưih djo\ ê’ăt ngă. Aê mdrao Đỗ Văn Khải brei thâo: “ Ti  Sang êa drao mdrao Knhuah djuê ana Daklak, mơ\ng ako\ thu\n truh kơ ara\ anei tu\ mă mdrao leh mâo êbeh 40 ]ô mnuih êwiên arua\t mrô 7, ênoh mdrao hlao truh êbeh 90%. Klei ruă anei s^t leh hlao, [ia\ đui] lo\ w^t mâo”.

Êwiên arua\t mrô 7  jing klei klei ruă amâo hu^ hyưt ôh, snăn [ia\dah, tơ mnuih djo\ mâo klei ruă êmưt ba mdrao amâodah mdrao amâo djo\ hdră srăng ngă klei ruă kjham h^n, nao truh kơ klei rua\ mkăn mse\ si: bo\k mđuic\ êka kl^t anak ală, êwiên [o# mta, kwiâo [o# mta lă lar.

}ia\ng thâo săng klă h^n kơ klei ruă anei, ăt mse\ mơh du\m mta klei c\iang bi mđing hlăm hdră răng mgang klei ruă, hmei mâo klei blu\ hrăm ho\ng Aê mdrao Đỗ Văn Khải, Anôk mdrao châm cứu – Dinh dưỡng, Sang êa drao mdrao hluê knhuah djuê ana DakLak, lac\ kla\ snei:

- Ơ Aê mdrao, mơ\ng kbia\ hriê mta klei rua\ êwiên arua\t mrô 7, ya jing klei ana\n?

. Đỗ Văn Khải: Êwiên arua\t ariêng mrô 7 kbia\ hriê mơ\ng lu mta klei. {ia\dah êdah lu êdi mơ\ng dua mta phu\n: Tal êlâo, kyua êa\t, ngă truh kơ klei êwiên arua\t sa nah [o# mta, tăp năng nah điâo, amâodah nah hnua\. Mta tal dua, kyua mâo klei kpoh êka hlăm boh ko\, hlăm [o# ngă truh kơ klei êwiên arua\t. T^ng anôk kpoh êka, t^ng ana\n mâo klei êwiên arua\t [o#.

- Si klei bi knăl [uh mơ\ng mta klei rua\ anei, Ơ aê mdrao?

. Đỗ Văn Khải: Kreh bi knăl [uh klei rua\ anei ngă êwiên arua\t ariêng mrô 7, kbia\ hriê mơ\ng adiê êa\t ktang jing jê` jê` h^n. Mse\ si, mnuih rua\ kbia\ hiu hlăm ta] leh sa gưl adiê hjan, êjai asei mlei awa\t êmăn, amâodah leh sa mlam kgu\ p^t, aguah hruê êdei [uh [o# mta khăng kwiâo he\ leh sa nah. Thâo kral klei ana\n kăn yo\ng mđing rei, mse\ si êjai dôk ]hao êgei mbah, mnuih rua\ amâo mâo thâo ksu\ng ôh êgei mbah, kăn thâo k]ô] rei êa bah.

- Klei rua\ anei ho\ng mnuih ya gưl thu\n kreh tuôm?

. Đỗ Văn Khải: Klei rua\ anei tuôm ho\ng jih jang gưl thu\n, [ia\dah kreh tuôm jê` h^n jing mnuih mơ\ng 10 – 60 thu\n.

- Ơ aê mdrao, si ngă klei rua\ anei kreh djo\ tuôm ho\ng yan hlăm thu\n mơ\ he\?

. Đỗ Văn Khải: Klei rua\ anei amâo mâo djo\ tuôm ho\ng yan hlăm thu\n ôh, [ia\dah klei anei djo\ tuôm mơ\ng asei mlei amâo mâo suaih, snăn êjai kbia\ hiu hlăm ta] tuôm ho\ng êa\t kdja\t ti êngao ênưih ngă bi hrut arua\t ariêng, pia jing arua\t mrô 7.

- Sang êa drao mdrao hluê knhuah djuê ana pô ya hdră ba yua ]ia\ng mdrao klei rua\ anei?

. Đỗ Văn Khải: Sang êa drao mdrao hluê knhuah djuê ana pô ba yua hdră mse\ su: Châm cứu; hu\l, lehana\n dluih kpit arua\t huyệt. }uh đ^ng ngải cứu kno\ng ba yua ho\ng mnuih mâo klei rua\ kbia\ hriê mơ\ng êa\t. Bi hdră mdrao mkăn hla\m kr^ng boh ko\, hlăm [o# mta, du\m anôk bo\k hlăm ko\, [o# mta ngă êwiên arua\t ariêng mrô 7 snăn amâo mâo mdrao ho\ng hdră anei ôh.

Anei jing hdră mdrao ho\ng đ^ng ngải cứu leh [hu krô, ]uh bi hlơr, lơk kơ ana\n mhưng hlăm du\m huyệt hlăm [o# anôk khăng he\ [o# mta. Klei tu\ dưn mơ\ng `u jing bi mđao, bi hlơr [o#, ngă kơ arua\t ariêng lo\ êran, đru kơ mnuih rua\ lo\ dơ\ng kru\ đơ anôk êwiên he\ hlăm [o# mta.

Kơ klei jăk mơ\ng hdră anei tal êlâo jing amâo mâo lu] liê lu ôh prăk kăk, pral djăl hlâo, lehana\n kăn lo\ mâo klei jhat mkăn rei.

- Hdră mdrao klei rua\ anei du\m boh sui, Ơ aê mdrao?

. Đỗ Văn Khải: Kreh [uh, mnuih mâo klei rua\ anei, tơdah pral thâo kral hla\m hruê kăm tal êlâo, drei mguôp ho\ng hdră châm cứu, hu\l đ^ng ngải cứu, dluih kpit huyệt, lehana\n yua êa drao mnăm ]ia\ng mđ^ ai ktang kơ asei mlei, snăn mnuih rua\ djăl hlao h^n hlăm brô mơ\ng 3 – 4 hruê kăm, ênoh srăng hlao truh 90%. Bi mnuih rua\ thâo kral klei rua\ hnui leh, mse\ si mơ\ng 4 – 8 hruê kăm êdei, snăn mnuih rua\ ăt srăng hlao mơh kr^ng hlăm [o# mta, [ia\dah hruê dôk mdrao sui h^n. Mâo lu snăk mnuih mâo klei rua\ anei, nao mdrao hnui leh, tăp năng mơ\ng 3;4 êdei kơh lrh thâo kơ pô mâo klei rua\, snăn brua\ ]ia\ng lo\ kru\ w^t mse\ si hđăp [o# mta jing dleh, lehana\n [o# mta tăp năng hlo\ng kwiâo he\, ala\ mta siêt he\, hua\ [ơ\ng luh êsei kơ ta]. Klei anei hmăi amâo jăk kơ [o# mta, klei k[a\t siam yơh, amâo mao tơl truh kơ djiê ôh.

- }ia\ng răng mgang klei rua\ anei, si drei srăng ngă Ơ aê mdrao?

. Đỗ Văn Khải: Tal êlâo, răng ho\ng adiê êa\t. Tôhmô, êjai asei mlei amâo mâo jăk suaih ôh, snăn `e\ đue# mơ\ng adiê hjan. Kyuadah hlăm mmông mse\ snei ênưih truh kơ klei bi êa\t hlăm asei mlei. Tal dua, êjai ma\ brua\ knua\ hlăm adu\ ma\ brua\ mâo kdrăp pruih êwa êđăp, amâodah dhia\r kpưh bi êđăp, snăn đăm mđu\ ti tlo\ng tlut pô ôh.

Hlăm klei hua\ [ơ\ng, lo\ mbo\ lu mnơ\ng [ơ\ng tu\ jăk, ]ia\ng mđ^ klei suaih pral kơ asei mlei.

- Sna\n he\, mni lac\ ja\k kơ aê mdrao lu ho\!           

H’Nga – Y Khem pô ]ih mkra.