VOV4.Êđê - Klei bi mguôp jing knhuah gru jăk siam mơ̆ng dŭm djuê ana dôk hdĭp mda ti čar Trà Vinh. Kyua klei bi nguôp anăn dưi mkŏ mjing ai ktang đru kơ čar Trà Vinh dưi găn leh dŭm klei dleh dlan, klei lông dlăng hlăm klei bi blah sua wĭt klei êngiê djuê ana, hluh hlir ala čar leh anăn rŭ mdơ̆ng ƀuôn sang ară anei. Pô čih klei mrâo Sa Oanh čih hưn kơ mta phŭn anei.

Hlăm jih wưng hƀuê ênuk, mnuih ƀuôn sang djuê ana Khmer mâo nanao klei bi mguôp, sa ai hŏng dŭm djuê ana mkăn hlăm bruă rŭ mdơ̆ng leh anăn răng mgang ƀuôn sang, ala čar. Hlăm wưng klei dleh dlan hĭn mơ̆ng klei krŭ kdơ̆ng ti čar Trà Vinh, mnuih ƀuôn sang Khmer ti nei mâo klei sa ai hŏng Đảng, hluê bruă krŭ kdơ̆ng čiăng truh kơ bruă yuôm bhăn. Êdah êdi msĕ si klei krŭ kdơ̆ng Đồng khởi thŭn 1960, dŭm djuê ana ayŏng adei tinei mđrăm mbĭt krŭ kdơ̆ng, hlăm anăn mâo hlăm brô 65.000 čô mnuih ƀuôn sang jing mnuih djuê ana Khmer nao hgŭm. Boh nik hlăm mlan 4 hƀuê ênuk thŭn 1975, čar Trà Vinh jing alŭ wăl dưi sua wĭt klei êngiê mđrăm hŏng Sài Gòn. Anăn jing kyua klei bi mguôp lĭng kahan hŏng mnuih ƀuôn sang, bi mguôp dŭm djuê ana dôk hdĭp mda hlăm alŭ wăl. Thạch Minh Mẫn, sa čô nao hgŭm ngă bruă krŭ kdơ̆ng mơ̆ng 16 thŭn brei thâo:  “Êlâo kơ hruê 30/4 hmei mâo klei iêu mthưr mnuih ƀuôn sang, phung đăo yơng nao ti krah čar, guôn truh kơ 11 mmông yang hruê dơ̆ng, leh mâo ênai phao sua wĭt klei êngiê čar Trà Vinh, phung đăo Yơng, mnuih ƀuôn sang Yuăn, Khmer, bi kbiă ti êlan, kngan djă hla čhiăm gru krŭ kdơ̆ng, êbat êjai ur êjai Hồ Chí Minh lă lar, ala čar Việt Nam lă lar”.

Amâo djŏ knŏng hrăm mbĭt hlăm ênuk bi blah, ƀiădah hlăm ênuk êđăp ênang, mnuih ƀuôn sang dŭm djuê ana ti čar Trà Vinh mâo nanao klei bi mguôp, bi đru, mơ̆ng dŭm bruă điêt hlăm klei hdĭp aguah tlam truh kơ dŭm bruă prŏng hlăm yang ƀuôn msĕ si: mkra mjing êlan klông, rŭ mdơ̆ng sang hră mơar, bi mguôp ngăn prăk mtrŭt mjhar klei hriăm hră mơar…Hlăm klei hdĭp mnuih ƀuôn sang mâo klei bi đru hdơ̆ng pô hlăm bruă mđĭ kyar klei hdĭp mda hlăm gŏ sang. Msĕ hŏng gŏ sang Đặng Văn Hùng ti să Thạnh Hòa Sơn, kdriêk Cầu Ngang, gŏ sang mâo dŭm pluh sao lăn, ƀuh klei hdĭp mda hlăm gŏ sang mâo klei hơĭt, gŏ sang kƀah mnuih mă bruă, ung mô̆ ñu brei kơ mnuih ƀuôn sang Khmer hlăm alŭ mañ lăn pla mjing. Hrô kơ anăn mnuih ƀuôn sang hlăm alŭ nao đru kơ gŏ sang ñu tơdah mâo bruă. Đặng Văn Hùng brei thâo: “Sang kâo ară anei mâo dŭm bĭt hma, brei kơ mnuih ƀuôn sang mañ pla mjing tač lăn. Ti nei mâo lu mnuih djuê ƀiă, pô amâo dưi ngă jih mbha kơ diñu mă đa. Êlâo dih pla mdiê sa yan đuč hlăm sa thŭn, ƀiădah ară anei 3 mlan 10 čô nao ngă bruă, djăp bruă ăt knang kơ diñu, pruê hbâo krih êa drao, iêo diñu nao ngă brei, hjăn kâo amâo dưi ngă jih ôh, kyuanăn ăt mâo klei mdul leh anăn klei jăk mơh.”

Kyua ai ktang mơ̆ng klei bi mguôp anăn dưi đru leh kơ čar Trà Vinh dưi rơ̆ng kjăp klei êđăp ênang bruă kđi čar, klei êđăp ênang yang ƀuôn. Mnuih ƀuôn sang dŭm djuê ana hlăm čar mâo nanao klei đăo knang mơ̆ng klei gĭt gai mơ̆ng Đảng leh anăn knŭk kna, mâo klei hơĭt êjai mă bruă knuă, mđĭ kyar klei hdĭp mda. Ară anei amâo lŏ mâo ôh gŏ sang ƀun ƀin knŭk kna dlăng ba mnuih mâo klei đru hlăm klei krŭ kdơ̆ng, hnơ̆ng gŏ sang ƀun ƀin truh kơ ară anei knŏng dôk mă 1,67%, gŏ sang ƀun ƀin jing mnuih djuê ana Khmer hrŏ dôk ti gŭ 4%, mâo 5/9 anôk bruă gưl kdriêk ênŭm hnơ̆ng čoh čuăn bi leh bruă klam mkŏ mkra krĭng ƀuôn sang mrâo. Thạch Khôl, sa čô knuă druh leh jih thŭn mă bruă ti să Kim Sơn, kdriêk Trà Cú brei thâo: “Dưi mâo klei uêñ mĭn, kriê dlăng klei hdĭp kơ mnuih ƀuôn sang, kơ bruă mkra mjing dưi pŏk lu adŭ mtô bi hriăm klei kreh knhâo hlăm klei ngă bruă, mlih mjeh bâo hnơ̆ng tŭ jăk. Ară anei mâo sang hră mơar, anôk mdrao mgŭn, êlan klông jăk, êlâo kơ mâo klei êngiê lu jing sang hla, ară anei jing sang hră mơar.”

Ară anei, bruă mặt trận dŭm gưl hlăm kdriêk Trà Vinh dôk bi lar dŭm knhuah gru hing ang mơ̆ng Mặt trận Việt Minh, mtrŭt mđĭ bruă hâo hưn, mtrŭt mjhar mnuih ƀuôn sang tui ngă mâo boh tŭ dưn hdră “Jih jang mnuih ƀuôn sang bi mguôp mkŏ mkra krĭng ƀuôn sang mrâo, wăl ƀuôn prŏng mrâo mrang” nao mbĭt hŏng bruă kñăm bi hrŏ klei ƀun ƀin, đru hlăm klei bi lông, bi ktưn “TRà Vinh hrăm mbĭt hŏng ala čar mkŏ mkra krĭng ƀuôn sang mrâo”, “Kluôm ala čar hrăm mbĭt kyua mnuih ƀun ƀin – amâo lui sa čô ti tluôn”…

Phạm Tiết Cường, k’iăng khua bruă măt trận čar Trà Vinh brei thâo, čiăng bi lar klei bi mguôp jih jang mnuih ƀuôn sang, mkŏ mjing čar Trà Vinh ƀrư̆ hruê ƀrư̆ đĭ kyar, hlăm hruê mmông kơ anăp, mặt trận dŭm gưl ti čar Trà Vinh lŏ bi kjăp hĭn klei bi mguôp djuê ana, anăn jing klei hriăm kơ bruă krŭ kdơ̆ng hlăm alŭ wăl: “Găn leh dŭm gưl klei krŭ kdơ̆ng hŏng klei nao hgŭm mơ̆ng dŭm gưl mnuih ƀuôn sang, wăt mnuih ƀuôn sang hlăm krĭng ƀuôn sang, ƀuôn prŏng, leh anăn mnuih ƀuôn sang mơ̆ng dŭm êpul êya klei đăo knang dưi mkŏ mjing leh ai ktang leh anăn mâo klei dưi kluôm ênŭm. Klei hriăm mơ̆ng klei bi mguôp djuê ana jing klei hriăm nao mbĭt hŏng bruă Đảng čar leh anăn mnuih ƀuôn sang čar Trà Vinh leh anăn ăt srăng jing klei hriăm yuôm bhăn hlăm bruă krŭ kdơ̆ng ti hruê mông kơ anăp.”

Êjai dôk hdĭp Awa Hồ mâo leh klei mtă: “Kâo mtă kơ mnuih ƀuôn sang mâo klei bi mguôp kjăp leh anăn prŏng. 5 kđiêng kngan mâo kđiêng dlông leh anăn kđiêng đŭt. Ƀiădah bi mguôp 5 kđiêng anăn kơh jing sa bĕ kngan. Hlăm dŭm êklăk čô mnuih ƀuôn sang srăng mâo mnuih sơnei, mnuih sơdih, ƀiădah kbiă hriê mơ̆ng sa phŭn. Kyuanăn drei srăng thâo khăp thâo pap. Anăn kơh dưi mâo klei bi mguôp prŏng, mâo klei bi mguôp srăng mâo klei hdĭp êdei anăp jăk siam”. Klei blŭ mơ̆ng Awa jing mnơ̆ng ktrâo êlan kơ grăp bruă ngă mơ̆ng bruă Đảng čar, bruă sang čư êa leh anăn dŭm djuê ana ti čar Trà Vinh.

Y-Ƀel pô mblang