VOV4.Êđê –Mb^t ho\ng du\m kna\m m’ak ja\k siam, sna\n brua\ tia k[ê` msei hjei djuê ana mâo mơ\ng đưm a\t jing knhuah êdah kdlưn hla\m brua\ dhar kreh, h[uê ênuk lehana\n kreh knhâo mơ\ng mnuih Sedang ti ]ar Kontum. Boh tu\ ksiêm dla\ng brei [uh, hdra\ tia k[ê` mơ\ng mnuih Sedang dưi truh leh ti hnơ\ng thâo êdi, sui ho\ng anei mơ\ng 1.500 – 3.000 thu\n. Hla\m dua klei bi blah kru\ kdơ\ng mblah Pra\ng lehana\n Mi, mnuih Sedang ho\ng brua\  tia k[ê` mâo leh lu klei đru mguôp hla\m hdra\ brua\ sua w^t klei êngiê kơ djuê ana.

Truh kơ ]ar Kontum, mơ\ng kdriêk Kon braih găng truh Đăk Hà amâodah đue# nao pha\ Đăk Tô, Tu Mrông, lehana\n Kon Plông, drei srăng [uh sơăi anôk tia k[ê` mơ\ng mnuih djuê ana Sedang. Klei mdê kơ anei brua\ tia k[ê` anei mdê ho\ng anôk tia k[ê` mnuih djuê lar, jing ăt adôk hluê knhuah đưm, mơ\ng êdai pom ho\ng kl^t hlô, dua [e\ đ^ng ho\ng kyâo, 2 đ^ng ba êwa ho\ng đrao, lehana\n 1 đ^ng ho\ng lăn dưi tu\ ho\ng pui truh kơ kpur hdăng.

Mdei kngan dja\ kmu\t dôk tia, săt he\ păl ao sut êa ho\ ti adhei, A Kê`, ti Kon Cheng, sa\ Đăk Ui, kdriêk Đăk Hà, ktrâo hla\m kpur pui adôk ngur hrah hdăng mâo mk^t khua\t, mkrah kdloh, mkrah kngăm ăt mse\ ho\ng mphu\n dô adih:

“Si Aê ama pô mơ\ng đưm ngă snăn ara\ anei ăt mse\ djuê ana\n mơh. Boh nik ]ia\ng êdi jing kl^t hlô đruah pioh ngă kpu\ng pom êwa. Ara\ anei dleh snăk duah do\ anei, [ia\dah tơ amâo mâo amâo mâo dưi ôh. Ăt mse\ ho\ng mphu\n dô mơh, sang tia jing anôk pioh tia dho\ng kga\, wawng pei pioh nao kơ hma pưk. Si Aê ama pô đưm ngă leh pô ăt tia mse\ sna\n mơh”.

Pô thâo bruă Sêđăng hâo hưn bruă tia k[ê` djuê ana đưm ti Hruê kăm Dhar kreh – Hiu ]hưn Kon Tum

Phung mduôn lo\ bi yăl dliê, đưm adih hlăm kr^ng djuê ana Sedang, mâo phung Sdra\, grăp boh [uôn mâo du\m pluh boh sang tia. Du\m boh sang tia ana\n kpur pui trơ\ng hrah nanao hlăm yan jah hma, jik rơ\k mdiê, lehana\n êlâo kơ puôt. Jing ]ia\ng lo\ k[ê` wa\ng kga\. Mnơ\ng tia k[ê` man bi djăp yua hlăm [uôn, dah êbeh ba bi mlih ho\ng djuê ana ayo\ng adei riêng gah, tăp năng hlo\ng truh hlăm kr^ng taih kbưi mse\ si: Quảng Nam, Quảng Ngãi, amâodah đue# nao truh kơ Lao, kơ Ku\r.

}ia\ng mâo msei pioh tia, mnuih Sedang hiu duah msei klo\ hlăm ]ư\, nao duah eh msei hlăm ]uah. Duah du\m mta msei khăng. Pioh tia k[ê`, mnuih Sedang ma\ kyâo mâo ana\n pia Loăng Rli` ]uh ngă hdăng đ^ hlơr ktang snăk. Êngao kơ tia k[ê` sah mnơ\ng pô mkra djo\ ho\ng klei pô ]ia\ng, mnuih Sedang lo\ ]uih mnơ\ng pô k[ê` ho\ng kkaih ê`uôl, ki kbao ]ia\ng kơ mnơ\ng pô tia dưi khăng lehana\n sah [ơ\ng h’hưt, yua kjăp. Jih klei hd^p sia\ suôr ho\ng bua\ tia k[ê`, Mduôn A Sê, ti [uôn Văn To\, sa\ Đăk Ui, kdriêk đăk Hà, yăl dliê:

“Bo\ ho\ng klei mơak, klei hd^p mnuih djuê ana pô mơ\ng đưm leh tơdah amâo mâo brua\ tia k[ê`, amâo mâo sa mta brua\ dưi ngă ôh. Brua\ tia k[ê` jing yuôm bhăn, mjing dho\ng kga\, mkra wang pel pioh ngă hma pưk. Kyua mâo brua\ tia k[ê`, kyua mâo msei sơăi yơh”.

                Êdai mjing êwa ho\ng kl^t đruah

Amâo mâo djo\ kno\ng mâo ênoh yuôm hlăm h[uê ênuk sa djuê ana, mnuih Sedang tia k[ê` lo\ mâo klei myưng m’ang mkăn, đru hlăm klei kgu\ kru\ kdơ\ng, răng kriê [uôn sang lăn ]ar, ti ana\p klei phung roh plah ala. Dăl hlăm dua klei bi blah ho\ng phung Prăng lehana\n Mi, mnuih Sedang mkăp leh kơ l^ng kahan lu kdrăp dja\ yua pioh ngă brua\, đru đru kơ kahan blah dê], kahan bộ đội trei tian blah roh. Du\m [e\ kju, kro\ng, hda… mơ\ng mnuih [uôn sang ngă bi hu^ leh phung roh hla\m du\m gưl hui suang.

H[uê ênuk l^ng kahan alu\ wa\l 5 ăt adôk ]ih pioh: Thu\n 1960 mơ\ng sang tia mnuih djuê ana Sedang, mâo mjing leh anôk tia k[ê` C13 – kahan alu\ wa\l 5, dưi mko\ mjing ti [uôn Kon Blo, sa\ Đăk Kôi, kdriêk Kon braih, ]ar Kontum. Anei jing anôk mkra mjing kdrăp bi blah tal êlâo mơ\ng kahan alu\ wa\l 5, ti Lăn Dap Kngư hla\m du\m thu\n mlan blah Mi. Sang tia anei mâo bi klin leh lu phung thâo tia mơ\ng du\m sa\, mse\ si Đăk Ui, Ngo\k Re\o, đăk Kôi pioh tia kdrăp bi blah.. Thu\n 2017 sang tia k[ê` anei mâo leh knơ\ng brua\ sang ]ư\ êa ]ar Kontum dăp jing knhuah gru h[uê ênuk ]ar.

Kha\ sna\n, mâo sa wưng `a\t kriêp, jih jang klei A Le#, ti Kon Chê`, sa\ Măng Kê`, kdriêk Kon Plông hmăng hmưi ho\ng brua\ tia k[ê` mâo leh mơ\ng đưm djuê ana Sedang:

“Ara\ anei [ia\ sna\k mnuih lo\ thâo tia\ mnơ\ng kơ pô yua. Mâo mnuih mơ\ng anôk mkăn ba hriê dho\ng, ba hriê wa\ng kga\, mnia\ phal… djăp mta ra mnơ\ng mâo leh sơăi. Mnuih [uôn sang [uh hlo\ng găl blei yua ya do\ pô ]ia\ng. Lo\ ênguôt kơ ênai tia, hdơr kơ dho\ng kga\ ]o\ng kngan pô mjing leh. Bi lo\ kru\ w^t yơh brua\ tia k[ê` mơ\ng aê ama pô mâo leh mơ\ng đưm”.

Hlăm brua\ kuia duah mnơ\ng kdrăp đưmn Lung Leng, Plei krông… ti ]ar Kontum, phung ksiêm duah kơ kdrăp đưm [uh 18 b^t sang tia. Mb^t ho\ng ana\n, mâo lu mta mnơ\ng ho\ng msei, mse\ si kju, ako\ [ra\m, lehana\n kdrăp bi msiam mâo mdăp dơr hlăm msat gu\ lăn. Jih jang mnơ\ng anei bi knăl kơ brua\ mnuih djuê ana Sedang thâo tia k[ê` mâo leh ho\ng anei mơ\ng 1.500 – 3.000 thu\n. Sa hlăm phung kreh knhâo lo\ la], mnuih Sedang Sdra\ jing phung ba ako\ hla\m brua\ tia k[ê` ti Việt Nam, amâodah kơ kluôm k^ng wa\l Ngo\ Dhu\ng Châu Á anei.

          Mnuih Sêđăng thâo raih hdră ]uih msei

Kyuana\n, mb^t ho\ng jih jang kdrăp hluê knhuah dhuê ana, snăn brua\ tia k[ê` ăt jing knhuah êdah êdi kơ dhar kreh, h[uê ênuk, lehana\n klei kreh knhâo mơ\ng djuê ana Sedang ti ]art Kontum. Phạm Bình Vương, knua\ druh brua\ dhar kreh, mjua\t asei mlei, lehana\n hiu ]hưn ênguê ]ar kontum la] kơ brua\ tia k[ê` yuôm bhăn djuê ana Sedang snei:

“Sang tia mâo klei yuôm bhăn snăk amâo mâo djo\ kno\ng ho\ng klei hd^p. Wa\t hlăm klei kkuh mpu\ kơ yang adiê mâo leh hlăm ai tiê digơ\. Sa ]ô anak mrâo kkiêng, am^ ba nao duah mtam kơ sa anôk mâo msei. Ana\n yơh jing msei hjei pioh kơ brua\ tia k[ê` mjing mnơ\ng pioh ngă brua\. Mơ\ng phu\n tal êlâo leh jih jang mnuih mâo klei m^n snăn kơ hđeh”.

}ia\ng dưi kriê pioh brua\ tia k[ê` djuê ana Sedang mâo leh mơ\ng đưm anei, du\m thu\n giăm anei brua\ sang ]ư\ êa, brua\ dhar kreh ]ar Kontum mđing kơ du\m brua\ năng pioh ana\n. Hlăm du\m brua\ yuôm bhăn mơ\ng dhar kreh alu\ wa\l mâo sơăi mta brua\ la] kơ klei tia k[ê` mnuih djuê ana Sedang. Ho\ng klei ]ang hmăng kpur sang tia ăt trơ\ng hrah nanao  đru lo\ ksul mbu\ brua\ mâo leh mơ\ng đưm dưi kru\ w^t. Ti du\m boh [uôn amâo mâo djo\ [ia\ ôh phung thâo tia\ k[ê` lo\ mtru\t mjhar mtô bi hriăm anak ]ô pô brua\ tia k[ê`.

                                           Y-Khem pô ]ih hlo\ng răk.