VOV4.Êđê - Mrâo êgao, ti [uôn Drung, sa\ Yang Tao, kdriêk La\k, ]ar Daklak [uh sa hruh anôk mâo klei rua\ tiê A nga\ du\m pluh ]ô mnuih djo\ mâo klei rua\. Mta phu\n jing kyua mnuih [uôn sang ba yua mnơ\ng [ơ\ng amâo mâo boh ê[a\t, mâo klei mưng nao tlô amâo djo\ anôk, ba yua mb^t du\m mta mnơ\ng yua aguah tlam… Hla\m kdrê] “Klei suaih pral kơ jih jang mnuih” hruê anei, drei hra\m mb^t duah mđing kơ mta phu\n lehana\n hdra\ gang mkhư\ klei rua\ tiê A anei ]ia\ng đa\m djo\ mâo klei rua\ anei ho\ng sa hdra\ tu\ dưn.

Klei ruă tiê A jing 1 klei ruă tưp mâo lu dlông ro\ng lăn, lu êdi tưp hluê êlan huă [ơ\ng. Ti Việt Nam, klei ruă tưp lar ti lu anôk, lu êdi ti du\m ]ar alu\ wa\l Dap kngư, boh nik gơ\ ti anôk amâo mâo doh ê[a\t.

Phu\n agha ba klei ruă tiê A

Kman klei ruă tiê A jing 1 hlăm 5 mta kman ngă hma^ djo\ kơ tiê. Kman klei ruă tiê A tưp lar lu êdi hluê êlan huă [ơ\ng, du\m mta mnơ\ng [ơ\ng mâo kman siêu vi A. Mta kman anei dôk hlăm êlan bi lik mnơ\ng [ơ\ng mơ\ng mnuih ruă leh ana\n bi kbiă kơ ta] hluê eh. Kyua ana\n, mnơ\ng yua, êa mnăm, mnơ\ng [ơ\ng amâo dah kngan drei bi so# ho\ng kman srăng jing phu\n agha ba mtưp kman klei ruă tiê A.

Êngao kơ du\m phu\n ba mtưp anei, snăn kman siêu vi A ăt dôk hlăm phu\n êa jua leh ana\n hlăm lăn ( hlăm bro\ng êluê, ênao êa, êa hnoh, êa krông), hlăm mnơ\ng yua hjăn, mnơ\ng yua mơ\ng go\ êsei…. Kman klei ruă tiê A mâo [uh hlăm êa m’iêk, eh, êa bah mơ\ng mnuih ruă.

Klei ruă tiê A tưp lar hluê du\m êlan phu\n si ti gu\ anei.

• Êa mnăm, mnơ\ng [ơ\ng amâo mâo doh ê[a\t, djo\ kman klei ruă tiê A.

  -  Yua mnơ\ng mb^t mse\ si( sô, hmăm, ]hia\m mnei, [ruêh ]hao êgei, ]hia\m sut [o#, mnơ\ng [ơ\ng…) [ơ\ng mb^t mnơ\ng [ơ\ng, êa mnăm ho\ng mnuih mâo klei ruă tiê A.

• Bi mje\ êkei mniê ho\ng mnuih hlăk mâo klei ruă.

Snăn, klei ruă tiê A tưp lar kyua mnuih ruă amâo mâo rao kngan tơdah mă mnơ\ng [ơ\ng kơ găp pô, mnăm mb^t, [ơ\ng mb^t amâodah yua mnơ\ng mb^t.

Mb^t ho\ng ana\n, klei ruă ngă jhat kơ tiê A ăt kyua mơ\ng klei huă [ơ\ng du\m mta mnơ\\ng rông kyua lăn, êa mâo kman ruă, huă [ơ\ng amâo mâo doh ê[a\t, amâodah khăng bi mje\ ho\ng mnuih mâo klei ruă wa\t ho\ng mnuih anei ka mâo klei bi êdah mơ\ng klei ruă ôh.

Mơ\ng du\m klei hưn mthâo anei dưi bi mklă snei, djăp mnuih ana\p mâo klei ruă tiê A. Du\m phung ana\p mâo klei ruă tiê A đ^ h^n jing:

- Bi mje\ êkei mniê ho\ng mnuih mâo klei ruă.

- Mâo mnuih hlăm go\ êsei mâo leh klei ruă anei.

- Mâo mnuih ba yua matu\i.

- Du\m phung, bohnik gơ\ phung hđeh êlăk, hd^p giăm êa ênao êa, êa hnoh, êa rông, kr^ng anôk lăn ]ho\ djhan amâodah hd^p ti du\m anôk mâo mnuih djo\ klei ruă tiê A.

S^t djo\ klei ruă tiê A, mnuih ruă srăng [uh asei mlei awa\t h^n, ai bi kdơ\ng hro\ tru\n leh ana\n ai tiê ngă bruă ăt awa\t h^n mơh. Mnuih ruă tu\ klei ruă jhat hlăm tiê leh ana\m asei mlei.

Khă snăn, klei ruă tiê A amâo djo\ klei ruă hu^ hyưt ôh. Tơdah ruă hdjul, snăn mnuih ruă dưi mdrao hlao amâo mâo ngă êka êkeh kơ tiê ôh.

Hdră răng mgang klei ruă tiê A:

Ara\ anei, klei ruă tiê A ăt ka mâo mơh hdră mdrao mgu\n ba w^t boh tu\ dưn. Kyua ana\n, asa\p mtă mtăn jăk h^n ana\n jing bi răng mgang klei ruă tiê A ho\ng hdră bi mlih knhuah bhiăn hd^p leh ana\n klei huă [ơ\ng. Klă s^t jing:

- Bi ngă bruă djo\ guôp, djo\ mmông, bohnik gơ\ bi kah hruê mmông mdei djo\ guôp, p^t djăp ênu\m mơ\ng 7 – 8 m’mông grăp hruê.

            - Bi mjuăt ktang asei mlei jê` jê` ]ia\ng asei mlei suaih pral, đru răng mgang klei ruă mâo boh tu\ dưn h^n.

            - Tlo\ vaccine răng mgang klei ruă tiê A.

            - {ơ\ng mnơ\ng tu\k, mna\m êa tu\k ktơ\ng. Đăm [ơ\ng djam mtah amâo mâo doh ê[a\t, djam amâo thâo b^t phu\n agha.

            - Mhro\ klei ba yua du\m mta mnơ\ng ngă ju\ jhat kơ tiê mse\ si kpiê, [iêr, dju\p hăt kyua `u ba klei ruă kơ tiê, `u ngă đ^ h^n klei hyưt ana\p djo\ kman klei ruă tiê A.

Y Khem pô ]ih hlo\ng ra\k