VOV4.Êđê- Hla\m wưng êgao, kyua hma\i mơ\ng klei rua\ Covid 19, hdra\ mtru\t mjhar klei myơr êrah ti ]ar Daklak tuôm ho\ng klei gun kpa\k, hu^ sra\ng k[ah lu êrah mka\p kơ hdra\ do\ng mdrao mnuih rua\. {ia\dah, ho\ng klei g^r mơ\ng Anôk brua\ ksiêm hria\m lehana\n mka\p êrah mb^t ho\ng Anôk g^t gai hdra\ myơr êrah du\m gưl, boh nik klei thâo sa\ng bi đru ]ung ba mơ\ng mnuih [uôn sang hla\m êpul êya, mnuih nao hla\m hdra\ ba myơr êrah a\t lu, đru krơ\ng kja\p hnơ\ng mka\p êrah kơ hdra\ do\ng mdrao mnuih rua\ ti du\m anôk brua\ mdrao mgu\n hla\m alu\ wa\l ]ar.

Hluê ngă Hdră mtru\n mrô 16 mơ\ng Khua Knu\k kna kơ klei bi ktlah kluôm yang [uôn k`ăm mdrơ\ng ho\ng klei ruă tưp Covid -19, hdră k]ah mko\ mjing myơr êrah hlăm mlan 4 mơ\ng du\m anôk bruă bi kdung sơa^. Wưng anăn, ênoh êrah leh anăn du\m mta êrah hlăm hjiê mơ\ng Anôk bruă êrah ]ar Dak Lak kno\ng dôk 3 êtuh ênoh êrah, hlăk êjai klei ]ia\ng yua êrah do\ng mdrao mnuih ti Sang êa drao kr^ng Lăn Dap Kngư kah knar mâo 70 ênoh êrah hlăm grăp hruê. }ia\ng mghaih msir klei k[ah êrah ti anăp mta, Anôk bruă êrah ]ar mđing tal êlâo pioh êrah adôk kơ bruă do\ng mdrao mjê]. Du\m phung ruă mbliah dôk guôn klei đru mơ\ng "Knơ\ng bruă êrah hd^p" leh anăn iêu mthưr  êrah mơ\ng go\ sang mnuih ruă. Snăn, tơdah amâo mâo hdră msir mbo\ êrah pioh, sang êa drao srăng tlă anăp ho\ng klei jih êrah. Du\m phung do\ng mdrao mjê], mbliah srăng amâo mâo êrah, klei hu^ truh kơ djiê ênưih mâo, ka yap ôh êpul mâo klei ruă ]ia\ng mbo\ êrah na nao mđ^ lar klei hd^p.

 Ti anăp klei anăn, Anôk bruă êrah ngă leh hră mơar mơ^t kơ Knơ\ng bruă mdrao mgu\n ]ia\ng k]e\ kơ Knơ\ng bruă sang ]ư\ êa ]ar mâo hdră mtru\n lo\ dơ\ng ngă bruă myơr êrah. Mb^t anăn, bi hgu\m ho\ng Anôk bruă g^t gai iêu jak myơr êrah ]ar mđ^ h^n bruă hâo hưn, iêu mthưr klei hrăm mb^t, mguôp ai mơ\ng êpul êya, g^r ngă bruă myơr êrah, bi đru klei dleh dlan ho\ng du\m anôk bruă mdrao mgu\n hlăm boh klei hma^ mơ\ng klei ruă tưp. W^t la] klei iêu mthưr kyua hdră k`ăm đru kơ phung knap m`ai, du\m gưl mnuih [uôn sang ti ]ar Dak Lak g^r ngă ho\ng jih ai tiê. Leh mâo hdră bi mklă mơ\ng Knơ\ng bruă sang ]ư\ êa ]ar kơ bruă myơr êrah, kno\ng hlăm 2 hruê mko\ mjing, Anôk bruă myơr êrah mâo mă leh 5 êtuh ênoh êrah doh leh anăn truh mmông anei, Anôk bruă dưi ngă leh djăp klei ]ia\ng yua do\ng mdrao leh anăn mdrao kơ mnuih ruă.

 Anei jing gưl tal 2 amai Hồ Thị Thuý Toàn, nai sang hră gưl 1 Tô Vĩnh Diện, [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt, ]ar Dak Lak nao myơr êrah. Khă gơ\ amâo mâo hlăm anăn phung êrah gưl anei [iă dah kyua ]ia\ng đru mguôp ai tiê pô kơ hdră mdrơ\ng ho\ng klei ruă tưp Covid -19, amai Toàn ]ih anăn. Amai Hồ Thị Thuý Toàn brei thâo:

Kâo myơr êrah tal anei jing tal 2. Anôk bruă mâo hdră k]ah 3 ]ô [iădah kâo jing pô ]o\ng nao. Kâo bi m^n grăp ]ô mnuih hlăk dôk bi kdơ\ng ho\ng klei ruă tưp, hlăk êjai êrah drei dôk k[ah anăn ya bruă dưi đru snăn kâo đru, ya bruă dưi ngă kơ yang [uôn hlăm klei dưi pô snăn kâo ngă."

 Hluê si Nguyễn Đức Phú, Khua adu\ bruă Anôk bruă iêu jak myơr êrah ]ar Dak Lak, êlâo dih, hlăk êjai ka mâo klei ruă tưp Covid -19, ti du\m alu\ wa\l, ênoh phung myơr êrah ka djăp hdră k]ah ôh, [ia\dah leh mâo klei ruă tưp, hnơ\ng mnuih nao myơr êrah ti du\m alu\ wa\l anei lo\ đ^. Ênoh êrah doh dưi mă leh anăn êgao hdră k]ah mkă ho\ng klei ]ang hmăng.  Klei anăn brei [uh ai tiê bi đru plah wah mnuih ho\ng mnuih mâo na nao. S^t tuôm ho\ng klei dleh dlan snăn grăp ]ô mnuih bi đru hdăng găp. Nguyễn Đức Phú bi mklă:

Ti ]ar Dak Lak, dưi mâo klei sa ai mơ\ng kluôm yang [uôn, mnuih [uôn sang, knuă druh leh anăn êpul l^ng kahan g^r myơr êrah anăn mơ\ng ako\ thu\n truh ara\ anei dưi mko\ mjing leh 15 gưl myơr êrah, mâo mă hlăm brô 6 êbâo ênoh êrah doh. Hlăm wưng anei, ênoh êrah mâo năng ai dưi djăp kơ bruă do\ng mdrao leh anăn mdrao mgu\n.

}ia\ng rơ\ng êđăp ênang kơ mnuih [uôn sang s^t nao myơr êrah hlăm yan klei ruă tưp Covid-19, Anôk bruă êrah bi kdung wưng mă êrah. Êlâo dih, 3 êtuh truh 4 êtuh ênoh êrah dưi mă hlăm sa aguah [ia\dah ara\ anei bi kdung mơ\ng 2 truh 3 hruê ]ia\ng rơ\ng amâo bi k[^n lu mnuih hlăm sa mmông. Hlăm boh klei ênoh mnuih nao myơr êrah lu, anôk bruă srăng mbha lu anôk mă êrah, mbha mmông bi djo\ guôp ho\ng grăp êpul nao ]ih anăn myơr êrah ]ia\ng đăm bi dôk guôn. Nai êa drao Trần Thị Kim Hồng, K'iăng khua anôk bruă myơr êrah ]ar Dak Lak brei thâo:

Hluê si klei kâo [uh, ai tiê myơr êrah mơ\ng mnuih [uôn sang ti Dak Lak lu snăk. Grăp blư\ mâo hdră myơr êrah, mâo lu mnuih khă gơ\ amâo mâo anăn hlăm hdră da\p ôh [ia\dah ăt ]ih anăn myơr êrah. Boh nik mâo lu mnuih iêu đ^ng blu\ kơ kâo êmuh k[ah êrah leh ka? Hjiê êrah pô lo\ dơ\ng ]ia\ng he\ lo\ iêu mthưr mnuih nao myơr. Wa\t knuă druh mdrao mgu\n, s^t mâo klei hưn k[ah êrah, digơ\ srăng nao myơr êrah mtam.

 Hlăm yan klei ruă tưp Covid -19, mâo lu bruă ngă đru kơ mnuih knap m`ai leh anăn dưi lar bra, bi êdah klei dhar kreh jăk siam "bi khăp bi đru", "hla hmum hruôm hla t^" mơ\ng mnuih Việt Nam, hlăm anăn ai tiê myơr êrah do\ng mdrao mnuih jing bruă ngă yuôm bhăn. Kyua bruă klam mơ\ng du\m anôk bruă djo\ tuôm, klei sa ai nao ai mơ\ng mnuih [uôn sang, bruă mkăp êrah pioh kơ bruă do\ng mdrao leh anăn mdrao mgu\n mnuih ruă ti du\m anôk mdrao mgu\n hlăm yan klei ruă tưp ăt dưi rơ\ng jăk, đru mguôp kriê mgang klei suaih pral mnuih [uôn sang ti alu\ wa\l. Ho\ng ai tiê anăn, klă s^t drei srăng tu\ dưi hlăm hdră mdrơ\ng ho\ng klei truh jhat mơ\ng klei ruă tưp.

Myơr êrah amâo djo\ kno\ng jing brua\ pro\ng yuôm bha\n bi êdah ai tiê thâo bi kha\p, bi đru ]ung ba mơ\ng djuê ana Việt Nam đui] ôh [ia\dah lo\ ba w^t lu klei tu\ dưn kơ mnuih suaih pral lehana\n ai tiê klei m^n mơ\ng mnuih myơr êrah. Kha\ sna\n, ]ia\ng ra\ng mgang klei suaih pral tơdah nao myơr êrah, boh nik hla\m wưng dôk bluh mâo klei rua\ tưp Covid 19, mnuih nao myơr êrah brei mđing kơ du\m klei snei:

Truh ti wưng anei, êrah jing chế phẩm sinh học ka dưi mkra mjing ôh. Kyua ana\n, myơr êrah jing bruă ngă kno\ng 1 anei yơh ]ia\ng đru du\m ]ô mnuih ]ia\ng kơ êrah.

Mnuih myơr êrah jing mnuih suaih pral, wa\t kơ asei mlei lehana\n ai tiê. Kơ thu\n, êkei mơ\ng 18 truh 60 thu\n, mniê mơ\ng 18 – 55 thu\n, amâo mâo du\m mta klei tưp hluê êlan êrah mse\ si ruă tiê B,C, HIV... boh kbưi plah wah du\m gưl myơr êrah jing 3 mlan.

Ăt mse\ ho\ng anôk mkăn hlăm asei mlei, êrah mâo n’nao klei bi mlih, mlih mrâo, đ^ jing grăp hruê. Leh myơr êrah, êrah hlăm tiê, hlăm la srăng đue# nao kơ jih jang arua\t êrah, ]ia\ng bi knar hnơ\ng êrah leh myơr. Êdei kơnăn, dlô klang, klang ăt mđ^ ktang klei đ^ jing êrah, srăng đ^ mơ\ng 4 truh 10 blư\ mkă ho\ng aguah tlam ]ia\ng bi hrô kơ hnơ\ng êrah mrâo mđup brei. Êdei du\m hruê, asei mlei mnuih mđup brei êrah srăng lo\ w^t mse\ aguah tlam sơnăn mâo lu mnuih myơr êrah truh du\m êtuh blư\ [ia\dah asei mlei ăt suaih pral mơh.

S^t nao myơr êrah, mnuih myơr êrah mâo lu klei tu\ dưn. Tal 1, dưi mkă dlăng klei suaih pral, ksiêm dlăng klei ruă djo\ kman, klei ruă tưp hluê êlan êrah amâo mâo mă prăk ôh. Tal 2, dưi mkă dlăng du\m mta klei ruă amâo mâo tưp mse\ si klei ruă êrah đ^, ruă arua\t kboh. S^t asei mlei lo\ mâo êrah mrâo, drei srăng suaih pral h^n, mda mdo\k h^n. Êngao kơ boh tu\ dưn kơ klei suaih pral, myơr êrah lo\ mâo klei tu\ dưn kơ ai tiê pro\ng pr^n, ana\n jing mâo klei tu\ dưn kơ yang [uôn kyua dưi do\ng hd^p leh du\m ]ô mnuih ]ia\ng kơ êrah.

Tlam m’măt êlâo kơ nao myơr êrah drei huă [ơ\ng mse\ aguah tlam mơh, đăm p^t êla đei ôh, amâo mâo mnăm kpiê lehana\n [ơ\ng du\m mta mnơ\ng m’mih, pra^ ôh. Aguah êlâo kơ nao myơr êrah drei [ơ\ng aguah mnơ\ng ênưih lik. Leh myơr êrah w^t kơ sang, drei huă [ơ\ng mse\ aguah tlam, mdei msăn djo\ hnơ\ng, đăm mnăm kpiê ôh, đăm ngă bruă êgao hnơ\ng mse\ si ]ưng boh, pu\ pua, êran... Mđ^ ktang h^n klei huă [ơ\ng, mbo\ mnơ\ng tu\ jăk kơ asei mlei.

Hlăm wưng klei ruă tưp Covid-19 ăt adôk mâo, du\m phung amâo mâo hluê ngă bruă mđup brei êrah: mnuih mâo klei bi êdah mse\ si êngoh, mtu\k, dleh bi êwa, mnuih tuôm găn nao kơ kr^ng mâo klei ruă; mnuih bi tuôm ho\ng mnuih djo\ klei ruă amâo dah đing djo\ klei ruă tưp Covid-19. Du\m phung djo\ klei ruă tưp Covid-19 dưi mdrao hlao sơnăn [ia\ êdi 28 hruê kơh dưi myơr êrah. S^t nao myơr êrah bi ktruă ]hia\m guôn [o#, rao kngan mdjiê kman hluê si hdră mtru\n, dôk bi kbưi ho\ng mnuih mkăn 2 mét lehana\n mhro\ [ia\ klei blu\ hrăm ho\ng mnuih mkăn./.