Rua\ kyua [ơ\ng djo\ mnơ\ng amâo mâo jăk, jing du\\m klei bi knăl leh hua\ [ơ\ng, mnăm lehana\n ăt jing klei [ơ\ng djo\ du\m mta mnơ\ng mâo kman, mnơ\ng [ơ\ng mâo mta jhat, amâodah mnơ\ng [ơ\ng jhat [âo msăm, mnơ\ng [ơ\ng mâo mta bi lu\k m^ndah ]ia\ng kriê pioh, mnơ\ng bi [a\t ăt ênưih klei rua\ kơ mnuih yua, jing boh mơ\ng klei [ơ\ng djo\ mnơ\ng jhat. Mnuih [ơ\ng djo\ mnơ\ng rua\ kreh bi knăl [uh mse\ si [le\ o#, rua\ tian eh, hwir ko\, êngoh, rua\ tian… Klei [ơ\ng djo\ mnơ\ng jhat amâo mâo djo\ kno\ng ba klei amâo mâo kơ klei suaih asei mlei, tăp năng truh kơ djiê mnuih, lehana\n ngă kơ ai tiê anak mnuih êmăn êmik.

Mta phu\n ba klei rua\ lehana\n hdră răng mgang:

Mta phu\n [ơ\ng djo\ mnơ\ng rua\ mâo mbha ngă 4 êpul snei:

*Rua\ kyua [ơ\ng mnơ\ng mâo kman gam:

Kyua mâo kman gam, snăn mta jhat mơ\ng kman, mơ\ng virus, kmuôt tlan, amâodah mmao jhat, mmao ]a\t h’oh jing kpei. }ia\ng thâo răng đăm [ơ\ng djo\ mnơ\ng snăn, brei bi ruah mnơ\ng [ơ\ng doh mta siam, mkra mnơ\ng [ơ\ng bi ksa\, mnăm tu\k, đăm bi lu\k ôh mnơ\ng [ơ\ng mtah ho\ng mnơ\ng [ơ\ng leh ksa\, mnơ\ng [ơ\ng tu\k mkra ksa\ leh hlo\ng [ơ\ng mtam đăm lui êgao kơ dua mmông ôh, bi kia\ kriê mnơ\ng [ơ\ng bi djo\ hdră, lo\ mhlơr he\ bi s^t êlâo kơ lo\ dơ\ng [ơ\ng, amâo mâo dưi [ơ\ng ôh mnơ\ng [ơ\ng êgao hruê leh, mnơ\ng [âo iu msăm leh, rao bi doh kiê kngan êlâo kơ mkra mnơ\ng [ơ\ng, răng kriê bi mdoh êjai mkra mjing mnơ\ng [ơ\ng, mka\ dlăng klei suaih pral pô jê` jê`…

*Rua\ kyua [ơ\ng djo\ mnơ\ng [ơ\ng leh jhat, [âo iu:

Djăp mta mnơ\ng [ơ\ng leh lui sui hlo\ng [âo msăm, amâodah hlo\ng bru\ jhat he\ mơ\ng năn kbia\ hriê lu mta jhat (mse\ si prăi êma\ yua w^t yua nao lu blư\ kăn jăk lei) du\m mta anei amâo mâo rai ôh amâodah kăn hro\ lei mta jhat tơdah tu\k ktơ\ng. Hdră răng mgang jăk h^n jing amâo mâo dưi yua ôh ya mta mnơ\ng [ơ\ng lui sui đei, mnơ\ng [ơ\ng [uh dơ\ng [âo, dlăng dơ\ng mlih bliư\ êa, klei jing mse\ si mnơ\ng hlăm to\ [ua\t, mka\ ho\ng klei jing tal êlâo.

*Rua kyua [ơ\ng djo\ mnơ\ng mâo mta rua\:

Tơdah [ơ\ng djo\ mnơ\ng [ơ\ng mâo mta rua\ mse\ si kăn no\k, adro\k, ph^ kan trắm, mmao rua\, hbei prăng ]ah mta, lehana\n du\m mta êtak êbai mkăn…Hdră răng mgang jăk h^n jing đăm [ơ\ng ôh yua mta mnơ\ng ara\ng gha\ leh amâo mâo dưi [ơ\ng kyua mâo mta rua\, lehana\n du\m mta mnơ\ng drei amâo mâo thâo kral.

*Rua\ kyua [ơ\ng djo\ mnơ\ng [ơ\ng mâo êa drao rua\:

Kyua hla\m mnơ\ng [ơ\ng mâo (kim loại nặng); mnơ\ng [ơ\ng pla mjing, amâodah mkra mjing mơ\ng anôk êa ]ho\, lăn ]ho\ mâo lu mta kim loại nặng; mnơ\ng [ơ\ng adôk đuôm mta êa drao hlua\t, êa drao mgu\n mnơ\ng rông, mnơ\ng bi lu\k hlăm mnơ\ng [ơ\ng, lehana\n du\m mta phóng xạ. Brua\ răng mgang ho\ng mnơ\ng anei dleh dưi thâo kral ho\ng ala mta. Kno\ng drei blei ruah du\m mta mnơ\ng [ơ\ng thâo b^t phu\n agha, dlăng bi nik ya mta klei ara\ng ]ih hlăm hruh, klei ]ih la] kơ mnơ\ng [ơ\ng, kơ brua\ bi mdoh mnơ\ng [ơ\ng êlâo kơ mkra mjing, tu\k mkra bi ksa\, po\k kdrua\ tơdah tu\k mnơ\ng [ơ\ng…

Hdră ]ia\ng thâo kral mnuih [ơ\ng djo\ mnơ\ng rua\:

Leh [ơ\ng amâodah mnăm sa mta mnơ\ng tăm mâo he\ mta rua\ ([ia\ mn^t, mmông tăp năng êgao hruê mơh) mnuih rua\ bhiâo riâo rit mâo klei ]ia\ng [le\ o#, lehana\n [le\ o# mtam, tăp năng [le\ o# êrah, rua\ tian, nao eh lu blư\, eh m’êa, tăp năng eh wa\t êrah, mâo đa đa amâo mâo đ^ êngoh ôh, amâodah đ^ êngoh hlơr êgao 38 độ C.

Hdră mghaih msir tal êlâo tơdah tuôm ho\ng klei [ơ\ng djo\ mnơ\ng rua\:

Lăm lui bi pral, bi jih mta rua\ adôk hlăm asei mlei ho\ng hdră brei mnuih rua\ mnăm êa, leh kơ năn kđê] ko\ng đo\k ho\ng kđiêng brei [le\ o#.

Brei mđing:

-Brei [le\ o# tơdah mnuih rua\ ana\n adôk suaih, êjai [le\ o# mnuih rua\ dai ko\ kơ djiêu, tơdah amâo mâo dưi kgu\, tơdah mâo klei ]ia\ng ba mka\ dlăng mta mnơ\ng leh o#.

-Bi tơdah amâo mâo truh o# ôh, brei mnuih rua\ mnăm mta than hoạt tính, mta do\ anei đru gang amâo mâo brei mta rua\ kma hla\m êrah.

-Leh [le\ o# amâodah truh eh, brei mnuih rua\ mnăm truh sa lit êa mtlai ho\ng orezol, tơdah kơ sang amâo mâo ôh orezol snăn mtlai mkrah awak hra, lehana\n ho\ng 4 awak [ê` hra hla\m 1 lit êa.

-Tơdah tuôm ho\ng klei eh tru\k tru\k m’êa snăn đăm mnăm ôh êa drao mkhư\ eh, lui mnuih rua\ nao eh he\ bi jih jăk h^n. Ho\ng mnuih rua\ [ơ\ng djo\ mnơ\ng rua\ ho\ng klei êdu [ia\, leh [le\ o# amâodah nao eh bi kbia\ he\ jih mta rua\ srăng lo\ suaih yơh, leh kơ năn đăm [ơ\ng ôh mnơ\ng [ơ\ng khăng, brei [ơ\ng bur êlâo.

Ho\ng hdră mghaih msir tal êlâo ka [uh suaih mtam ôh, lehana\n mâo klei bi knăl mnuih rua\ ơ\ng asei mlei, dleh bi êwa snăn bi ba pral mtam mnuih rua\ kơ sang êa drao ]ia\ng mâo hdră rao prô], lehana\n mâo hdră mdrao mkăn.

Mnơ\ng [ơ\ng hua\ jing yuôm bhăn ho\ng klei suaih pral anak mnuih, thâo ba yua mnơ\ng [ơ\ng doh, đăm yua ôh ya mta mnơ\ng [ơ\ng amâo mâo doh ênưih ba kơ drei klei rua\. Thâo săng kla\ kơ phu\n gha ba klei rua\ [ơ\ng mnơ\ng amâo mâo doh, lehana\n kơ du\m hdră răng mgang jing klei brei jih jang mnuih bi thâo pioh răng mgang klei suaih pral kơ pô, kơ găp djuê lehana\n kơ jih jang mnuih hlăm yang [uôn.

                                                                                    BTV: Y-Khem.