VOV4.Êđê- Knhal jih hruê ka\m êgao, Phu\n brua\ mdrao mgu\n ba mdah leh hdra\ do\ng mdrao klei rua\ kso\ mrâo ti Trung Quốc. Klei rua\ anei mâo leh ti ala ]ar mse\ si Nhật Bản, Thái Lan. Phu\n brua\ mdrao mgu\n mta\ brei mđ^ klei ra\ng ho\ng mnuih rua\ mâo klei rua\ kjham hla\m êlan bi êwa, boh nik mrâo w^t mơ\ng kr^ng mâo klei rua\ kso\ mrâo anăn, brei ktuê ksiêm lehana\n mđing ra\ng ti du\m boh sang êa drao nah gu\ mtam mb^t ana\n mđing kơ du\m hdra\ gang mkhư\ hla\m êpul êya yang [uôn.

Êlâo ana\n mơ\ngmlan 12/2019, Trung Quốc mâo leh du\m ]ô mnuih mâo klei rua\ kso\ ka thâo kla\ phu\n agha ôh dôk đih mdrao ti du\m boh sang êa drao hlăm [uôn pro\ng Vũ Hán, ]ar Hồ Bắc. Giăm anei phung thơ\ng kơ brua\ mdrao mgu\n yap anei jing sa mta virus mrâo hla\m êpul Corona.

Mta virus Corona jing sa djuê kman pro\ng ênưih truh kơ klei rua\ kman ngă kbia\ hriê mơ\ng êa\t, truh kơ klei dlưh awa\t hlăm klei bi êwa ho\ng klei kjham pia jing SARS. Sa hlăm du\m mta virus ba klei rua\ amâo jăk truh kơ kjham ôh, êjai ana\n mâo đa đa mse\ si – mta klei rua\ ngă dlưh klei bi êwa kjham Trung Đông MERS, hu^ hyưt êdi.

Ara\ anei dhar brua\ mdrao mgu\n hlăk ktuê ksiêm ho\ng klei ktang ]ia\ng gang mkhư\ klei rua\ tưp `u\ kma, hlăm ana\n brua\ ksiêm dlăng hnơ\ng h’uh hlơr asei mlei tue hriê mu\t hlăm ala ]ar Việt Nam; mkăp djăp hdră mdrơ\ng tơdah mâo klei rua\ tưp anei truh.

Phu\n brua\ mdrao mgu\n ăt mâo leh mơh hdră mdrao, ]ia\ng pral mdrơ\ng tơdah mâo klei rua\ anei `u\ kma.

Mnuih rua\ đing mâo kman virus Corona mâo du\m klei bi knăl snei: Mtu\k, đ^ êngoh hlơr, dleh bi êwa, ênưih đ^ nao kơ klei bo\k kso\ kjham, dlưh hlăm klei bi êwa, tăp năng truh kơ djiê, boh nik ho\ng mâo leh du\m klei rua\ sui hlao, dlưh awa\t ai kdơ\ng ho\ng klei rua\k, lehana\n phung mâo klei rua\ ana\n jing phung mrâo w^t mơ\ng du\m anôk mâo klei rua\ tưp.

Boh nik, ho\ng mnuih hd^p amâodah hiu ]hưn hla\m du\m kr^ng mâo klei rua\ tưp tăp năng kman virus corona mrâo mâo hlăm wang 14 hruê, êlâo kơ êdah du\m klei bi knăl mơ\ng klei rua\, mâo hlăm wang 14 hruê tơdah [uh đ^ êngoh hlơr, lehana\n kman ngă hlăm êlan bi êwa ka thâo kla\ ôh mơ\ng mâo klei rua\ dăl hlăm 14 hruê leh w^t mơ\ng anôk hiu ]hưn truh hlăm kr^ng mâo klei rua\ tưp mơ\ng kman virus corona mrâo.

{ia\dah ]ia\ng dưi bi kla\ du\m klei bi knăl mơ\ng klei đing mâo kman virus Corona mrâo jing hdră mka\ dlăng Real time RT – PCR ho\ng mta klei rua\ ma\ mơ\ng êlan bi êwa, mse\ si êa k’hak, êa mơ\ng kso\ dưm ho\ng hmlei, pioh hlăm anôk kr^p.

Hlăm klei ktrâo ata\t anei, Phu\n brua\ mdrao mgu\n mta\ kơ jih jang mnuih dah đing mâo klei rua\ bi nao mka\ dlăng ti anôk pioh leh hjăn kơ klei rua\ anei ti sang êa drao, dưi ma\ mta pioh mka\ dlăng kman, ]ia\ng kơ dưi thâo kla\ klei rua\. Klei rua\ ana\n ]ia\ng thâo kla\ ksiêm dlăng brei hlo\ng đih kơ sang êa drao kăp tui ksiêm, lehana\n mâo hdră bi ktlah, jih jang sang êa drao mâo du\m hdră răng mgang kơ klei rua\ tưp ho\ng phung nai aê êa drao tơdah đing mâo mnuih rua\.

Ara\ anei, ka mâo ôh êa drao mdrao hlao klei rua\ anei, kyuana\n kno\ng mdrao ma\ du\m mta klei bi knăl kơ klei rua\ ana\n, mse\ si đru mdul klei dlưh awa\t hlăm klei bi êwa, klei dlưh jhat boh [leh, lehana\n du\m mta klei amâo mâo jăk mkăn tơdah mâo.

Ho\ng mnuih tal êlâo tơdah đing mâo klei rua\ virus corona mrâo, jih jang sang êa drao bi ma\ mtam mta pioh mka\ dlăng kman, ba mta ana\n kơ anôk ksiêm mka\ mâo leh phu\n brua\ mdrao mgu\n brei klei dưi.

Jih jang hdră răng mgang hu^ kơ klei tưp lar mơ\ng kman virus corona mrâo, mâo phu\n brua\ mdrao mgu\n mta\ kơ jih jang mnuih bi trua\ ]hia\m guôm [o#, lehana\n nao kơ sang êa drao mtam tơdah đing mâo klei rua\ anei, [uh du\m klei bi knăl amâo mâo jăk ho\ng klei bi êwa. Bi mdoh asei mlei: Rao kngan nanao ho\ng kbu, lehana\n ho\ng êa amâodah ho\ng êa drao mâo kôl, boh nik tơdah mâo klei bha`, mtu\k amâodah sut êa du\ng. Guôm adu\ng, [a\ng êgei mbah tơdah bha` lehana\n mtu\k, hwiê he\ ]hia\m sut adu\ng, [a\ng êgei mbah ho\ng mơar hlăm huôm mgơ\ng djah mâo kđhăp.

Rơ\ng bi mâo djăp mnơ\ng [ơ\ng. Điêt đuôt amâo mâo dưi dju\p hăt ôh. Bi mdoh wal hd^p mda, bi mdoh êwa anôk pô dôk lehana\n ma\ brua\. Đăm duah rueh, ma\ ôh mnơ\ng rông amâodah hlô mnơ\ng. Tlo\ mgang vaccine bi ênu\m./.

Y-Khem Niê mblang