VOV4.Êđê- Hlăm klei hd^p grăp hruê, mâo lu mta phu\n ngă ruă kơ phung hđeh. Du\m mta phu\n mâo lu dưi yap jing: Kyua mnuih pro\ng k[ah klei thâo săng, mnơ\ng ruă amâo gah thâo, mnơ\ng ruă kyua ]o\ng mdjiê, mnơ\ng ruă kyua nai êa drao ngă. Hlăm kdrê] klei suaih pral kơ jih jang mnuih hruê anei, drei hrăm mb^t tui duah mta phu\n leh anăn hdră msir mghaih kơ klei hlăm go\ sang mâo hđeh djo\ mta ruă.

Phung hđeh djo\ mta rua\ kbia\ hriê mơ\ng lu mta, mse\ si:

-Kyua mnuih pro\ng amâo mâo klei thâo răng; Êjai phung hđeh rua\, am^ ama kreh mưng ]o\ng nao blei ma\ pô êa drao, mdrao ma\ tui si klei pô thâo săng, amâodah duah hmư\ mnuih riêng gah la] snei, la] sdih. Mơ\ng ana\n duah yua êa drao plia\ plia\ amâo mâo djo\ mta, yua êgao hnơ\ng amâo thâo ôh pô hlăk ba klei amâo mâo jăk kơ hdeh. Êngao ana\n, phung am^ ]o\ng lui, amâodah lo\ mđ^ h^n ênoh bi mnăm êa drao, amâodah lo\ w^t ma\ mta êa drao hdăp bi mnăm anak, ma\ mta êa drao bi mnăm kơ hđeh anei bi mnăm kơ hđeh adih, tăp năng êa drao mnuih pro\ng mnăm, lehana\n ma\ brei kơ hđeh mnăm… klei mse\ snăn ênưih snăk ngă kơ hdeh rua\.

-Djo\ mta rua\ kyua amâo yo\ng mđing: Mse\ si phung hđeh ]o\ng tăp mnăm, tăp [ơ\ng mta êa drao, mnơ\ng [ơ\ng, kbia\ hriê mơ\ng am^ ama amâo mâo klei uê` mđing, boh nik kreh tuôm ho\ng phung hđeh mrâo thâo êrui amâodah dơ\ng tư\ êbat. Djo\ mta rua\ kyua ]o\ng ]ia\ng bi mdjiê asei: Kreh tuôm ho\ng phung hđeh mrâo ru\ pro\ng êgao kơ 10 thu\n kơ dlông. Ho\ng phung hđeh anei brei nao mka\ dlăng lehana\n mâo klei k]e\ đru kơ klei m^n.

-Djo\ mta rua\ mơ\ng phung nai êa drao ngă: Mâo đa đa mnuih djo\ mta rua\ kyua klei dăp ]ih êa drao mnăm, hnơ\ng mnăm, hdra\ yua, klei bi lu\k êa drao… ka djo\. Kha\snăn mâo klei anei wa\t tăp năng êjai dôk yua djo\ hdră dưn, djo\ ho\ng klei ktrâo ata\t, [ia\dah kyua asei mlei amâo mâo guôp ho\ng êa drao. Mâo du\m mta êa drao kreh ba klei rua\ hu^ hyưt mse\ si Digosin

Du\m mta rua\ kreh tuôm jing djo\ mta rua\ mơ\ng êa drao, lehana\n mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng ho\ng du\m klei bi knăl [uh snei:

-Hlăm tian prô]: Rua tian, ]ia\ng [le\ o#, truh [le\ o#, eh m’êa.

-Hlăm klei bi êwa: Mtu\k kdlăk, bi êwa pral, ơ\ng k[uê, bi êwa dleh.

-Kơ klei m^n boh ko\: Hwa\t hwiêng, bi hrut, yơ\ng jơ\ng kngan, bi hrut hlăm [o# đah da, hlăm kđeh pha, hlăm păl kngan, dleh awa\t kđeh asa\r lehana\n êwiên kđeh. Ktro\ h^n amâo lo\ thâo bi êwa, kboh êran mtu\k mtu\l.

-Bi kboh [a\ng êgei, kbia\ êa ho\, êa bah.

Tơdah đing [uh hđeh djo\ mta rua\, snăn am^ ama ksiêm dlăng bi nik ju\m gah găn, ]ia\ng duah ya mta mnơ\ng đing ba klei rua\, lehana\n iêu mtam đ^ng blu\ truh kơ sang êa drao, akâo klei đru do\ng tal êlâo h^n. Êjai ba hđeh kơ sang êa drao, snăn ăt dja\ ba mơh mnơ\ng pô đing ngă rua\ kơ hđeh kơ sang êa drao.

Mghaih msir tơdah [uh hđeh mâo klei bi knăl djo\ mta rua\:

-Iêu klei do\ng đru, amâodah pral ba mtam mnuih rua\ kơ sang êa drao giăm h^n.

Ngă bi [le\ o# hđeh, mtru\t brei hđeh o# lu knư\ jăk h^n, ]ia\ng bi kbia\ he\ bi jih mta rua\ kơ ta], mse\ si ho\ng hdră suê dj’dje\ ko\ng đo\k, amâodah brei mnăm êa hra êdu, mtlai 2 awak điêt hra hlăm sa k]ok êa. Đăm ngă ôh klei bi kbia\ o# tơdah djo\ rua\ asit, kiềm, amâodah êa săng, êa pui.

-Brei hđeh đih mdei, lehana\n kăp ksiêm dlăng hu^ dah mâo klei lui] êa hlăm asei mlei kyua hđeh kbia o# lu, eh lu, pral lo\ mbo\ êa bi djăp. Bi tơdah [uh phung hđeh đ^ êngoh snăn yua kháng sinh êdu, lehana\n brei mnăm than hoạt tính mơ\ng 5 – 10g pioh hrip ma\ he\ mta kjhat.

-Brei klei yua mnơ\ng [ơ\ng, êa drao đing ngă rua\. Dja\ pioh mnơ\ng [ơ\ng êbeh, eh, djah o#, êa drao pioh ba mka\ dlăng, hưn mtam ho\ng sang êa drao giăm h^n. Bi mnei, rao ho\ng kbu, êa doh tơdah djo\ mta rua\ hlăm kl^t, hlăm êhưl k[uê, kl^t lam ala\.

}ia\ng răng kơ phung hđeh `e\ đue# mơ\ng klei djo\ mta rua\:

-Amâo mâo duah blei hjăn pô ôh êa drao bi mnăm anak. Kăn duah bi mnăm rei anak êa drao amâo mâo thâo kla\ phu\n agha. Bi ba yua du\m mta êa drao djo\ ho\ng klei nai aê mdrao mta\ mtăn mơ\ng grăp gưl mka\ dlăng. Kăn dưi ba yua rei ênoh mta êa drao mơ\ng gưl mka\ dlăng êlâo, amâodah mta êa drao mơ\ng hđeh mkăn, thâo dah mơ\ng mnuih pro\ng.

-Bi răng kriê jăk êa drao hlăm to\ kr^p, amâo ana\n ]ih kla\ mta êa drao, hruê k]ah yua êa drao. Dưm pioh êa drao kbưi ho\ng kngan phung hđeh, jăk h^n mprăp bi mâo hip dưm êa drao mâo klia\ng kra` kr^p. Bi mdoh nanao hip dưm êa drao go\ sang pô, dui` hwiê he\ jih êa drao leh jih hruê k]ah yua.

-Kăn dưi mnăm rei êa drao ti ana\p hđeh, kyuadah hđeh ênưih snăk tui ngă. Phung am^ hlăk bi mam anak điêt tơdah yua êa drao nao êmuh aê mdrao êlâo kơ ya mta êa drao dưi yua amâo mâo ba klei jhat kơ hđeh ôh leh mam.

-Rao kngan bi doh ho\ng kbu êlâo kơ yua mnơ\ng [ơ\ng. Amâo mâo brei ôh phung hđeh [ơ\ng hua\ hjăn, tơdah amâo mâo ôh mnuih pro\ng kia\ kriê.

-Răng kriê mnơ\ng [ơ\ng êbeh, lehana\n djăp mta mnơ\ng [ơ\ng pioh hlăm hip êa\t tơdah ka ]ia\ng yua. Mkra mnơ\ng [ơ\ng bi ksa\, ho\ng boh hlơr djo\ guôp, lehana\n pioh mnơ\ng [ơ\ng hlăm huôm doh.

-Amâo lo\ ba yua ôh mnơ\ng [ơ\ng hđăp mâo klei bi knăl [âo msăm, jhat leh. Ksiêm dlăng bi nik hruê k]ah yua ho\ng djăp mta mnơ\ng [ơ\ng mkra hlăm to\ [ua\t êlâo kơ pô ba yua./.

Y-Khem Niê mblang