VOV4.Êđê - Ara\ anei, du\m kdra\p pe\ tông leh ana\n ^u mnuih djuê ana [ia\ [rư\ hruê [rư\ lui] ram, wơr he\ leh hla\k du\m phung thâo mkra mjing leh ana\n ba yua du\m kdra\p anei adôk ma\ [ia\ đui], lu jing khua mduôn leh mơh. Ho\ng klei kha\p m’ai, hur har jih ai tiê ]ia\ng kriê pioh knhuah dhar kreh mơ\ng djuê ana pô, lu phung thâo mbrua\ a\t g^r tui duah, ksiêm hria\m, g^r lo\ mtô kơ phung hđeh ênuk gưl mrâo.

Nền đing năm.

Ana\n jing ênai đ^ng năm mơ\ng Y- Bông Niê, kreh iêu jing Ama H’Loan, mơ\ng {uôn Ko\ Dhông, alu\ kr^ng Tân Lợi, [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt, ]ar Daklak. Ama H’Loan ]o\ng mkra mjing ma\ pô kdrăp pe\ tông. Phung [uôn sang hdơr grăp blư\ sa hlăm du\m ]ô mnuih adôk dja\ pioh ai êwa djuê ana Êđê pô.

Ama H’Loan [uh hlăm lu blư\ mâo knăm mơak, hlăm klei bhiăn djuê ana pô dơ\ng lu] ram, mse\ si ]ing, đ^ng năm, đ^ng klia\ amâo lo\ hmư\ ôh. Dôk hn^ng kơ dhar kreh djuê ana pô srăng ram lu], êngao kơ klei lo\ mkra w^t du\m kdrăp djuê ana pô, `u adôk hdơr mơ\ng điêt, `u lo\ hiu hlăm djăp anôk bi tuôm ho\ng mnuih mduôn khua adôk thâo ho\ng du\m kdrăp pe\ tông djuê ana pô ]ia\ng ]ih pioh tui hriăm, lehana\n mkra. Du\m mta mnơ\ng pioh mkra mse\ si alê, m’ô, đrao, boh giêt krô, hl^n, ki kbao, jing jih jang mnơ\ng m^ndah amâo mâo do\ lo\ tu\ yua ôh, [ia\dah leh djo\ ho\ng kiê kngan mbrua\ mơ\ng `u, jing leh đơ kdrăp mse\ si đ^ng năm, đ^ng buôt, đ^ng klia\, đ^ng taktar… mâo mkra mse\ kdrưh ho\ng ara\ng dê mơh. Lehana\n amâo mâo djo\ kno\ng pioh yua hlăm du\m knăm m’ak hlăm [uôn sang, hlăm ]ar, đơ kdrăp ana\n lo\ hiu bi kwang hlăm djăp anôk kluôm ala lehana\n truh kơ ala ta] êngao. Ama H’Loan brei thâo:“ Đue# hiu hlăm lu anôk kâo dlăng du\m kdrăp pe\ tông djuê ana pô mse\ si đ^ng năm, đ^ng buôt… pătdah amâo lo\ [uh ôh, jing dơ\ng ram lu] leh yơh. Kyuana\n truh thu\n 1999, leh kâo w^t mdei brua\, mâo sa dua mlan kâo dôk bi m^n, lehana\n mâo ai tiê klei pô khăp mơh mơ\ng ana\n kâo ngă mtam ]ia\ng lo\ bi kru\ w^t. Êjai kâo dôk duah tui hriăm, lehana\n lông ayu\ djăp kdrăp, mnuih hmư\ ăt mni, snăn kâo mơak snăk, boh nik ho\ng phung khua mduôn. Di`u la] ho\ng kâo ih lo\ bi êrâo leh klei hd^p mơ\ng ênuk aê aduôn pô hđăp”.

                                                            Nghệ nhân Ama H’Loan

Mâo ai tiê khăp mse\ ho\ng Ama H’Loan, snăn Lương Xuân Nghiệp, ti Buôn Kẳng, sa\ Môn Sơn, kdriêk Con Kuông, ]ar Nghệ An, leh lu thu\n dôk bi m^n, `u kgu\ mko\ mjing mtam sa êpul kdo\ mu` djuê ana Thái, ]ia\ng kriê pioh, lehana\n lo\ mtô bi hriăm kơ hđeh gưl mrâo, kdrăp pe\ tông djuê ana pô. Mko\ mjing mơ\ng thu\n 2010, truh kơ ara\ anei êpul hgu\m mơ\ng `u kia\ kriê mâo leh 40 ]ô mnuih. Lương Xuân Nghiệp brei thâo. Ho\ng djuê ana Thái, mb^t ho\ng ênliang kdo\, snăn kdrăp pe\ tông ăt yuôm bhăn mơh. Kyuana\n, `u pioh leh lu mmông ksiêm duah, mkra, lehana\n kriê pioh kdrăp pe\ tông mse\ si đ^ng khen, đ^ng P^, đ^ng slo\, đ^ng t^ng… Yăl dliê kơ anôk bi mguôp êpul hgu\m, `u mblang kơ klei khăp, klei ]ia\ng lehana\n mtô kdrăp pe\ tông, ayu\ ana\n kơ phung hđeh gưl mrâo: “ Phung hđeh ênuk ara\ anei amâo mâo khăp ôh kơ kdrăp pô đưm, di`u kno\ng khăp kơ drăp kưt mu` ênuk ara\ anei đu]. Kyuana\n, kâo mko\ mjing êpul hgu\m anei, ]ia\ng mtô bi hriăm iêu jak di`u. Ara\ anei [uh dơ\ng mâo klei tu\ dưn leh, kdrăp djuê ana pô dơ\ng mâo klei kriê pioh, phung hđeh ara\ anei dơ\ng thâo săng, dơ\ng mâo klei khăp ho\ng kdrăp djuê ana pô, lehana\n dơ\ng ]ia\ng tui hriăm yơh. Mâo leh giăm 20 ]ô hđeh, hlăm ana\n mb^t ho\ng phung ]ô kâo nao hriăm s’ăi”.

                                             Nghệ nhân Lương Xuân Nghiệp

Lương Xuân Nghiệp ăt brei thâo, ara\ anei, êpul hgu\m kdo\ mu` djuê ana Thái [uôn Kẳng mb^t ho\ng êpul hgu\m hlăm sa\ Môn Sơn, kreh hiu mdah, bi lông ho\ng êpul dhar kreh hlăm ]ar, lehana\n êngao ]ar, đru ba leh ênhiang kưt mu` mơ\ng djuê ana Thái truh kơ mnuih [uôn sang hlăm kluôm ala:“ Ênhiang mơ\ng jih jang kdrăp pe\ tông djuê ana Thái jing êdu êun, hluê mb^t ho\ng ênai mnoh, asa\p mjum, ]ia\ng kơ jih jang mnuih bi mu`. Grăp mta mâo phu\n agha mdê mdê, kbia\ hriê mơ\ng klei hd^p mda [un [in rin tap amâo mâo ]ing ]har pioh tông, snăn mkra mnơ\ng anei bi hmô kơ ]ing pioh phung hđeh hmư\, bi hdơr kơ hruê knăm mơak, hruê ako\ thu\n hruê mơak kơ jih jang mnuih ba yua. Ho\ng ênai m`ê mơ\ng jih jang kdrăp anei ho\ng mnuih Thái amâo mâo k[ah ôh hla\m du\m knăm m’ak”.

Ho\ng klei g^r ]ia\ng lo\ kru\ w^t, kriê pioh djăp mta knăm dhar kreh djuê ana, Ama H’Loan, lehana\n Lương Xuân Ngiệp dôk bi m^n nanao si srăng ngă ]ia\ng dưi kriê pioh, lo\ mjua\t mtô bi hriăm, lehana\n mđ^ H^n knhuah gru jăk siam, đăm `u tloh ênuê hluê kăt. Boh nik mâo tui duah mnuih mâo ai tiê lo\ ngă brua\ anei. Ama H’Loan yăl dliê:“ Ara\ anei bi ram rue# he\ leh, kno\ng adôk ma\ dua tlâo ]ô mnuih thâo hlăp du\m kdrăp pe\ tông djuê ana pô. Kâo ara\ anei mduôn leh 79 thu\n leh, phung ti tluôn kâo amâo mâo lu ôh, snăn kâo dôk bi m^n nanao kơ klei anei, kyuadah amâo mâo djo\ ênưih ôh thâo [uh mâo he\ mnuih adôk khăp lehana\n ]ia\ng lo\ hluê brua\ anei, lehana\n thâo ba yua raih jih jang. Kâo mâo mơh klei ]ia\ng akâo ho\ng brua\ sang ]ư\ êa ksiêm m^n kơ klei anei”.

Mđ^ ai, mtru\t mjhar phung knhăk kơ kdrăp pe\ tông djuê ana, boh nik hlăm mnuih djuê [ia\ adôk thâo dja\ pioh jih jang kdrăp pe\ tông pô. S^t yơh mb^t ho\ng ai tiê klei khăp jih ai tiê mơ\ng phung mbrua\, snăn ]ia\ng mơh du\m gưl brua\ Đảng, knu\k kna, djăp gưl dhar brua\ êpul êya hlăm alu\ wa\l mâo klei mđing h^n, mâo du\m hdră êlan kla\ mnga], tu\ jing h^n ]ia\ng kriê pioh răng mgang knhuah gru dhar kreh djuê ana đ^ lar.

                                                                                                            H’Nga pô ]ih hlo\ng răk