VOV4.Êđê - Hla\m krah ako\ thu\n anei, kluôm ala mâo ]ih yap leh êbeh 20 êbâo ]ô mnuih djo\ mâo klei rua\ êngoh bi m[le\ êrah, 4 ]ô mnuih djiê. Ara\ anei, kluôm ala dôk tuôm ho\ng klei adiê hjan pro\ng. Anei jing klei ga\l ]ia\ng kơ kê] [loh k]eh mđai lehana\n đ^ lê] lar, tơ amâo mâo thâo pral hluê nga\ s^t êm^t du\m hdra\ msir bi mgang kdơ\ng, klei hu^ đ^ lar pral du\m anôk hruh mâo klei rua\ nga\ truh klei rua\ tưp pro\ng.

Klei rua\ êngoh bi [le\ êrah jing sa mta klei rua\ tưp, srăng đ^ jing klei rua\ tưp pro\ng mơ\ng kman virus dengue pô ba. Mơ\ng kê] [loh bi kdruêh ke\ mnuih mâo kman pô bi mtưp klei rua\ kơ mnuih mkăn. Ti Việt Nam, klei rua\ anei mâo hla\m jih 4 kwar Dưr, Krah, Dhu\ng, lehana\n Lăn Dap Kngư, yap wa\t hla\m [uôn pro\ng lehana\n kr^ng [uôn sang. Klei rua\ pătdah mâo hla\m jih thu\n, [ia\dah lu h^n jing hla\m yan hjan, boh nik mơ\ng mlam 7-10.

Klei rua\ anei ka mâo êa drao dưi mdrao hlao ôh, lehana\n ka mâo mơh êa drao vaccin pioh răng mgang. Kreh [uh klei rua\ tưp mâo leh lu mnuih bi đ^ êngoh hlăm sa wưng mb^t, snăn ngă kơ brua\ răng mgang mdrao mgu\n tuôm ho\ng klei dleh dlan, tăp năng truh kơ djiê, boh nik ho\ng hđeh điêt, ba klei lu] liê lu kơ klei hd^p mda.

Klei bi knăl mơ\ng klei rua\:

Hnơ\ng êdu: Đ^ êngoh hlơr mơ\ng 39⁰C – 40⁰C, êngoh sui mơ\ng 2 – 7 hruê, dleh hlăm brua\ bi lưh hlơr. Rua\ ko\ ktang ph^t hlăm adhei, hlăm lăm [ho\k ala\. Tăp năng truh bi đu\ng êrah, bi đuh hrah.

Hnơ\ng ktang: Mâo du\m klei bi knăl mse\ si la] leh kơ dlông, lehana\n lo\ mâo: klei bi knăl kluh kbia\ êrah, bi đung êrah gu\ kl^t; kbia\ êrah adu\ng; kbia\ êrah phu\n êgei, bi brăm ju\ hlăm anôk tlo\ êa drao, [le\ o# kbia\ êrah, nao tlô eh ju\ tu\t, kyua kbia\ êrah hlăm lam.

Rua\ tian, [le\ o#, bi êa\t jơ\ng kngan, asei êmăn bruah, bi mhu^, bi hw^r ko\ kyua kbia\ kluh lu êrah hlăm lam, ngă lu] êrah, dluh hnơ\ng êrah đ^, tơdah amâo mâo pral ba do\ng mdrao s^t nik srăng truh kơ djiê mơh.

Tơdah đing mâo klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, snăn ba mtam mnuih rua\ kơ sang êa drao ]ia\ng mka\ dlăng mdrao mgu\n bi hmao.

Hdră răng mgang klei rua\ êngoh bi [le\ êrah:

Hdră răng mgang jăk h^n jing mdjiê kê] [loh, hlua\t lo\k, lehana\n răng mgang asei mlei amâo mâo brei kê] ke\ ôh.

- Bi mdoh, msưh huai dui` jih mnơ\ng jing anôk kơ kê] [loh hd^p, bi mdjiê hlua\t lo\k ho\ng hdră:

+ Kđăl kr^p jih jang mnơ\ng mnua\ mgơ\ng êa, ]ia\ng đăm kơ kê] mboh ôh hlăm ana\n.

+ Phưi kan rông hlăm bro\ng, mnơ\ng mgơ\ng êa pioh [ơ\ng hlua\t lo\k.

+ Rao dhông jê` jê` grăp hruê kăm bro\ng, abu\, khơ\ng mgơ\ng êa.

+ Hrui hwai bi mdoh jih jang djah ju\m sang, boh nik mse\ si to\, giêt, djah m]ah, đ^ng mnơ\ng, tôk pông êdeh, pôk hla… êmiêt bi doh, amâodah mku\p he\ jih mnơ\ng thâo mgơ\ng êa tơdah amâo lo\ yua ôh.

- Răng amâo mâo brei kê] [loh ke\ ôh:

+ }u\t h’ô ]hum ao dlông.

+ P^t đih hlăm mu\ng wa\t yang hruê dưn mơh.

+ Yua giêt êa drao ]hit mdjiê kê], mnơ\ng ]uh pruh kê] [loh, mnơ\ng pah kê]…

+ Yua mnơ\ng rưng gang, mu\ng đru\t êa drao mdjiê kê].

+Brei mnuih êngoh bi [le\ êrah p^t đih hlăm mu\ng, đăm kê] lo\ ke\ hu^dah ba mtưp kơ mnuih mkăn.

- Hgu\m kjăp ho\ng brua\ sang ]ư\ êa, lehana\n dhar brua\ mdrao mgu\n hlăm du\m gưl krih êa drao răng mgang.

Hdra\ mdrao klei rua\ êngoh bi [le\ êrah:

Ara\ anei, klei rua\ êngoh bi [le\ êrah ka mâo ôh vaccin răng mgang, lehana\n ka mâo mơh êa drao mdrao hlao klei rua\ anei.

Tơdah mrâo thâo bi knăl mâo klei rua\ êngoh bi [le\ êrah, mnuih rua\ nao mbăng kơ sang êa drao mtam, mâo klei ktrâo ata\t hdră mdrao bi djo\ kơ sang êjai ka guôn đih kơ sang êa drao ôh.

Tơdah mrâo rua\ adôk hdjul dưi mdrao mgu\n kơ sang ho\ng hdră:

-Brei mnuih rua\ mdei msăn.

-Brei mnăm lu êa, dưi mnăm êa Orezol, êa boh kroh jăk h^n.

-Brei [ơ\ng mnơ\ng êun, bur, su\p, êa ksâo.

-Mnăm êa drao bi lưh hlơr (mnăm êa drao paracetamol, amâodah ]u\t êa drao bi lưh ti [a\ng mlu\n, điêt đuôt amâo mâo dưi mnăm ôh êa drao aspirin, ăp msah bi lưh hlơr.

-Kăp ksiêm dlăng mnuih rua\, tơdah mâo du\m klei bi knăl amâo mâo jăk mse\ si bi kkluh êrah, amâodah ya mta klei bi knăl đue# nao kơ kjham mkăn, mse\ si hngăp hngơr amâo lo\ hdơr êa êpa êsei, êa\t jơ\ng kngan, rua\ tian, [le\ o# lu, snăn ba mtam mnuih rua\ kơ sang êa drao mka\ dlăng mdrao mgu\n.

-}ia\ng dưi gang mkhư\ klei kluh êrah hlăm dlô, hlăm tian prô], tơdah [uh klei bi knăl đing, snăn ba mtam mnuih rua\ kơ sang êa drao.

-Kreh [uh, êjai mâo klei rua\ anei mnuih rua\ đ^ ênoh mơ\ng 2 – 7 hruê, kjham h^n ti hruê tal 4, tal 5: Mnuih rua\ kreh le\ hlăm klei êmăn êmik, m’iêk [ia\, mph^t mprah hlăm asei mlei, kkuih tăp êdu, hnơ\ng êrah đ^ ăt êdu, dah kjham h^n amâo lo\ êdah ôh kkuih tăp, dlưh hnơ\ng êrah đ^.

-Mnuih rua\ êngoh bi [le\ êrah bi mdrao mtam ho\ng jih ai tiê, lehana\n kăp lo\ mbo\ êrah, tơdah amâo mâo pral do\ng mdrao ênih đue# nao kjham, mse\ si dlưh kboh, kluh êrah hlăm tian prô], hlăm dlô… s^t nik dleh dưi hd^p mơh.