VOV4.Êđê - Ara\ anei hlăk hlăm wưng mlih yan klei bi mlih ho\ng adiê êjai hruê mđia\ ktang, truh mlam lehana\n aguah adiê êa\t, lehana\n hnơ\ng h’ăp hro\, thu snăn ênưih snăk mâo klei rua\ hlăm êlan bi êwa boh nik ho\ng phung mduôn khua lehana\n phung hđeh. Êngao ana\n, anei jing wưng phung hđeh nao sang hra\ mơar mơh, snăn klei bi mtưp klei rua\ jing pro\ng. Rua\ hlăm êlan bi êwa hlăm phung hđeh, kreh mâo hlăm jih thu\n, [ia\dah bi wưng bi mlih adiê, boh nik, yan hjan, adiê êa\t snăn phung hđeh mâo klei rua\ lu h^n. kdrê] “Klei suaih pral – klei hd^p” hruê anei, la] kơ klei hdră răng mgang klei rua\ hlăm êlan bi êwa kơ phung hđeh hlăm wưng bi mlih yan.

Klei rua\ hlăm êlan bi êwa ho\ng phung hđeh kreh mâo lu h^n jing klei rua\ đo\k VA, rua\ amidal, rua\ adu\ng, ko\ng đo\k, rua\ mrôk adu\ng… anei jing klei rua\ mâo jê` jê`, grăp blư\ bi mlih yan. Klei rua\ êlan bi êwa tơdah mdrao amâo mâo jih, srăng tru\n rua\ truh kơ kuôp kso\, lehana\n bo\k kso\, boh nik rua\ kuôp kso\, lehana\n bo\k kso\ kjham.

Phung hđeh mâo klei rua\ hlăm êlan bi êwa kreh bi êngoh, mtu\k, kbia\ êa adu\ng, bha`. Êngoh tăm năng đ^ hlơr 39 – 40^oC, êngoh tăp năng lưh hlơr, amâodah hlơr sa wa, mâo đa đa hđeh bi hrut, boh nik ho\ng phung hđeh kgu\ 5 thu\n. Kha\dah ana\n, mâo phung hđeh truh kjham [ia\dah amâo mâo hlơr, amâodah êngoh amâo mâo hlơr êdi ôh, boh nik ho\ng phung hđeh ktiêl, hđeh kdjuôt kdj^ng. Mâo mb^t ho\ng êngoh jing phung hđeh mtu\k, amâo mâo ]ia\ng p^t. Mâo đa đa truh dleh bi êwa. Tơdah kno\ng m[le\ hlăm êlan bi êwa truh klei dleh bi êwa jing dăl adu\ng, dleh bi êwa kyua bo\k hlăm kuôp kso\, amâodah ko\k đo\k bo\k lehana\n bi hrut mơh, hmư\ phung hđeh bi êwa sep sep. Klei bi knăl dleh hđeh bi êwa jing hđeh ơ\ng k[uê, knuh adu\ng blang, [uh du\m anôk knăl kơ klei bi êwa bo\ ho\ng dleh.

Lu phung hđeh mâo klei rua\ hlăm êlan bi êwa ti hnơ\ng hdjul kno\ng hlăm dua tlâo hruê ]o\ng hlao ma\ hjan, kha\dah amâo mâo yua êa drao kháng sinh dưn mơh, kyuadah kbia\ hriê mơ\ng virus ngă. Snăn bi mđing êjai mdrao hđeh mâo klei rua\ hlăm êlan bi êwa, mnuih hlăm sang mđing uê` h^n kơ phung hđeh, kyudah dleh amâo dưi yo\ng thâo ôh, klei rua\ tăp năng êjai dôk hdjul đue# nao kơ kjham kno\ng hlăm sa wưng bhiâo riâo rit.

Snăn si srăng ngă tơdah hđeh mâo klei rua\ hlăm êlan bi êwa?

Mâo klei bi knăl hđeh mâo klei rua\ jing mtu\k, bha`, kdloh êa adu\ng, [ia\dah amâo mâo êngoh, amâodah êngoh [‘[ia\, snăn mnuih hlăm sang bi ksiêm dlăng brei hđeh mnăm kháng sinh amâodah êa drao lưh hlơr. Bi tơdah [uh hđeh mtu\k lu, êmăn êmik, êngoh hlơr truh 38^oC lehana\n dleh bi êwa sna\n ba mtam hđeh kơ sang êa drao giăm h^n pioh mka\ dlăng lehana\n mdrao mgu\n, ]ia\ng răng hu^dah hđeh le\ hlăm klei rua\ kjham.

Bi tơdah ka hmao ba ôh hđeh kơ sang êa drao, tơdah hđeh dôk hlơr 38^oC, đăm bi ]u\t hơô lu ]hum ao ôh kơ hđeh, brei ]u\t hơô pro\ng êhai, ]ia\ng kơ ênưih đue# êwa hlơr kơ ta]. Sut asei mlei hđeh ho\ng ]hiăm msah, êa mđao, sut hlăm dhen, păl ak, hlăm pha, hla\m mra, amâodah ăp ]hia\m ti adhen, gu\ păl ak, kuang. Amâo mâo jăk ôh yua klo\ êa êa\t amâodah êa êa\t sra\ ]ia\ng bi lưh hlơr kơ hđeh, kyuadah ngă mse\ snăn, srăng dleh kơ klei êwa hlơr kbia\ kơ ta], hđeh lo\ đ^ êngoh h^n, hu^ hyưt h^n.

M]iêm hđeh [ơ\ng mnơ\ng m’êa, mđao, lehana\n mnăm djăp êa kơ asei mlei hlăm grăp hruê. Bi tơdah phung hđeh mam am^, snăn brei hđeh mam mse\ si aguah tlam, amâodah lo\ brei hđeh mam lu h^n jing jăk h^n. Bi tơdah hđeh êngoh man dưn, amâodah êngoh hlơr ktang [ia\dah ka hmao ba hđeh kơ sang êa drao ôh, snăn brei hđeh mnăm êa orezon, mtlai sa hruh hlăm 200ml êa tu\k leh êa\t.

Răng mgang klei rua\ hlăm êlan bi êwa kơ phung hđeh:

}ia\ng dưi răng mgang klei rua\ anei kơ phung hđeh hlăm wưng bi mlih yan, snăn mđing kơ phung hđeh dơ\ng mơ\ng klei hua\ [ơ\ng, mnơ\ng ]u\t hơô, mmông hđeh hlăp lehana\n êjai hđeh đih p^t. Amâo mâo brei ôh phung hđeh [ơ\ng du\m mta mnơ\ng [ơ\ng leh êa\t, boh nik mnăm êa êa\t. Tơdah adiê êa\t snăn bi ]u\t ]hum ao mđao kơ phung hđeh, kha\dah dôk hlăm sang dưn. Tơdah kbia\ kơ ta], nao sang hra\ mơar, amâodah hiu hlăp, bi ]u\t hơô mđao h^n, đua đuôn mđao boh ko\, guê] ]hia\m ti kkuê, guôm [o# mta, ]u\t găng kngan, jơ\ng ]u\t suset. Bi mnei hđeh ho\ng êa mđao, bi mnei hlăm adu\ êngăn ang^n, leh mnei hlo\ng bi ]u\t hơô ]hum ao mtam. Amâo mâo brei ang^n thu\n mu\t hlăm adu\ hriăm, adu\ hđeh p^t ôh.

Phung hđeh p^t đih kreh kjhuah jih abăn, snăn mnuih khua bi mđing lo bi msăm abăn kơ hđeh, tơdah lui snăn ênưih snăk hđeh mâo klei hdrak ngă. Grăp hruê bi hriăm hđeh thâo ]hao êgei mbah, ksu\ng [a\ng êgei mbah ho\ng êa hra êdu mkhư\ kman. M]iêm hđeh hua\ [ơ\ng djăp mnơ\ng tu\ jăk, lehana\n lo\ brei hđeh [ơ\ng boh kroh lu, pioh mjing ai ktang kơ asei mlei dưi kdơ\ng ho\ng klei rua\.

Kdrê] “Klei suaih pral – Klei hd^p” Hruê anei rue# ti anei. {ua\n lo\ bi tuôm ho\ng diih hla\m kdrê] anei hruê kăm êdei.

                                                            Y-Khem pô ]ih mkra.