VOV4.Êđê- Klei ruă hlăm ală (Kreh pia jing ruă ală hrah) jing sa hlăm du\m klei ruă kreh mâo hlăm ală. Klei ruă mâo hlăm wưng bi mlih yan, mơ\ng yan puih truh yan mnga, hlăm ta] mâo lu [ruih [hul. Kơ phung hđeh, klei ruă hlăm ală kreh mâo mơ\ng leh mrâo kkiêng. Anei jing klei ruă ênưih mdrao, [ia\dah tơdah mdrao amâo djo\ hdră srăng ngă truh kjham, hma^ truh kơ klei dưi thâo [uh mơ\ng hđeh adei anăp.

Kdrê] ko# hlăm asa\r ală jing anôk kreh bi so# ho\ng nah êngao sơnăn ênưih mâo klei ruă. Du\m mta klei ruă kreh mâo ti kdrê] ako# hlăm asa\r ală: mâo ruă ală bi asa\r, thu ală, kđeh luôm asa\r ală, hlăm ana\n, kreh mâo lu h^n jing ruă kdrê] ko# hlăm asa\r ală. Anei jing kdrê] ko# hlăm asa\r ală ruă, ho\ng du\m klei bi êdah mse\ si ală bo\k, hrah, mâo eh ală, ktăl ală….

            Hluê si aê mdrao Lê Văn Thanh Bình, adu\ bruă mdrao mgu\n lu mta klei ruă, Sang êa Ală ]ar Dak Lak, klei ruă kdrê] ko# hlăm asa\r ală kreh mâo ho\ng djăp thu\n, mơ\ng hđeh mrâo k’kiêng (gu\ 30 hruê) truh kơ phung khua mduôn. Hlăm phung hđeh mrâo k’kiêng, klei ruă kdrê] ko# hlăm asa\r ală kyua am^ djo\ kman klei ruă hluê êlan m’iêk chlamydia amâo dah mâo klei ruă bi krơ [ia\dah amâo mâo mdrao mgu\n ôh ba tưp lar, ho\ng klei bi êdah lu êdi jing pu\k ală bo\k, hrah, dleh mblang ală. Bi ho\ng phung hđeh leh wưng mrâo k’kiêng, ăt mse\ ho\ng mnuih pro\ng, mta phu\n ba klei ruă lu êdi jing kbiă mơ\ng kman amâo dah du\m klei bi ktăl kyua [ruih [ram, [ruih mnga, mlâo mnơ\ng rông…

            Ruă kdrê] ko# hlăm asa\r ală jing klei ruă ênưih mdrao hlao, khă sơnăn, lu phung am^ ama k[ah klei thâo săng lehana\n amâo mâo mđing dlăng, amâo nao mkă dlăng ôh s^t phung hđeh mâo klei ruă [ia\dah ]o\ng blei mă pô êa drao ba w^t mdrao, lu mnuih lo\ mdrao hluê ênhiang djuê ana ngă klei ruă kjham h^n, ana\p ngă bum ală phung hđeh êdei ana\p. Mse\ si e\ Lê Khả Hân 9 15 mlan) ti kdriêk Krông {u\k ]ar Dak Lak jing 1 klei tô hmô. Leh [uh e\ Hân ală hrah, pu\k ală bo\k, khă gơ\ thâo e\ Hân ruă kdrê] ko# hlăm asa\r ală, [ia\dah go\ êsei amâo mâo nao mkă dlăng ôh, kno\ng blei nước muối sing lý ba w^t mdjah. Êdei 1 hruê kăm, klei ruă amâo mâo hlao, [ia\dah pu\k ală lo\ bo\k pro\ng lehana\n kbiă êrah, sơnăn kơh go\ êsei ba nao kơ Sang êa drao Ală ]ar Dak Lak lehana\n dưi brei đih kơ sang êa drao ]ia\ng mdrao. Amai Vũ Thị Hương, am^ Lê Khả Hân brei thâo:

“Mnuih riêng gah mâo hđeh ruă ală hrah, bi hlăp mb^t sơnăn pô kăn dưi dê] đue# lei. Kâo bi m^n e\ Hân gơ\ ruă ală mse\ si aguah tlam amâo mâo đing ôh ruă kjham mse\ sơnăn. Hlăm hruê kăm kâo kpăk ho\ng bruă sơnăn kno\ng blei nước muối sinh lý ba w^t mdjah knhal jih hruê kăm kơh ka ba anak nao mkă dlăng”.

            Aê mdrao Lê Văn Thanh Bình brei thâo; klei ruă kdrê] ko# hlăm asa\r ală tơdah hmao [uh hnưm lehana\n mdrao mgu\n djo\ hdră, êdei mơ\ng 7 – 10 hruê, klei ruă srăng hlao yơh, bi tơdah mdrao amâo mâo djo\ hdră srăng nao truh kơ kjham. Aê mdrao Lê Văn Thanh Bình la]:  

“Klei ruă kdrê] ko# hlăm asa\r ală tơdah mdrao mgu\n jăk sơnăn asa\r ală amâo mâo klei hma^ djo\ ôh, [ia\dah đue# nao truh ruă anak ală srăng ngă bo\k, kpla] mb^t ho\ng klei ba yua êa drao amâo mâo djo\ hră, êa drao mâo mta Corticoid amâo lo\ dưi ksiêm dlăng srăng ngă êka kpla] dơ\ng, tơdah leh hlao klei ruă `u srăng mâo gru hlăm anak ală, ngă hma^ djo\ kơ ală êdei ana\p”./.

Yan puih mnga jing wưng klei ruă hlăm ală ênưih bluh mâo jing klei ruă tưp. Hlăm phung hđeh, ai mdrơ\ng ho\ng klei ruă awa\t snăn ênưih mâo klei ruă h^n. Êngao kơ bruă thâo kral kơ du\m mta bi knăl mơ\ng klei ruă ]ia\ng hmao ba hđeh nao mkă dlăng, phung am^ ama ]ia\ng lo\ mprăp klei thâo gang mkhư\ klei ruă kơ anak pô, boh nik răng đăm ngă soh hlăm bruă mdrao hđeh mâo klei ruă. Ti tluôn anei mâo klei bi blu\ hrăm ho\ng aê mdrao Lê Văn Thanh Bình, Anôk mdrao lu klei ruă, Sang êa drao ală ]ar Dak Lak kơ klei ruă hlăm ală.

-Ơ Aê mdrao! Tơdah ]o\ng pô mdrao klei rua\ hlăm asa\t ala\, ya mta brua\ yap jing amâo mâo djo\, lehana\n srăng ba klei amâo mâo jăk pro\ng?

Bs Lê VănThanh Bình: Tal êlâo jing klei duah yua êa drao amâo mâo djo\ hdră. Ho\ng mnuih dôk kbưi ho\ng sang êa drao, ka tuôm nao mka\ dlăng ôh snăn jăk h^n yua êa hra Nacl 9 kdrê] êbâo, pioh mdjah hlăm asa\r ala\, amâo mâo dưi yua ôh êa hra\ drei [ơ\ng aguah tlam, kyua mse\ snăn amâo mâo thâo mka\ ôh hnơ\ng doh, lehana\n ênoh ]ua\n mdjah, Tal dua yua êa drao leh mtlai tăp năng ênưih djo\ kman. Sa mta klei năng bi `e\ đue\ ana\n jing mâo đa đa mnuih kreh djiêt êa ksâo am^ mdjah hlăm asa\r ala\, đa ăp ho\ng hla hăt, huôl ala\... s^t nik kno\ng srăng ngă kơ ala\ kjham h^n.

Mâo đa đa go\ sang mâo 1 ]ô mnuih rua\ ala\ hrah, lehana\n tưp kơ lu mnuih hla\m sang. Mnuih rua\ nao mka\ dlăng kơ sang êa drao, lehana\n ma\ êa drao ana\n yua kơ jih jang mnuih hlăm sang. Kâo mta\ đăm ngă ôh mse\ snăn. Kyuadah klei rua\ grăp ]ô mnuih mdê mdê sơăi, lehana\n djăp mta klei amâo mâo jăk kơ ala\ pô kăn thâo răng kriê rei, kyuana\n amâo mâo djo\ ôh yua sa mta êa drao kơ jih jang mnuih hlăm sang. Tal dua, ho\ng du\m anôk ]h^ êa drao ara\ anei, mâo lu anôk ]h^ êa drao kháng sinh aguah tlam đui], bi tơdah duah bi lu\k lu mta êa drao amâo mâo djo\ ho\ng klei nai aê mdrao mta\ mtăn, đa êa drao mâo mta Corticoid snăn jing hu^ hyưt snăk kơ ala\ mta phung hđeh.

Kơ kdrê] Corticoid, hlăm sa dua hruê tal êlâo leh yua êa drao bi [uh ala\ mâo klei hdjul, ala\ kăn jăk bo\k rei, kăn hrah rei, [ia\dah tơdah amâo mâo thâo răng jih jang gru êka ti êngao kl^t ala\ s^t nik srăng ba klei amâo mâo jăk kjham h^n kơ ala\, truh kơ klei bi mđui] kman ngă mtam, tăp năng truh kơ klei hluh kl^t hri asa\r ala\.

-Hlăm wưng anei, si phung am^ ama bi răng mgang klei rua\ ala\ kơ hđeh jăk h^n, Ơ aê mdrao?

Bs Lê Văn Thanh Bình: Tơdah hlăm găp djuê amâo mâo ôh mnuih rua\ snăn bi răng mgang klei rua\ kơ hđeh ho\ng hdră: Bi mdoh nanao kiê kngan, yua ]hia\m sut [o# hjăn, dưi ba yua êa hra Nacl mdjah ala\ pioh rao bi mdoh mta mnơ\ng mu\t hlăm asa\r ala\. Tơdah mâo klei rua\ ala\, snăn brua\ bi mdoh asa\r ala\ brei mâo klei mđing bi djo\, nao mka\ dlăng klei rua\ lehana\n hluê gưt klei nai aê êa drao mta\ mtăn.

Du\m hdră răng mgang, răng kriê ala\ bi jăk

Ală jing yuôm bhăn snăk hlăm klei hd^p anak mnuih. ~u jing kban ba anak mnuih kơ klei thâo săng dlông ro\ng lăn. Anak mnuih hriăm hră, mă bruă ênưih h^n kyua mâo ală suaih, mnga]. Phung kreh knhâo bi mklă leh, hlăm phung hđeh, mâo ală suaih, mnga] srăng đru kơ ako\ dlô jăk h^n. Khă sơnăn, hlăm klei hd^p, ală ăt tu\ lu klei hma^ mơ\ng du\m mta hlăm klei hd^p mse\ si wa\l hd^p mda, yan adiê, êa drao, klei mưng amâo jăk... ngă kơ ală [rư\ [rư\ amâo lo\ jăk.

-{ơ\ng [‘[ia\ mnơ\ng [ơ\ng đeh, lehana\n mnơ\ng mmih

Êpul mnơ\ng [ơ\ng anei amâo mâo jăk ôh kơ asei mlei, lehana\n kơ asa\r ala\. Ngă kơ ala\ ênưih đue# nao kơ êjăng khua pral h^n, lehana\n djăl mma\t ala\.

-Đăm po\k hlăp nanao đ^ng blu\ dja\ hiu lehana\n dôk nanao ti ana\p măi tính.

Boh mnga] mơ\ng kdrăp anei mse\ si đ^ng blu\ dja\ hiu, tivi, măi t^ng… ênưih snăk ngă kơ thu ala\ mta, dlăng amâo lo\ mnga], êgah glăm ala\, ênưih ngă kơ ala\ mtu\k mtu\l, măt ala kơ phung hđeh, lehana\n ngă êkăl anak ala\ lehana\n mnga tak kơ mnuih khua asei. Tơdah yua nanao mnơ\ng anei, snăn hlăm 20 mn^t bi mdei he\ ala\.

-Đăm mnăm lu ôh kpiê êsei

Mnăm lu kpiê êsei srăng nga\ jhat kơ ala\. Ho\ng phung ra` kpiê ênưih snăk ngă mmăt ala\, ngă kơ ala\ dơ\ng đue\ nao kơ mma\t nanao, dah kjham h^n truh kơ kruôt arua\t ala\.

-Đăm dju\p hăt ôh

Asa\p hăt jing mta jhat êdi ba klei êkăl anak ala\, klei ngă kơ ala\ thu krô, lehana\n đ^ bi kpăl kl^t hri. Kyuana\n, tơdah jing mnuih ra` kơ klei dju\p hăt snăn lui mtam yơh klei dju\p hăt knư\ hnưm jing knư\ jăk.

-{ơ\ng lu boh kroh mâo êa, lehana\n djam mtam êa hrah

Djam mtam, boh kroh êa hrah mse\ si karot, amrê] pro\ng boh, teinan hrue#, boh tei hu\ng… mâo lu Betacarotene, jing jăk kơ ala\.

-Grăp hruê kăm bi mâo dua blư\ [ơ\ng kan

Kan jing mnơ\ng [ơ\ng mâo lu asib omega 3, mâo klei dưi mkhư\ klei amâo mâo jăk thu krô kơ ala\.

-Bi nao mka\ dlăng ala\ jê` jê`

Ala\ ăt mse\ ho\ng jih jang kdrê] mkăn hlăm asei mlei, bi mâo klei dlăng kriê wiê ênăk jăk, bi nao mka\ dlăng jê` jê` sa thu\n [ia\ êdi sa blư\. Boh nik, tơdah tuôm ho\ng klei amâo mâo jăk kơ ala\ snăn nao mbang mtam kơ aê mdrao truăn kơ brua\ mka\ dlăng ala\, điêt đuôt amâo mâo dưi blei hjăn păn pô ôh êa drao./.