VOV4.Êđê - Gra\p hruê, kngan jing anôk k[^n lu mta kman mơ\ng lu anôk ba hriê mdê mdê mse\ si bi so# djo\ ho\ng lu mnuih, ho\ng du\m mta mnơ\ng ]ho\, mnơ\ng [ơ\ng, đa đa mâo wa\t mnơ\ng rông lehana\n eh m’iêk mnơ\ng rông… Tơ amâo nanao ôh rao kngan, ]o\ng drei pô nga\ kơ drei djo\ mâo du\m mta kman hluê ho\ng klei drei so# kngan ti [o# mta, adu\ng lehana\n [a\ng êgei, dưi ba klei tưp lar kman kơ mnuih mka\n hluê ho\ng hdra\ drei bi mje\, so# djo\ ho\ng digơ\ amâo dah drei so# hla\m du\m mta mnơ\ng digơ\ a\t so# djo\ mơh mse\ si anôk po\k [a\ng bha\. Tơdah rao bi mdoh kiê kngan amâo djo\ hdra\ a\t ba truh du\m klei rua\ djo\ tuôm kơ mnơ\ng [ơ\ng mse\ si: djo\ kman Salmonela lehana\n E.Coli.

Hdră rao kngan ho\ng êa yap jing djo\:

+ Đru\t kngan hlăm êa mđao, amâodah mđu\ gu\ knang êa dôk đoh, leh kơ ana\n m`ao k[u bi tar.

+ Dhông k’ua\ dua nah kngan mb^t hlăm wang mơ\ng 10 – 15 secon.

+ Dhông jih [o# kngan, lehana\n ro\ng pla\ kngan, hlăm kkuê kngan, kplang kđiêng, lehana\n kkâo kngan, kđê] he\ gr^ hlăm kkâo kngan.

+ Lo\ rao ho\ng êa bi doh.

+Sut kngan ho\ng ]hia\m doh, amâodah ]hia\m yua sut kngan kno\ng sa blư\.

Tơdah mu\t hlăm sang tlô anôk lu mnuih, brei êa đoh êjai rao kngan, leh kngan thu, lehana\n ma\ ]hia\m mơar mdjiê knang êa.

Yua êa rao kngan mâo ăngkôl:

Êa rao kngan mâo ăngkôl, jing mta êa pioh rao kngan amâo mâo guôn ho\ng êa ôh, jing sa mta mnơ\ng jăk pioh rao kngan, boh nik êjai mmông amâo mâo kbu, lehana\n amâo mâo êa. Boh s^t, `u mâo klei tu\ dưn h^n rao kiê kngan k`ăm ]ia\ng bi mdjiê kman, lehana\n virus ba klei rua\. Êa rao kngan anei dưi mkra mjing mâo wa\t mta gang mkhư\ klei thu krô kl^t kliêng. Klei ba yua mta êa rao kngan anei ngă kơ kl^t amâo mâo đei thu krô ôh, lehana\n kăn ngă amâo mâo jăk rei êjai rao kiê kngan mse\ si yăng đar.

Hdră ba yua du\m mta êa rao kngan mâo ăngkôl:

+Tuh mta êa rao anei hlăm pla\ kngan, dlăng he\ klei mta\ hlăm to\ êa drao êlâo, ]ia\ng yua bi djo\ ênoh.

+Dhông mb^t dua pla\ kngan, lehana\n ro\ng kngan mb^t tơl truh kơ thu êa rao.

Tơdah drei [uh adôk mâo gru ]ho\ hlăm kngan, snăn lo\ rao ho\ng kbu, lehana\n êa nga], amâo lo\ guôn yua êa rao ana\n ôh.

Hb^l srăng rao kiê kngan?

- Kyuadah amâo mâo ]ia\ng ôh kiê kngan mâo kman, snăn bi rao he\ kiê kngan [ia\ êdi sa hruê sa blư\, k`ăm ]ia\ng mkhư\ kman lehana\n virus.

- Rao kngan êlâo kơ hua\ lehana\n leh rue# hua\ [ơ\ng.

- Leh kbia\ mơ\ng sang tlô.

- Leh pleh hnun thu, mnuih ]u\t hnun ăt rao he\ kiê kngan mơh.

- Êlâo lehana\n êdei kơ mprăp mnơ\ng [ơ\ng, boh nik êlâo lehana\n hlăm klei dja\ hlăm kđeh ]^m mtah, mnu\ ada mtah, amâodah kan mtah.

- Leh dja\ mnơ\ng rông, amâodah djah mnơ\ng rông.

- Leh k`huih êa adu\ng, mtu\k amâodah bha` guôm he\ ho\ng kngan.

- Êlâo lehana\n êdei kơ leh mdrao anôk êka.

- Êlâo lehana\n pu\ dja\ mnuih rua\, amâodah mnuih êka.

- Leh nao tuh djah.

- Êlâo kơ mlih ala\ k^ng tap ti ara\r ala\.

- Rao kiê kngan djo\ klei bhiăn, lehana\n rao nanao kiê kngan kơ hđeh k`ăm ]ia\ng gang mkhư\ djăp mta klei rua\ tưp hlăm phung hđeh. }ia\ng kơ phung hđeh mâo klei mưng, snăn bi hriăm hđeh rao kiê kngan mơ\ng điêt, ksiêm dlăng di`u rao kngan.

- Bi mdoh kiê kngan nanao jing yuôm bhăn snăk ho\ng phung hđeh. Boh nik ho\ng phung hđeh ba rông kơ sang rông jih hruê… jing anôk ênưih bi mtưp du\m mta klei rua\ hla\m tian prô], jing sa mta klei rua\ dưi mtưp mơ\ng pô anei truh kơ pô adih.

- Mkra anôk rao kiê kngan man găl ho\ng phung hđeh, ]ia\ng kơ digơ\ ]o\ng nao ma\ hjăn. Ăt bi mđing mơh anôk hua\ [ơ\ng, lehana\n mlih ]hia\m lang, lehana\n ]hia\m sut lehana\n boh bi mdoh mdê mdê.

Klei rao kiê kngan amâo mâo lu] sui mmông ôh. {ia\dah dưi ba w^t klei tu\ dưn pro\ng hla\m brua\ răng mgang klei rua\ tưp. Brei mâo klei thâo uê` lehana\n rao kiê kngan nanao, đru drei dưi răng kriê klei suaih pral.