VOV4.Êđê – Ho\ng hnơ\ng tu\ jăk lu, êa ksâo bê ara\ anei mâo lu mnuih khăp yua. Mb^t ho\ng anăn hlăm lu thu\n êgao ênoh kđeh ]^m bê ăt hơ^t kjăp ba klei tu\ bruă duh mkra kơ phung ba rông. Mđ^ lar klei găl mâo leh, ]ar Kon Tum hlăk mđ^ kyar h^n bruă rông bê mă ksâo po\k sa hdră êlan mrâo kơ bruă rông mnơ\ng ti alu\ wa\l.

War rông bê ma\ êa ksâo Măng Đen mơ\ng knơ\ng brua\ êa drao lehana\n mnơ\ng [ơ\ng hua\ Măng Đen ti kdriêk Kon Plông, ]ar Kontum ara\ anei mâo truh kơ 8 êbâo drei bê rông pioh ma\ êa ksâo. Anei jing anôk rông bê ma\ êa ksâo pro\ng êdi hlăm kluôm ala, ho\ng mjeh bê blei mơ\ng ala ]ar Prăng, lehana\n mơ\ng Australia hlăk thu\n 2015. Mrâo anei anôk duh mkra anei dơ\ng mâo leh êa ksâo mkra mjing mơ\ng êa ksâo bê dưi ba ]h^, lehana\n mâo leh mnuih khăp yua. Ba rông bê ma\ êa ksâo mơ\ng ala ta] êngao truh ho\ng Kontum, ara\ anei anôk rông bê ma\ êa ksâo Măng Đen hlăk dôk mjut rông mjeh bê ma\ êa ksâo jăk êdi dlông ro\ng lăn. Brua\ bi lar djuê mjeh bê anei ho\ng djuê mjeh bê pô hlăk dưi ngă mơh:

“Hmei blei ba mơ\ng ala ta] êngao mâo 3 blư\ leh, gưl tal êlâo mâo 700 drei. Gưl tal dua mâo 1.800 drei, lehana\n gưl tal 3 jing 2 êbâo drei. Ti anei mao leh djuê mjeh bê jăk snăk pioh ma\ êa ksâo. Mâo đa đa mjeh mâo mơ\ng 6;7 drei đui] hmei blei ba bi mdjuê. Mâo đa đa mjeh hmei mjut rông pioh ma\ êa ksâo mse\ si mjeh Saanen, Alpine. Truh kơ ara\ anei mâo kia\ kriê jăk snăk, mâo klei tu\ dưn, djo\ guôp ho\ng yan adiê ]ia\ng kơ bê hd^p jăk”.

Rông bê mă êa ksâo hnơ\ng pro\ng ti Anôk mă êa ksâo Măng Đen

Tui si nai pro\ng nai pr^n Đinh Văn Bình, pô ksiêm duah hing ang kơ brua\ rông bê, Jing khua anôk brua\ ksiêm duah kơ mjeh bê, lehana\n pai êlâo dih, hlăm phu\n brua\ lo\ hma, pô mâo leh giăm 30 thu\n sia\ suôr ho\ng brua\ ksiêm duah mta mnơ\ng rông anei brei thâo, mka\ ho\ng mnơ\ng rông mkăn, rông bê mâo lu klei jăk găl h^n, lehana\n klei ]ia\ng yua êa ksâo bê ara\ anei hlăk lu mơh. Brua\ ]ar Kontum lehana\n phung duh mkra alu\ wa\l anei dôk mjut rông bê jing leh sa hdră êlan jăk ana\p ba w^t klei tu\ dưn jăk hlăm brua\ rông mnơ\ng:

“Bê mdê ho\ng mnơ\ng rông mkăn di`u [ơ\ng hla kyâo rơ\k ktơ\k djăp mta yơh. Ya mta mnơ\ng le\ kơ lăn amâo dui` [ơ\ng ôh. Bê hd^p doh, snăn êa ksâo bê jăk snăk jing êđăp ênang ho\ng anak mnuih. Êa ksâo bê mâo hnơ\ng mta tu\ jăk kdlưn h^n mka\ ho\ng êa ksâo êmô, lehana\n păt ]ia\ng knar ho\ng êa ksâo mnuih. Êa ksâo bê jing mnơ\ng tu\ jăk kơ hđeh, kơ mnuih khua thu\n, lehana\n phung dôk hlăm klei rua\ duam. Ara\ anei êa ksâo bê Việt Nam mâo leh lu anôk ]h^ hliê ]ih hưn jing êa ksâo bê jăk, [ia\dah boh s^t ênu\m kluôm dhuôm êa ksâo bê mâo ma\ kno\ng [ia\ mơh”.

Kla\ s^t brua\ rông bê pioh ma\ êa ksâo ti Kontum brei [uh, grăp hruê sa drei bê dưi mâo mơ\ng 3 – 3,5 lit êa ksâo. Mâo đa đa drei dưi mâo truh kơ 6 lit êa ksâo. Ho\ng ênoh ]h^ ara\ anei mơ\ng 70 truh 100 êbâo prăk/lit êa ksâo bê, snăn klei tu\ dưn ana\n srăng ba w^t kơ mnuih rông bê jing kla\ mnga] leh yơh. Ti ]ar Kontum ]ia\ng mđ^ kyar brua\ rông bê ma\ êa ksâo, brua\ sang ]ư\ êa alu\ wa\l mjing leh djăp klei găl kơ phung duh mkra, boh nik klei kơ lăn ala, klei ngă hra\ mơar duh bi liê. Kơ kdrê] phung duh mkra mâo brua\ klam jing pô đru kơ mnuih [uôn sang kơ klei rông bê.

                                 Kriê dlăng bê êđai

Êlâo h^n knơ\ng brua\ êa drao lehana\n mnơ\ng [ơ\ng hua\ Măng Đen bi mguôp leh ho\ng mnuih [uôn sang ti dua kdriêk Kon Plông, Kon Braih pla êbeh 100ha rơ\k, lehana\n đang ktơr pioh ma\ ana. Phung duh mkra mâo brua\ kăp blei mnơ\ng [ơ\ng kơ bê, lehana\n hlăk hlê dơ\ng lo\ mjut mjing mjeh bê mrâo pioh ma\ êa ksâo. Thạc sỹ brua\ mdrao mgu\n mnơ\ng rông Hoàng Như Thành, kia\ kriê đang war rông bê Măng Đen, hlăm knơ\ng brua\ êa drao lehana\n mnơ\ng [ơ\ng hua\ Măng Đen brei thâo:

“Hmei lo\ mjut mjing leh êpul bê jăk lehana\n lê] lar, bi mguôp ho\ng mnuih [uôn sang po\k phai anôk rông, du\m đang war rông bê. Mkăp djuê mjeh mrâo, đru kơ hdră dlăng kriê wiê ênăk, lehana\n duah anôk kăp ]h^. Mta phu\n jing ]ia\ng dưi mâo êa ksâo jăk kơ mnuih [uôn sang yua”.

                              Máy djiêt êa  ksâo bê êran hjăn

Hlăm du\m thu\n kơ ana\p Kontum mâo leh ênoh ]ua\n pioh mđ^ kyar brua\ rông bê ma\ êa ksâo truh 100 êbâo drei. Ho\ng klei tu\ dưn leh mâo ara\ anei, s^t nik brua\ rông bê ma\ êa ksâo srăng jing hdră êlan djo\ ti alu\ wa\l anei, lehana\n hlăk mâo lu phung duh mkra, lehana\n mnuih [uôn sang dơ\ng ma\ brua\.

Y-Khem pô ]ih hlo\ng răk