VOV4.Êđê - Klei rua\ tian eh m’ia jing sa klei rua\ kha\ng mâo êdi kơ phung hđeh. Klei rua\ anei `u mâo hla\m jih thu\n, [ia\ đ^ êdi jing hla\m wưng bi mlih yan, bohnik yan adiê bi mlih mơ\ng ê’a\t nao kơ hdơr mse\ si ara\ anei. Klei rua\ anei hu\i hyưt, jing ho\ng phung hđeh `u êlưih nga\ luc\ êa, êdu awa\t, bi kdjuôt kdjiu kơ asei mlei, lu  hđeh hlo\ng truh kơ djiê ti tuôm ho\ng klei `u ba truh klei rua\ mka\n hu\i hyưt h^n.

Giăm sa mlan ho\ng anei, kah knar hlăm sa hruê, ri anôk mdrao hđeh, hlăm sang êa drao pro\ng ]ar Daklak mâo jum leh mơ\ng 10 – 20 ]ô hđeh mâo klei rua\ tian eh. Mb^t ho\ng phung hđeh mâo du\m mta klei rua\ mkăn, klei phung hđeh mâo klei rua\ tian eh đ^ lu snăk, tơl anôk mdrao mgu\n knia\. Lu hđeh brei đih mdua sa boh jhưng.

Klei rua\ tian eh m’ia, jing klei phung hđeh nao eh kbia\ eh truk truk m’ia mơ\ng 3 blư\ kơ dlông hlăm sa hruê, mâo klei bi knăl mse\ si rua\ tian, [le\ o#, êngoh hlơr dj’dje\... Klei rua\ anei mâo kbia\ hriê mơ\ng klei amâo mâo thâo bi mdoh hla\m klei hua\ [ơ\ng, mse\ si mkra mnơ\ng [ơ\ng amâo mâo ksa\, lo\ [ơ\ng [âo msăm leh, ]hiên mngan leh hua\ [ơ\ng rao amâo mâo doh, kiê kngan ]ho\ êlâo kơ hua\ [ơ\ng, amâodah phung hđeh k[ah kpei bi lik mnơ\ng [ơ\ng hlăm êhu\ng truh kơ klei amâo mâo jăk mơh hlăm tian prô], lehana\n amâo mâo dưi tu\ ho\ng du\m mta mnơ\ng [ơ\ng mrâo ka tuôm duah [ơ\ng…

H’Drit Niê, jing am^ Y-Nei, e\ mrâo 20 mlan dôk ti [uôn Buôr, sa\ Hoà Xuân, [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt, ara\ anei hlăk dôk mdrao ti anôk mdrao hđeh, sang êa drao pro\ng ]ar Daklak brei thâo: Êjai yang hruê dơ\ng nao blei bur ti êngao m]iêm anak, truh mlam anak rua\ tian, hia\ đhăn lehana\n eh m’ia s’ăi. Truh kơ tal dua nao eh lu h^n kơ hruê tal êlâo. {uh mse\ snăn ba e\ kơ sang êa drao, mâo aê mdrao mka\ dlăng la] e\ [ơ\ng djo\ mnơ\ng [ơ\ng amâo mâo jăk, mnơ\ng mâo kman. Amai H’Drit Niê brei thâo:

“ Êjai ti sang nao eh truh kơ 10 blư\/hruê. Go\ sang ba e\ kơ sang êa drao, mâo phung aê mdrao la] e\ rua\ tian eh kjham leh. Leh 3 hruê dôk mdrao snăn ara\ anei lưh leh êngoh hlơr, mdul leh mơh klei êrô eh”.

Sa klei mkăn rua\ tian eh m’ia snăn mơh jing e\ Trần Minh Khang mrâo 6 mlan ti thôn 6B, sa\ Hoà An, kdriêk Krông Pa]. E| Khang ba kơ sang êa drao hla\m klei [le\ o#, eh m’ia, hia đhăn, amâo mâo ]ia\ng mam. Êlâo ana\n, leh [uh anak mâo klei bi knăl amâo mâo jăk, go\ sang m^ndah rua\ tian kyua ]a\t êgei, snăn nao blei ma\ êa drao bi mnăm hjăn kơ sang, [ia\dah amâo mâo [uh lưh ôh, snăn ba anak kơ sang êa drao. Amai Đào Thị Bích Sương, am^ e\ Minh Khang la]:

“ Phu\n tal êlâo [uh anak eh lu m^ndah ]a\t êgei snăn nao blei ma\ êa drao bi mnăm du\m hruê êdei amâo mâo [uh hlao ôh. Dlăng anak dlưh êmăn leh snăn ba e\ kơ sang êa drao”.

Klei rua\ tian eh m’ia jing sa mta klei rua\ kreh tuôm lu ho\ng phung hđeh, [ia\dah lu phung am^ ama hđeh ăt ka mâo klei thâo săng mơh, ka [uh mơh boh mơ\ng klei rua\ anei jhat êdi.

Tui si Êpul brua\ mdrao mgu\n dlông ro\ng lăn WHO, grăp thu\n dlông ro\ng lăn mâo hla\m brô 1êklai 300 êklăk gưl ]ô hđeh kgu\ 5 thu\n mâo klei rua\ tian eh m’êa, lehana\n truh 4 êklăk ]ô phung hđeh truh kơ djiê kyua klei rua\ anei. Kah knar, sa thu\n hđeh kgu\ 3 thu\n mâo mơ\ng 3 – 4 blư\ mâo klei rua\ tian eh m’ia, mâo đa đa hđeh rua\ mơ\ng 8 – 9 blư\ mtam. Anei mơh jing phu\n agha ngă kơ lu phung hđeh djiê ti du\m ala ]ar hlăk đ^ kyar, hlăm ana\n mâo wa\t Việt Nam.

Hdra\ dla\ng kriê hđeh rua tian eh m’ia

Tui si phung aê mdrao thơ\ng kơ brua\ mdrao mgu\n la], klei rua\ tian eh m’ia hla\m phung hđeh kha\dah jing hu^ hyưt, [ia\dah tơ am^ ama mâo klei thâo săng, thâo dlăng kriê wiê ênăk anak pô bi jăk, amâo jăk mâo ôh klei rua\ anei ho\ng phung hđeh, amâodah amâo tơl truh kơ kjham ôh. Tluôn anei drei hmư\ nai pr^n, aê mdrao Trần Thị Thuý Minh, khua Anôk brua\ mdrao mgu\n klei rua\ hđeh, hlăm Sang êa drao pro\ng ]ar Daklak k]e\ kơ hdră dlăng kriê wiê ênăk phung hđeh mâo klei rua\ tian eh m’ia.

PTV: - Ơ tiến sĩ, aê mdrao Trần Thị Thuý Minh! Dưi mơ\ he\ aê mdrao brei thâo lăng mâo du\m mta klei rua\ tian eh m’ia leh ana\n si klei bi êdah kla\ êdi mơ\ng klei rua\ anei?

. Tiến sĩ, aê mdrao Thuý Minh: Klei rua\ tian eh m’ia  dưi kah mbha jing 3 mta mâo: rua\ tian eh m’ia kjham jing rua\ tian eh mâo gu\ 14 hruê; rua\ tian eh amâo thâo hlao jing klei rua\ tian eh m’ia sui êgao 14 hruê leh ana\n eh mâo wa\t êrah. Aê mdrao c\ia\ng dla\ng hluê ho\ng klei kah mbha anei pioh mâo hdra\ mdrao bi djo\ guôp.

Klei rua\ tian eh m’ia kjham dưi mblang snei: jing hđeh eh m’ia mơ\ng 3 blư\ kơ dlông hla\m sa hruê, mb^t ana\n kha\ng mâo klei bi êdah mka\n mse\ si bi rua\ hla\m tian, bi [le\ o#.

Klei rua\ tian eh m’ia kjham jing klei rua\ kha\ng mâo kơ phung hđeh, bohnik ho\ng hđeh gu\ 2 thu\n leh ana\n anei a\t jing sa hla\m du\m klei rua\ mâo [ia\ mnuih rua\ nao đih mdrao kơ anôk mdrao hđeh mơ\ng du\m sang êa drao.

PTV: - Ơ êa mdrao, s^t hđeh mâo klei bi êdah rua\ tian eh m’êa, sna\n phung am^ ama si c\ia\ng nga\? Thâo hlo\ng ba mdrao kơ sang êa drao he\ amâodah h’a\i?

. Tiến sĩ, aê mdrao Thuý Minh: Tui hluê ho\ng klei rua\ hdjul he\ amâodah kjham mơ\ng phung hđeh, drei dưi mdrao kơ sang he\ amâodah hlo\ng ba nao mdrao kơ sang êa drao mtam. Ho\ng phung hđeh mrâo rua\ sna\n phung am^ ama c\ia\ng bi hrô mbo\ êa kơ hđeh, hnơ\ng êa lo\ bi mbo\ anei c\ia\ng bi knar ho\ng hnơ\ng êa kbia\ mơ\ng hđeh eh ana\n. Du\m mta êa mtru\t brei yua jing Oresol  mtlai he\  ho\ng êa amâodah du\m mta êa  pô c\o\ng  tu\k ria\ mse\ si êa braih đeh dưm mâo [ia\ hra, êa boh kroh. Hnơ\ng lo\ bi mbo\ êa  tui hluê si hnơ\ng snei: Hla\m brô 20ml/ 1 blư\ ho\ng hđeh gu\ 6 mlan; mơ\ng 50 – 100ml/ 1 blư\ ho\ng hđeh mơ\ng 6 mlan truh kơ 1 thu\n; êbeh 100ml/ 1 blư\ ho\ng hđeh êbeh 1 thu\n. Tơ hđeh mâo klei bi êdah mse\ si nao eh lu blư\ đei, [ia\ amâo dưi mna\m ôh êa. Tal 2 le\ jing tơ hđeh o# lu đei amâo dưi lo\ mkhư\ ôh. Tal 3 jing hđeh bi êma\n êmik, p^t nanao, êrâo amâo mdih ôh, lui mem, bi k`ha\k sna\n c\ia\ng ba nao mtam hđeh kơ sang êa drao gia\m h^n êdi piohhmao mdrao.

PTV: - Ơ aê mdrao, ya klei  phung am^ ama kha\ng soh c\huai hla\m brua\ dla\ng kriê anak rua\ tian eh m’ia dưi nga\ klei rua\ kơ anak sra\ng kjham h^n?

. Tiến sĩ, aê mdrao Thuý Minh:  Ara\ anei, phung am^ ama kha\ng mâo du\m soh c\huai hla\m brua\ dla\ng kriê hđeh rua\ tian eh m’ia: tal 1 hu\i êdi jing ka\m amâo brei ôh hđeh mna\m êa, kyua bi m^n mse\ si ana\n hu\i  hđeh sra\ng nao eh lu h^n. tal 2 kha\ng ka\m hđeh [ơ\ng mnơ\ng mse\ si kno\ng brei phung hđeh [ơ\ng bur mang ana\n jing sa klei m^n soh mơh. Tal 3 jing brei hđeh mna\m du\m mta êa mmih leh ara\ng mkra mjing, klei anei nga\ hu\i hyưt êdi, êlưih nga\ kơ hđeh ru\ng hnơ\ng êa hla\m asei mlei, du\m mta êa mmih anei amâo dưi msir mbo\ ôh klei luc\ êa hla\m asei mlei hđeh. tal 4, jing phung aduôn aê, am^ ama amâo mđing ôh klei mbo\ êa kơ phung hđeh, [ia\ kno\ng mđing lu kơ du\m mta êa drao yua c\ia\ng bi mkhư\ klei hđeh eh đuic\.

PTV: Si phung am^ ama nga\ c\ia\ng răng mgang klei rua\ tian eh m’ia kơ phung hđeh, ơ tiến sĩ?

. Tiến sĩ, aê mdrao Thuý Minh: Drei kha\ng răng mgang klei rua\ kơ phung hđeh hluê ho\ng mta phu\n nga\ truh kơ klei rua\ leh ana\n hluê ho\ng hnơ\ng thu\n mơ\ng hđeh. Sa hdra\ ra\ng mgang tu\ ja\k êdi jing tlo\ vaccine mgang klei rua\, ana\n jing vaccine Rotavius. Tal 2 amâo mâo brei hđeh bi djo\ so# ho\ng phu\n ba mtưp klei rua\. Brei phung hđeh [ơ\ng mnơ\ng leh tu\k ksa\, mna\m êa leh tu\k ktơ\ng. Du\m mta mnơ\ng yua c\iêm hđehh [ơ\ng c\iang rao bi mdoh kman êlâo kơ ba yua. Ho\ng phung hđeh `u mâo klei êlưih nga\ rua\  ho\ng du\m mta mnơ\ng [ơ\ng sna\n phung am^ ama c\ia\ng bi mđing la\m lui he\. Bohnik mnơ\ng hđeh hla\p a\t c\ia\ng bi mdoh nanao mơh, pioh đa\m mâo kman ba mtưp klei rua\ kơ hđeh s^t ba mnơ\ng hla\p hla\m [a\ng gei. Eh hđeh rua\ tian eh m’ia c\ia\ng bi msir mkra he\ bi djo\, amâo duah lui hwiê plia\ plia ti êngao ôh.

PTV:  Sna\n he\, mni lac\ ja\k kơ aê mdrao đru kc\e\ brei leh hdra\ mdrao leh ana\n gang mkhư\ klei rua\ tian eh m’ia.

H’Nga – Y Khem pô ]ih hlo\ng ra\k