{uôn Ma Thuột – Daklak amâo djo\ kno\ng hing ang kluôm dlông ro\ng lăn kơ mnâo mna` kphê đui] ôh, [ia\dah ti anei lo\ jing anôk hriê kơ du\m tuôr hiu ]hưn ênguê jăk j^n, jak iêu lu phung tuê hriê ]hưn dlăng. Sa hlăm du\m anôk hriê amâo dưi lui ôh tơ tuê hriê c\hưn kơ {uôn Ama Thuôt, ana\n jing Sang kriê pioh kdra\p mnơ\ng ]ar Daklak, anôk dôk kriê pioh du\m boh tu\ dưn knhuah dhar kreh krah kmrơ\ng dliê.

Klei êdah ti ana\p tal êlâo mơ\ng sang dăp pioh ngăn drăp Daklak ana\n jing sang mâo mkra mjing hluê knhuah gru dhar kreh ]ư\ ]hia\ng, ]uôr sang mâo mđ^ hluê knhuah đ^ng ko\k pro\ng. Wa\l sang dăp pioh mâo lu ana kyâo dliê adôk hrông mơ\ng đưm ti {uôn Ama Thuôt, mjing wa\l êđăp siam hlăm jih thu\n.

                                      Tuê hiu ]hưn dlăng bảo tàng

Mâo klei đru k]e\ mơ\ng phung thơ\ng kơ brua\ anei mơ\ng Prăng, lehana\n sang dăp pioh knhuah gru dhar kreh djuê ana Việt Nam, kyuana\n klei dăp dưm mnơ\ng mnua\ kriê pioh, mnơ\ng dhơ\ng lehana\n hra\ mơar hla\m Sang kriê pioh ngăn drăp bo\ ho\ng klei mbrua\. Hlăm ênoh êbeh 10 êbâo mta mnơ\ng mâo tui duah kriê pioh hlăm êbeh 40 thu\n êgao, mâo êbeh 1000 mta mnơ\ng mâo kriê pioh dưi hro\ng ruah mơ\ng 3 mta, jing: Kơ lu jơr klei hd^p mda, kơ dhar kreh djuê ana, kơ h[uê ênuk. Mb^t ho\ng ana\n, lo\ mâo du\m klei hâo hưn hlăm du\m klei ]ih, klei yăl dliê, rup lehana\n fim…

Hlăm ana\n, dhar kreh djuê ana, ho\ng êbeh 450 mta mnơ\ng mâo rang mdah klah ]u\n kơ klei hd^p 47 djuê ana hd^p mb^t hrăm. Dơ\ng mơ\ng sang krum dlông anak Êđê hlo\ng truh kơ kpur anak Mnông amâodah gơ\k ku\t hlăm du\m knăm ngă yang mdiê mnuih djuê ana Jơrai. Knhuah gru êdah êdi hlăm klei hd^p djăp djuê ana ti alu\ wa\l ăt mâo bi êdah mơ\ng ]ing ]har, kpiê ]eh, lehana\n djăp mta mnơ\ng yua mkăn. Nao ]hưn dlăng kơ Sang kriê pioh knhuah gru dhar kreh Daklak hla\m wưng ako\ thu\n 2017, aduôn Allan France, sa ]ô tuê mơ\ng Prăng la]:“ Sang dăp pioh ngăn drăp anei jing siam snăk, lehana\n ]ia\ng ksiêm duah kơ kr^ng kwar ti anei lehana\n bo\ ho\ng klei bi knga\r êjai hiu dlăng kâo [uh kơ anei. Kâo tuôm hiu leh lu hlăm du\m knhuah gru dhar kreh mdê mdê, hlăm lu ala ]ar, mâo knhuah hjăn mdê mơh, bi ti anei jing anôk bi klin jih jang hlăm sa anôk. Truh kơ anei, phung tuê dưi thâo [uh klah ]u\n h^n kơ h[uê ênuk, dhar kreh, lehana\n klei bhiăn mơ\ng du\m djuê ana hlăm kr^ng wa\l ho\ng klei pral h^n”.

                                           Tuê hiu ]hưn dlăng dôk tông pe\

Mb^t ho\ng brua\ rang mdah mâo po\k [a\ng nanao, sang dăp pioh ăt kreh mko\ mjing mơh hluê si knhuah bhiăn hjăn mdê mdê, mse\ si: Rang mdah kơ ]ing ]har, kơ Daklak mlih mrâo lehana\n mđ^ kyar, lo\ bi hdơr kơ knhuah gru {uôn Ama Thuôt đưm… Kơ klei “Lăn Dap Kngư hlăm wưng thu\n 50, ênuk gưl tal 20” mơ\ng aê mdrao Prăng Jean Marie Duchange hlăk mâo lu phung tuê mđing dlăng. Mâo 37 po\k rup la] kla\ kơ klei hd^p djăp djuê ana ti Lăn Dap Kngư hlăm wưng thu\n 50 ênuk gưl tal 20. Nguyễn Thanh Ân, sa ]ô tuê hriê dlăng, la]:“ Kâo hiu dlăng lu anôk hlăm sang kriê pioh anei, kâo [uh klei rang mdah jia\ knhuah gru kơ djuê ana kr^ng wa\l, anei jing knhuah gru hjăn păn. Êdah kla\ êdi jing đơ po\k rup êa ju\ ko# đu] [ia\dah dưi bi êdah jih kơ klei hd^p djăp djuê ana ti lăn Dap Kngư hla\m wưng thu\n 1950. Mjing leh klei bi knga\r lu kơ phung tuê hriê dlăng”.

Sang dăp pioh ngăn drăp lo\ mjing sa knhuah hjăn kơ pô, mâo jak iêu leh lu mnuih hriê dlăng ana\n jing, sa êpul kăp ktrâo ata\t hlăk mblang mâo lu klei thâo, ma\ brua\ ho\ng jih ai tiê, lehana\n Sang dăp pioh lo\ ba yua klei blu\ djuê ana kơ anei.

Êngao kơ 3 mta klei blu\ mâo hlak mblang kơ grăp mta mnơ\ng rang mdah, snăn sang dăp pioh lo\ mâo klei blu\ mdê mdê mơ\ng du\m djuê ana pia kơ mnơ\ng rang mdah ana\n, k`ăm ]ia\ng bi êdah klei mpu\ kơ dhar kreh mdê mdê. Trần Văn Năm, khua adu\ brua\ ksiêm duah ]ih pioh mnơ\ng dhơ\ng hlăm mơ\ng sang kriê pioh Dhar kreh Daklak brei thâo:“ Jih jang djăp mta mnơ\ng mâo rang mdah mse\ si rup sang msat, djăp kdrăp pe\ tông, amâodah djăp mta gru grua lehana\n pô mjing `u. Phung mbrua\ mnuih Êdê, Jơrai, Mnông jing pô mkra mjing. Tal duam ara\ anei sang dăp pioh lo\ rang mdah hluê si klei hlak mblang ho\ng klei blu\ Angle, prăng Việt Nam lehana\n klei Êđê k`ăm mpu\ kơ klei tu\ dưn dhar kreh mơ\ng mnuih djuê ana kơ ana\n”.

Mâo ru\ mkra hlăm sa anôk yuôm bhăn, ti krah [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt, ti djiêu knhuah gru sang Mtao Bảo Đại mâo leh êbeh 90 thu\n, Sang dăp pioh knhuah gru dhar kreh Daklak, jing anôk kriê pioh knhuah gru yuôm bhăn mơ\ng jih jang djuê ana ti Lăn Dap Kngư, [ia\dah `u lo\ jing sa anôk dhar kreh jăk êdi kơ tuê êgar hriê ksiêm duah leh truh kơ ]ar Daklak.

                                     Knhuah mkra mjing mâo mă hjăn păn bảo tàng Dak Lak.

K`ăm mđ^ h^n klei tu\ dưn kơ h[uê ênuk, dhar kreh lehana\n anôk yuôm bhăn mdơ\ng anôk brua\ sang dăp pioh Daklak, thu\n mlan du\m dhar brua\ djo\ tuôm mâo mko\ mjing leh lu mta brua\ lo\ kru\ knhuah gru dhar kreh djăp djuê ana. Đặng Gia Duẩn, K’ia\ng khua knơ\ng brua\ Dhar kreh, mjua\t ktang asei mlei, hiu ]hưn ênguê Daklak brei thâo:“ Ana\p anei hmei srăng k]e\ kơ ]ar mko\ mjing du\m gru bi hmô tui si klei bhiăn hlăm wa\l anôk brua\ dăp pioh. Tal êlâo jing, ru\ mdơ\ng sang krum Êđê đưm s^t, mb^t ho\ng ana\n tông ]ing ]ar, djăp brua\ dhar kreh djuê ana Êđê pô mtam mdah. Tal dua, mko\ mjing knăm ako\ pin êa mnuih djuê ana Lăn Dap Kngư. Tal 3, jing mko\ mjing war rup krah ho\ng kyâo hluê knhuah djuê ana đưm ti Lăn Dap kngư ]ia\ng kơ tuê ]hưn dlăng du\m knhuah jăk siam yuôm bhiăn anei. }ang hmăng jih jang brua\ mơ\ng sang dăp pioh anei jing anôk lo\ kru\ w^t djo\ h^n djăp knhuah gru dhar kreh, bi năng ho\ng sang dăp pioh mta sa mơ\ng lăn ]ar”.

H’Nga pô ]ih hlo\ng răk.