VOV4.Êđê - Krông Jing jing sa kr^ng 3 mơ\ng kdriêk M’Drak, lu jing mnuih djuê [ia\ tinei mtam, ho\ng ênoh êbeh 70%. Mnuih [uôn sang hd^p lu ho\ng brua\ nga\ lo\ hma, klei hd^p, brua\ duh mkra dôk dleh dlan. Kha\ sna\n, êpul êya mnuih [uôn sang tinei thâo sa\ng kla\ kơ brua\ mđing kriê dla\ng, ra\ng mgang klei suaih pral, boh nik hluê nga\ kja\p hdra\ tlo\ mgang dja\p ênu\m kơ phung hđeh. Anei jing boh tu\ mơ\ng klei g^r ktưn mơ\ng êpul knua\ druh Anôk brua\ mdrao mgu\n Krông Jing hla\m brua\ hâo hưn, mtô mblang mđ^ h^n klei thâo sa\ng kơ mnuih [uôn sang kơ klei yuôm mơ\ng brua\ tlo\ mgang:

Sang êa drao Krông Jing ara\ anei mâo 7 ]ô knuă druh, hlăm ana\n mâo 1 ]ô aê mdrao, 1 ]ô dược sĩ, 1 ]ô kĩ thuật xét nghiệm, 1 ]ô mă [uê, 1 ]ô y sĩ, 2 ]ô điều dưỡng mb^t ho\ng klei đru hgu\m mơ\ng 20 ]ô đru bruă mdrao mgu\n alu\, [uôn. Mơ\ng thu\n 2013 truh kơ ara\ anei, s^t truh hruê 15,16 grăp mlan, Sang êa drao mko\ mjing klei tlo\ mgang. Êlâo kơnăn, pô đru bruă mdrao mgu\n alu\ [uôn nao hlăm grăp boh sang mâo phung hđeh đơđiêt mtă mtăn kơ phung am^ ama ba phung hđeh nao tlo\ mgang.

Hmei tuôm ho\ng amai H’Dư {uôn Yă ti [uôn Hoang, să Krông Jing ba anak pô tal 2 nao kơ sang êa drao ]ia\ng tlo\ vắc xin răng mgang klei ruă hnak (BCG). Anak khua `u thu\n anei bo\ 2 thu\n lehana\n tlo\ mgang ênu\m ênap du\m mta văc xin hlăm hdră tlo\ mgang. Amai H’Dư brei thâo; grăp blư\ w^t tlo\ anak `u êngoh, hia lehana\n amâo mâo dưi nao ngă bruă ôh, [ia\dah kyua klei suaih pral, klei hd^p mda anak êdei ana\p, `u lehana\n ung amâo hu^ ôh kơ klei anei. Amai H’Dư {uôn Yă yăl dliê: “Tlo\ mgang mâo klei tu\ dưn răng mgang klei ruă kơ anak pô. S^t truh hruê tlo\ mgang, sơnăn kâo ba anak nao tlo\ mgang, tlo\ ênu\m arua\t. Knuă druh hlăm [uôn la] bi nao tlo\ mgang klei ruă kơ anak aneh pô”.

Bi amai Trần Thị Thu ti [uôn M’Găm, să Krông Jing ba anak êkei mrâo 2 mlan nao kơ sang êa drao ]ia\ng tlo\ vắc xin 5 hlăm1 Combe FIVE. Êlâo kơnăn, amai Trần Thị Thu hmư\ lu klei bi la] amâo mâo jăk kơ mta vắc xin anei hlăm hla po\k web yang [uôn, sơnăn `u bi m^n hu^ hyưt mơh. Khă sơnăn, `u ăt bao anak nao tlo\ mgang mơh. Amai Trần Thị Thu brei thâo; kno\ng hluê ngă djo\ asa\p mtă mơ\ng knuă druh mdrao mgu\n, sơnăn `u đăo đing anak `u srăng êđăp ênang lehana\n suaih pral. Amai Trần Thị Thu yăl dliê: “Kâo ăt hmư\ hlăm hdră mđung asa\p, hlăm hră klei mrâo, mâo klei bi mlih vắc xin, blei vắc xin mkăn, sơnăn kâo ăt hu^ hyưt mơh. {ia\dah tlo\ mgang jing bruă ngă jăk kơ phung hđeh mrâo k’kiêng, sơnăn mơ\ng êlâo dih truh kơ ara\ anei kâo amâo mâo lui ôh ya arua\t tlo\ mgang kơ anak pô”.

}ia\ng du\m ]ô anak mse\ si amai Trần Thị Thu lehana\n amai H’Dư thâo [uh lehana\n hluê ngă djo\ hlăm bruă tlo\ mgang amâo djo\ êlưih pưih ôh, [ia\dah 1 klei g^r ktưn mtô mblang, klei iêu la] mơ\ng phung knuă druh Sang êa drao Krông Jing. Y sĩ Y Wer Niê Kdăm, khua Sang êâ drao Krông Jing brei thâo; Êlâo dih, klei thâo săng kơ bruă kriê dlăng, răng mgang klei suaih pral ăt mse\ mơh bruă tlo\ mgang mơ\ng mnuih [uôn sang adôk êdu awa\t. Sang êa drao khăng mguôp mb^t ho\ng du\m đoàn, hội mơ\ng să ]ia\ng mko\ mjing bruă tlo\ mgang ti să, [uôn, tăp năng nao truh hlăm go\ sang ]ia\ng tlo\ mgang, [ia\dah ênoh tlo\ mgang ăt kăn lu lei. Boh nik gơ\ hlăm thu\n 2013, Hdră bruă tlo\ mgang po\k mlar mtru\n asa\p hluê ngă bruă tlo\ mgang sa anôk ti sang êa drao, mjưh rue# klei hiu tlo\ mgang ti go\ sang, sơnăn ênoh mnuih [uôn sang ba anak aneh nao tlo\ mgang h^n mơh hro\ tru\n. Ti ana\p klei mâo ana\n, sang êa drao mđ^ ktang bruă mtô mblang, mđ^ h^n klei thâo săng kơ mnuih [uôn sang, mguôp mb^t ho\ng du\m knơ\ng, dhar bruă, êpul êya mơ\ng să, boh nik gơ\ du\m phung mâo k’hưm hlăm êpul êya mse\ si khua mduôn iêu la] mnuih [uôn sang ba anak aneh nao tlo\ mgang. Hluê hruê mlan, klei thâo [uh săng mơ\ng mnuih [uôn sang [rư\ hruê [rư\ đ^ h^n. Truh hruê tlo\ mgang, khă gơ\ kpăk ho\ng lu bruă, phung am^ ama ăt ba nao anak aneh pô kơ sang êa drao ]ia\ng tlo\ mgang. Kyua ana\n, mơ\ng thu\n 2014 truh kơ ara\ anei, ênoh tlo\ mgang ênu\m ênap mơ\ng să Krông Jing truh êbeh 95%. Y sĩ Y Wer Niê Kdăm, khua Sang êa drao Krông Jing brei thâo: “Thu\n 2013, hmei mphu\n k]ưm mko\ mjing bruă tlo\ mgang ti sang êa drao, hlăm thu\n 2013, ênoh mnuih nao, ênoh tlo\ mgang [ia\ đui]. Mơ\ng thu\n 2014 truh kơ ara\ anei, ênoh tlo\ mgang krơ\ng kjăp ti hnơ\ng êbeh 95%. Hlăm bruă mđ^ ênoh tlo\ mgang, sơnăn sang êa drao khăng mko\ mjing bruă đru k]e\ grăp mlan, mguôp mb^t ho\ng bruă mdrao mgu\n alu\ [uôn kơ bruă mtô mblang, iêu la] ]ia\ng tlo\ djăp ênu\m vắc xin kơ phung hđeh êlăk”.

Să Krông Jing, ho\ng klei găl mâo khua Sang êa drao jing mnuih djuê [ia\ ti ana\n, thâo săng klă klei bhiăn, knhuah hd^p lehana\n klei m^n mơ\ng mnuih [uôn sang, g^r ktưn mb^t ho\ng êpul êya knuă druh mơ\ng Sang êa drao ba hưn mdah lu hdră bruă ngă ]ia\ng mđ^ h^n ênoh nao tlo\ mgang. Lu thu\n ho\ng anei, Krông Jing jing 1 hlăm ênoh [ia\ alu\ wa\l mâo lu mnuih [uôn sang djuê [ia\ mơ\ng kdriêk M’Drak djăp ênok ]ua\n tlo\ mgang hluê hdră k`ăm mơ\ng knơ\ng bruă mdrao mgu\n.

Mb^t ho\ng bruă mtô mblang, mđ^ klei thâo săng kơ mnuih [uôn sang, Sang êa drao Krông Jing mđing dlăng n’nao kơ bruă tlo\ mgang êđăp ênang, hluê ngă ksă êmă hdră tlo\ mgang hluê si klei mtă mtăn mơ\ng Phu\n bruă mdrao mgu\n, mâo bruă mkă dlăng, đru k]e\ êlâo kơ tlo\ mgang, ktuê dlăng leh tlo\ mgang ti Sang êa drao 30 mn^t lehana\n đru k]e\ leh tlo\ mgang. Grăp ]ô phung am^ ama ba anak aneh pô nao tlo\ mgang mâo phung knuă druh mdrao mgu\n mtă mtăn ksă êmă kơ klei ktuê dlăng phung hđeh leh tlo\ mgang [ia\ êdi 48 m’mông. Kyua ana\n, mơ\ng êlâo dih truh kơ ara\ anei, hlăm alu\ wa\l să amâo mâo ôh hlei pô mâo klei truh hlăm klei tlo\ mgang. Kyua ana\n mnuih [uôn sang h^n mơh đăo knang lehana\n h’^t ai tiê ba anak aneh pô nao tlo\ mgang ti sang êa drao./.

Vaccine dưi dla\ng jing sa hla\m du\m boh tu\ dưn pro\ng êdi mơ\ng Anôk brua\ mdrao mgu\n, do\ng hd^p leh du\m êkla\k ]ô mnuih hla\m gra\p thu\n mơ\ng du\m klei rua\ tưp hu^ hyưt. Kha\ sna\n ara\ anei, êngao kơ du\m klei bluh mâo nga\ kơ hđeh amâo dưi tlo\ mgang ênu\m, sna\n hla\m yang [uôn lo\ mâo lu mnuih dôk đing hu^ hyưt kơ vaccine lehana\n amâo jho\ng tlo\ mgang ôh. Anôk brua\ mdrao mgu\n si sra\ng t^ng dla\ng kơ klei m^n anei lehana\n si gra\p ]ô mnuih brei thâo ra\ng mgang klei suaih pral kơ anak ]ô, go\ sang pô hla\m wưng klei rua\ tưp dôk mâo dleh dưi ksiêm dla\ng ara\ anei. Ti gu\ anei, hmei mâo klei bi blu\ hra\m ho\ng Aê mdrao Phạm Văn Lào, Khua anôk brua\ ra\ng mgang klei rua\ tưp ]ar Daklak sra\ng hâo hưn kla\ h^n kơ boh klei anei.

-Ơ aê mdrao Phạm Văn Lào, akâo kơ ih mblang brei si brua\ tlo\ mgang ti ]ar Daklak hlăm du\m thu\n êgao?

Phạm Văn Lào: }ar Daklak jing sa boh ]ar mâo du\m alu\ wa\l ngă jăk brua\ tlo\ mgang. Kreh [uh hnơ\ng ênoh mâo tlo\ mgang grăp thu\n djăp êbeh 95%. {ia\dah, ara\ anei ]ar drei adôk hlăm brô 40 anôk k[ah kơ klei tlo\ mgang. Du\m anôk anei amâo mâo djo\ jing sa\ ôh, [ia\dah jing alu\, [uôn, lehana\n du\m anôk anei dôk hlăm kr^ng taih kbưi, kr^ng mnuih [uôn sang mrâo đue# hriê. Mâo du\m anôk hlăm kr^ng mnuih mrâo đue# hriê, hnơ\ng mâo tlo\ mgang mil 35% đui].

-Ơ aê mdrao dah ana\n, mơ\ng kbia\ hriê klei ka dưi djăp ênu\m hlăm brua\ tlo\ mgang ana\n?

Phạm Văn Lào: Tal êlâo jing kyua mnuih [uôn sang k[ah klei thâo săng. Tal dua, jing klei mnuih [uôn sang mrâo đue# hriê, ka mâo klei dưi kia\ kriê kjăp, snăn drei ka dưi thâo ôh kơ digơ\ mâo tlo\ mgang leh he\ amâodah ka. Tăl năng digơ\ kkiêng kơ anei, lehana\n lo\ w^t kơ [uôn hđăp, truh hđeh mâo dua tlâo thu\n, digơ\ lo\ hriê kơ anei. Amâodah digơ\ am^ kkiêng kơ Dưr, leh hđeh đ^ hriê kơ pro\ng ba hd^p kơ anei. Mơ\ng ana\n mơh drei ka dưi thâo ênu\m ôh digơ\ mâo tlo\ mgang leh he\ ka. Lehana\n phung anei pătdah amâo tuôm mâo ôh ênoh hlăm klei kia\ kriê brua\ tlo\ mgang mơ\ng knua\ druh mdrao mgu\n. Tal 3, jing dleh digơ\ mâo klei găl dưi truh ho\ng brua\ tlo\ mgang, kyuadah digơ\ hd^p kbưi snăk, mâo anôk kbưi ho\ng sang êa drao sa\ mơ\ng 25 – 30 km.

-Ara\ anei hlăm yang [uôn adôk mâo sa êpul mnuih mâo klei m^n amâo mâo ]ia\ng tlo\ mgang ôh, amâo brei mtam phung hđeh tlo\ djăp mta vaccine. Snăn si jing boh mơ\ng klei anei Ơ aê mdrao?

Phạm Văn Lào: Boh s^t klei anei drei [uh leh! Klei rua\ sruê bluh đ^ jing boh mơ\ng mnuih amâo mâo ]ia\ng tlo\ mgang ana\n yơh, lehana\n phung anak ]ô pô yơh mâo klei rua\ tưp. Mơ\ng leh drei mâo klei thâo săng snăn mmông ana\n êgao mmông leh, lu phung hđeh tuôm ho\ng klei rua\ kjham leh. Vaccine jing boh tu\ dưn mơ\ng brua\ ksiêm duah yuôm bhăn, lehana\n mâo klei mka\ t^ng nik leh, snăn rơ\ng kơ phung hđeh amâo mâo djo\ ôh mta klei rua\ dưi răng mgang leh tlo\ vaccine. Kâo m^n mnuih adôk ka mâo klei thâo săng, năng lo\ ksiêm w^t duah klei thâo săng kơ klei anei. Lehana\n klei bi hing brua\ bi kdơ\ng ho\ng klei tlo\ mgang, jing sa mta brua\ ngă amâo mâo djo\, jing klei kthu\l mluk.

-Mâo mnuih bi la] kha\ kno\ng tlo\ mgang djăp ênu\m kơ anak ]ô pô jing djăp leh lehana\n amâo lo\ mđing ôh kơ klei hd^p kơ êngao. Si ngă klei anei djo\ mơ\ Ơ aê mdrao?

Phạm Văn Lào: Brua\ răng mgang kơ jih yang [uôn amâo mâo le\ hlăm klei rua\ tưp, snăn phung ngă brua\ ksiêm duah mâo leh klei bi kla\, jing brei mâo êbeh 95% ênoh mnuih hlăm yang [uôn dưi răng mgang, snăn kơh jih jang hlăm yang [uôn dưi răng mgang. Dah snăn kno\ng hđeh hla\m sang pô đui] tlo\ mgang, bi hđeh sang riêng gah amâo mâo tlo\ mgang ôh, snăn wa\t ho\ng hđeh leh tlo\ mgang dưn ăt ênưih lo\ le\ hlăm klei rua\ tưp mơh, kyuadah yang [uôn ka bi tlo\ mgang ênu\m ôh. Kyuana\n brei bi mâo truh êbeh 95% kơ dlông ênoh mnuih mâo tlo\ mgang, snăn kơh klei rua\ tưp ana\n dưi gang mkhư\. Kyuana\n, amâo mâo djo\ ôh kno\ng m^n tlo\ mgang hjăn kơ anak aneh pô jing djăp leh, [ia\dah brei đru lo\ bi jak sang riêng gah ata\t ba anak aneh pô nao tlo\ mgang mơh, snăn kơh dưi răng mgang jih yang [uôn, hla\m ana\n mâo wa\t anak pô.

-La] jăk kơ aê mdrao lu!