VOV4.Êđê- Hlăm lu boh sang Yang Hùng ti krĭng Lăn dap kngư, snăn “Sang Yang Hùng’’ ti ƀuôn prŏng Đà Lạt, čar Lâm Đồng mâo leh mơ̆ng sui. Bruă anei mâo mnuih ƀuôn sang hlăk dôk hlăm klei ƀun knap rŭ mdơ̆ng mơ̆ng dŭm ênuk thŭn 30 hlăm ênuk gưl tal XX. Êbeh 80 thŭn êgao, tinei ăt mâo lu klei yăl dliê mgei ai tiê kơ klei khăp mơ̆ng mnuih djuê Lar mđing truh kơ krĭng lăn Mtao đưm.

Sang Yang pô mphŭn mkŏ mjing ala čar ti 76 Nguyễn Thị Nghiã, ƀuôn hgŭm 2, Đà Lạt, čar Lâm Đồng mâo mơ̆ng leh phung mnuih Việt Nam mơ̆ng grăp anôk hriê tinei ngă bruă duh mkra hdĭp mda. Khua mduôn Cường 92 thŭn brei thâo:  Adiê êăt, Sang yang Pô mphŭn mkŏ mjing ala čar jing anôk bi hgŭm êpul êya, jing anôk đaŏ knang, bi mđao ai tiê phung kbưi hŏng ƀuôn sang. Grăp čô mnuih sa ƀuôn sang, ƀun knap sơaĭ, hdĭp mda bi khăp, bi đru hlăm klei hdĭp, dlăng msĭ si găp djuê.

 Tal êlâo “Sang yang Hùng” knŏng jing sang hŏng kyâo điêt, leh thŭn 1975, sang yang dưi rŭ mdơ̆ng prŏng siam hluê si klei rŭ mdơ̆ng sang yang djuê ana. Ƀăng jang mŭt hlăm sang yang dưm boh hră “Sang ya pô mphŭn mkŏ mjing ala čar”.  Sang yang 3 êwang mâo ƀăng mŭt phŭn, 2 êlan mŭt wĭl dua nah. Čuôr sang yang dưm ƀrĭk, ti krah mâo mnga krih mgang anôk kkuh ti wăl tač ti dlông, dlăng mơ̆ng êlan ênưih ƀuh hla kak Việt Nam, hla čhiăn gru dưi dưm êdah leh anăn klei mtă mtăn kơ Khua gĭt gai Hồ Chí Minh mtă kơ ênuk êdei răng mgang čư̆ čhiăng, ala čar “ Phung mtao Hùng mâo ai tiê mkŏ mjing ala čar, phung drei brei răng mgang ala čar”. 4 gơ̆ng ti anăp sang yang mâo 4 pruê̆ boh hră klei Yuăn “Pô mphŭn mkŏ mjing ala čar Mtao Hùng bŏ hŏng klei jhŏng ktang jih jang ƀuôn sang mpŭ mni”, “Êa mâo hnoh, kyâo mâo phŭn, anak mnuih mâo amĭ mâo ama, lăn čar mâo Mtao Hùng mphŭn mkŏ mjing”; “Aduôn aê atâo atiêt bŏ hŏng knhâo knhăk thâo mĭn, lăn čư̆ êa prŏng siam”; “Anak mnuih mâo klei khăp, mâo klei thâo mĭn, hdĭp mâo klei kpă ênô, ala čar mâo mnuih ƀuôn sang”.

 Hlăm sang yang, anôk kkuh kơ Pô mphŭn mkŏ mjing dưi dưm ti anôk kdrưh k’ăm hŏng boh hră “Pô mphŭn mkŏ mjing ala čar Việt Nam” nah dlông hla kak Việt Nam dưm hlăm lam hgơr hđăm Đông Sơn dưm ti mtih.

 Sang yang điêt, khuăt, siam ƀiădah bŏ hŏng yuôm bhăn, kkuh mpŭ kpŭ kơ phung mtap Hùng êjai, kkuh mpŭ kơ phung nao êlâo, lĭng kahan, phung jhŏng ktang săn asei poưk mlar čar kwar, răng mgang ala čar, phung jhŏng ktang mtlaih êngiê djuê ana, phung săn asei kyua bruă prŏng, kyua klei dôk lă lar mơ̆ng djuê ana.

 Sang Yang dưi mkŏ mjing hŏng klei mpŭ leh anăn yuôm bhăn

 Mơ̆ng dŭm hruê mnuih ƀuôn sang ti Đà Lạt dôk ƀiă, hruê hdơr knăm djiê mtao Hùng 10-3 grăp thŭn mâo mnuih ƀuôn sang mkŏ mjing prŏng. Mơ̆ng tlam hruê êlâo phung amĭ, phung neh đŭng ƀêñ điŏ, ƀêñ dày, ƀêñ mnga, boh kroh čiăng ngă mnơ̆ng ngă yang. Leh knăm ngă yang mkŏ mjing hŏng klei mpŭ, phung khua mduôn, hđeh điêt, êdam êra myơr brui mngưi kwưh akâo kơ klei hdĭp  trei mđao, mnuih ƀuôn sang êđăp ênang, pưk sang mdrŏng sah. Klei bi khăp phung riêng gah, klei khăp ƀuôn sang, lăn čar amâo mdei dưi ksŭk mbŭ. Mnuih ƀuôn sang hlăm êpul 11, ƀuôn hgŭm 2 jao leh phung bi ala wĭt ti ƀuôn sang phŭn -  Phú Thọ mă lăn leh anăn êa mơ̆ng Sang yang Hùng ti Phong Châu ba tinei dưm ti knưng ngă yang, msĕ si êa čiăng mpŭ, čang hmăng.

            Hoàng Thông (72 thŭn), pioh leh mkrah klei hdĭp siă suôr hŏng sang yang, knưng ngă yang Pô mphŭn čô̆ kơ bruă amâo kƀah ƀrui mngưi. Leh 8 thŭn ( thŭn 1957), Thông hluê amĭ ama mơ̆ng Huế hriê tinei hdĭp mda ngă bruă. Sang ti djiêu sang yang, ênuk ñu dôk hđeh hlăp lêñ hŏng phung hđeh ti tač sang yang hlăm dŭm tlam mâo angĭn thut. Leh prŏng, 30 thŭn, êngao kơ bruă mbĭt hŏng mô̆ čhĭ mnơ̆ng rông ba 4 čô anak, Thông pioh lu mmông đru kơ Phước (pô răng kriê sang yang hlăk anăn) kih mdoh, čuh brui mngưi, hriăm klei ngă yang. Phước djiê, Thông čŏng ngă bruă răng mgang sang yang.

 Êbeh 40 hruê êgao leh, sang yang Pô mphŭn mkŏ mjing ala čar msĕ si sang ñu tal 2. Amâo djŏ knŏng hruê 10-3 hluê mlan ƀlĕ grăp thŭn ôh, ƀiădah bruă kih mdoh, mkŏ dăp mnơ̆ng dhơ̆ng, myơr brui mngưi ti knưng ngă yang pô mphŭn mkŏ mjing ala čar mâo ñu ngă hŏng klei ktưn hưn. Jih ai tiê ngă bruă ti sang yang, Thông amâo mă sa prăk ôh. Êbeh leh 40 thŭn êgao, sang yang pô mphŭn mkŏ mjing ala čar msĕ si sang tal dua mơ̆ng ñu. Thông bi mĭn, phung mtao Hùng mâo leh ai tiê pŏk mlar lăn čar, phung mtao Hùng săn asei tuh êrah mčah klang, lu phung nao êlâo duh myơr čiăng mkŏ mjing lăn čar, djuê ana, snăn bruă ñu pioh klei hdĭp pô kriê dlăng, čuh brui mngưi ti anôk ngă yang, bi êdah klei mpŭ hdơr knga kơ phung nao êlâo, snăn amâo năng ôh.

 Knăm hdơr hruê djiê Pô mphŭn mkŏ mjing grăp thŭn mnuih ƀuôn sang mkŏ mjing kdrưh k’ăm, hŏng klei mpŭ. Êpul bruă ngă yang djŏ klei bhiăn ngă yang djuê ana, Thông  hriăm mŏng phung khua mduôn êlâo dih, mŏng kdrăp čŭt h’ô, duôn mtao, klei duê, hdră myơr brui mngưi, myơr kpiê, myơr mnơ̆ng ngă yang, kkuh… Grăp thŭn sang yang mkŏ mjing 3 hruê knăm hŏng klei kdrưh k’ăm : Knăm bi hdơr hruê djiê mtao Hùng 10-3, Knăm ngă yang akâo klei êđăp ênang 16-7 (hluê mlan ƀlĕ) leh ană knăm jih thŭn (20 mlan 12), mnuih ƀuôn sang tui si ai tiê dru mguôp, grăp boh sang grăp čô mnuih mtluk mtlak mơak mñai.

 Mnuih ƀuôn sang jih 3 êpul alŭ ktuê dua nah êlan nguyễn Thị Nghiã, Bùi Thị Xuân, ƀuôn prŏng Đà Lạt jih ai tiê hŏng sang yang Mtao Hùng. Grăp čô sa ai tiê kkuh mpŭ, čih hlăm ai tiê klei myơr mơ̆ng phung mtao Hùng, hrăm mbĭt mđing kơ bruă kkuh mpŭ.

            Pô mblang: H’Zawut Ƀuôn Yă