VOV4.Êđê – Ho\ng mnuih M’nông ti kdriêk Lăk, ]ar Dak Lak, êngao kơ du\m mta mnơ\ng yua mse\ si ]ing, ]eh, lip knguôr… sơnăn sơ\k - tliêng ăt mâo klei yuôm bhăn hlăm klei hd^p mda. Tliêng kreh dưm du\m mta mnơ\ng yuôm bhăn: mse\ si kdrăp buh băk, ]hum ao, mnơ\ng ngă yang… Anei jing mnơ\ng yua amâo dưi k[ah ôh hlăm go\ êsei ăt mse\ mơh hlăm du\m knăm m’ak mơ\ng mnuih M’nông:

Hluê si  Y E Bon Choih ti [uôn Rjai, să Nâm Ka, kdriêk Lăk, ]ar Dak Lak: tliêng mơ\ng mnuih M'nông mâo leh mơ\ng đưm. Mơ\ng hlăk điêt, `u tui hluê aê, ama nao hlăm dliê koh m'ô, mă hwiê w^t m`am tliêng, m`am sơ\k lehanăn du\m mta bu\ng khăng yua aguah tlam. Leh anăn `u hnưm dưi mâo ama  bi hriăm klei m`am du\m mta bu\ng mdê mdê, hlăm anăn mâo sơ\k tliêng.

}ia\ng dưi ngă sa boh tliêng, lui] lu mông leh anăn hdră ngă mdê mdê. Êlâo dih, ]iăng m`am tliêng, mnuih M'Nông khăng nao hlăm dliê, koh m'ô leh anăn mă hwiê. Hluê si phung mâo klei thâo, ]iăng dưi mâo sa boh tliêng rơ\ng leh anăn siam snăn brei thâo ruah mmông nao hlăm dliê djo\ guôp, snăn ana m'ô jăk êja\ng, klei hwiê ê un, k[oh amâo [ơ\ng.

}iăng dưi m`am tliêng, êlâo h^n ruah ana m'ô 2 truh 3 thu\n, awan kpă hlăm sa tu\t dlông 3 heh. Bi klei hwiê snăn ruah klei pro\ng, dlông, leh anăn hr^ bi êbhơr, ba [hu bi thu. Tliêng dưi msiam gru pu\ mnga anăn êngao kơ mnan khăng yua, ara\ng lo\ mkra mjing mnan êa ju pioh bi siam. Anei jing gru đê] mdê hjăn mơ\ng tliêng. Đưm dih, ]iăng mjing êa ju\ kơ mnan anei, leh blah, arăng ba [hu mnan anei ti dlông asa\p pui ana hngô. Hluê si klei thâo mơ\ng Y’E Bon Choih, jih jang du\m mnan pioh m`am bu\ng dưi hr^ êpih, lui jih kdrê] hlăm lam snăn kpưh tling dưi kjăp, rơ\ng.

ia\ng dưi ngă tliêng snăn duah ana m'ô mâo awan dlông 3 heh. Êlâo dih dôk suaih kâo nao hlăm dliê duah awan m'ô dlông snăn kơh dưi m`am tliêng. }iăng kơ tliêng mâo gru mnga siam, đưm dih mă ana m'ô [hu hlăm asa\p pui ana hngô, bi ara\ anei mâo êa mil snăn mmia êa mil ju\. Bi klei hwiê ăt duah hlăm dliê mă klei pro\ng, dlông ]iăng ênưih hr^ leh anăn `u ê un."

Mduôn Y’E prăp êmiêt m’ô pioh m`am tliêng

}iăng dưi mâo tliêng siam leh anăn rơ\ng, mnuih M'Nông brei mâo kdrăp mnơ\ng jăk h^n mkă ho\ng bruă m`am du\m bu\ng mkăn. Anăn jing sa [e\ dho\ng hr^ điêt, dlông hlăm brô 15 cm, [ơ\ng dưi mkra mơ\ng sa [e\ msei đơ\ng khăng, ko\ knur pioh ]ao. Mb^t ho\ng anăn sa [e\ m'ô dưi hr^ êpih, dlông hlăm brô 1,5 cm, dlông hlăm brô 20 cm pioh gư\ tư\ du\m [e\ mnan sir mb^t.

 Klei mdê hlăm bruă m`am tliêng mơ\ng mnuih M'Nông jing ara\ng m`am kđhăp tal êlâo kơ m`am asei. Kđhăp dưi m`am ho\ng klei hwiê dưi hr^ bi msaim, ê un. Y’E Bon Choih brei thâo bruă m`am kđhăp jing dleh h^n. Leh m`am kđhăp kơh m`am asei sơ\k tliêng.

Êlâo dih pô m`am kđhăp tliêng leh anăn kơh m`am tliêng ênưih leh, boh nik kđhăp dleh snăk. Leh m`am leh mkrah snăn pô mkă hnơ\ng pro\ng ho\ng asei tliêng. Mkă [rư\ [rư\ ho\ng asei leh anăn kđrăp bi djo\ guôp snăn kơh pô m`am mbah tliêng. Leh anăn pô mkra tơr sơ\k tliêng, leh anăn [ô` dua arua\t klei gui."

Y’E hâo hưn dhar kreh êdah kdlưn ti bu\ng mơ\ng mnuih M’Nông

Tliêng jing mnơ\ng amâo dưi k[ah ôh hlăm du\m knăm mơak mơ\ng mnuih M'nông. Grăp blư\ mko\ mjing knăm ngă yang mdiê, ngă yang akâo adiê hjan, knăm mơak bi k[^n êpul eya, ara\ng khăng mă tliêng dưm mơ\ng ngă yang mse\ si: ]^m u\n, mnu\, kpiê ]eh, êsei, du\m mta djam tam pla mjing dưi pioh ngă yang.

Tliêng lo\ jing mnơ\ng bi msiam, bi êdah klei jăk siam leh anăn kiê kngan thâo mbruă mơ\ng phung êkei M'nông. Đưm dih, êlâo kơ dôk mo#, mko\ mjing go\ sang, phung êkei hriăm m`am tliêng bi êdah klei kreh kriăng, mbruă, g^r ktưn mơ\ng phung êkei. Kyua anăn, đưm dih, hlăm du\m go\ sang mnuih M'Nông mâo tliêng pioh dưm mnơ\ng yuôm bhăn hlăm sang. Leh klei hd^p đ^ kyar, tliêng amâo lo\ đei yua lu ôh, [iă dah ăt mâo lu mnuih khăp, kyua anăn jing mnơ\ng djuê ana mơ\ng mnuih M'Nông. Y’E Bon Choih brei thâo, `u srăng bi hriăm kơ phung anak ]ô thâo m`am tliêng mơ\ng mnuih M'Nông.

Ară anei tơdah hlei pô ]iăng hriăm m`am tliêng, kâo bi hriăm mơ\ng kdrê] điêt h^n truh kơ m`am kđhăp. Kâo bi hriăm srăng pral thâo, `u ăt ênưih mơh, [iă dah m`am kđhăp `u dleh h^n brei mâo klei g^r ăt thâo mơh. Tơdah mâo anak ]ô ]iăng hriăm bruă djuê ana snăn kâo mơak bi hriăm bruă djuê ana pô. Hlăm [uôn kâo ăt bi hriăm kơ phung anak ]ô, kâo ăt m`am du\m mta bu\ng mnuih M'Nông, lu bu\ng kâo mđup brei kơ anak ]ô jih leh. Grăp ]ô bi mni kâo thâo mkra mjing lu mta mnơ\ng."

Hruê anei, klei hd^p đ^ kyar, mnuih M'Nông mâo lu kdrăp mnơ\ng pioh ngăn drăp jăk h^n, khă snăn hlăm du\m knăm mơak djuê ana, tliêng pioh dưm mnơ\ng ngă yang jing sa klei yuôm bhăn. Bruă ngă mơ\ng Y’E Bon Choih ti [uôn Rjai, să Nam Ka, kdriêk Lăk, ]ar Dak Lak brei [uh du\m klei yuôm bhăn mơ\ng mnuih M'Nông ăt dưi mpu\ leh anăn kriê pioh.

Pô ]ih Y Sưng

Pô mblang: H’Zawut