VOV4.Êđê - Klei rua\ hla\m atu\t klang jing sa klei rua\ kreh mâo ho\ng mnuih khua thu\n. Klei rua\ anei kreh mâo hla\m atu\t klang, kyua atu\t klang tu\ lu klei ktro\ hla\m wưng sui. Klei rua\ anei nga\ êdu awa\t klei dưi êrô êbat, kpư\ hiu lehana\n hma\i truh kơ klei hd^p. K`a\m pral thâo [uh du\m klei bi êdah mơ\ng klei rua\ sra\ng đru kơ mnuih rua\ dưi mâo hdra\ do\ng mdrao djo\ guôp, dê] đue# kơ du\m klei truh hu^ hyưt.

Êpul brua\ mdrao mgu\n dlông ro\ng lăn (WTO) t^ng yap, êbeh 10% ênoh mnuih hlăk thu\n đ^ khua jing knar ho\ng ênoh du\m êklăk ]ô mnuih dleh dlan hla\m klei kpư\ hiu kyua [roh jhat hlăm klang. Bi ti Việt Nam, klei rua\ [roh klang truh êbeh 10%.

Tui si aê mdrao thơ\ng kơ brua\ mdrao klang, klei rua\ [roh klang jing tal êlâo klei kơ klang ê’un, lehana\n klang gu\ klang ê’un kreh mâo klei bi mđu] êka ngă kơ mnuih mâo klei rua\ anei rua\ snăk sơưn. Anôk mâo klei [roh klang kreh tuôm lu êdi jing atu\t klang k’u\t, atu\t klang ro\ng, atu\t klang k’iêng. Hlăk hlăm wưng mrâo mâo klei rua\, klei đ^ rua\ amâo mâo đei jăk nik ôh, dleh thâo kral, mơ\ng ana\n mơh mnuih rua\ amâo mâo đei ]ia\ng mđing ôh, amâodah kno\ng duah blei ma\ êa drao mnăm mdul klei rua\. {ia\dah anei yơh jing pô phu\n ngă kơ klei rua\ atu\t klang đue# nao kơ kjham h^n, lehana\n lo\ dơ\ng mâo lu klei rua\ mkăn hu^ hyưt h^n, hmăi amâo mâo jăk kơ klei suaih pral, mse\ si: Rua\ êgah atu\t klang hlăm bo\ asei mlei, pê kdjuôt kđeh asa\r, ngă bi mlih jhat kơ atu\t klang…

Aê mdrao Tạ Văn Nhạn, khua anôk brua\ mdrao mgu\n hluê ho\ng knhuah djuê ana pô ti sang êa drao pro\ng kr^ng Lăn Dap Kngư brei thâo: Mâo lu mta phu\n ba klei rua\ hlăm atu\t klang, siămdah klei rua\ anei kreh mâo lu h^n ho\ng phung hlăk thu\n đ^ khua, êgao kơ 40 thu\n kơ dlông, amâodah drei thâo săng snei knư\ thu\n d^ mduôn klei rua\ anei knư\ mâo lu h^n. Êngao kơ ana\n ho\ng mnuih êmo\ng đei, mnuih mâo klei rua\ mơ\ng điêt, mnuih mâo klei rua\ mtưp mơ\ng am^ ama, amâodah ho\ng mnuih mâo klei dôk dơ\ng [ơ\ng hua\ amâo mâo djo\ klei bhiăn, amâodah ba yua êa drao amâo mâo djo\ ăt ênưih ngă klei rua\ atu\t klang đ^ h^n, mka\ ho\ng mnuih yăng đar suaih pral. Klei rua\ [roh klang kreh mâo dum klei bi knăl mse\ snei: Tal êlâo mnuih rua\ [uh rua\ [rê` [rê` sa wa, amâodah rua\ bi gưl lar truh hla\m duah păl kngan, tru\n hlăm dua [e\ jơ\ng. Ho\ng mnuih mâo klei rua\ hlăm atu\t klang k’u\t, tơdah kpư\ hiu, mnuih rua\ bi hmư\ [ru\k hlăm k’u\t. Tơdah klei rua\ [roh klang d^ nao kơ kjham, klang ê’un srăng klhuih, êpih, tơdah kăn mdrao bi pral rei, lo\ mâo mb^t ho\ng klei mđu] êka gu\ klang ê’un srăng đ^ pro\ng h^n, anôk mko\ klang dơ\ng asa\r kp^, atu\t klang srăng jhat, thâodah đ^ bo\k pro\ng, jih jang kđeh ju\m ana\n srăng pê, lehana\n awa\t he\ ngă dleh dlan kơ klei êbat hiu. Kyuana\n, mdrao mgu\n bi pral jing hdra\ jăk h^n đru bi hro\ klei đue# nao kơ kjham klei [roh klang.

Klei rua\ atu\t klang dưi mdrao ho\ng hdră yua êa drao, lehana\n amâo mâo yua êa drao ôh. Ho\ng hdră yua êa drao, jing djăp mta êa drao mdrao klei rua\ [roh klang đru bi hro\ klei rua\ pral h^n, đru kơ mnuih rua\ dlăng hdjul bul leh kơ ana\n, [id\ah ênưih nao kơ klei amâo mâo jăk mkăn, hmăi amâo mâo jăk kơ tiê, kơ boh [leh, kơ tian prô]…

Bi ho\ng hdră mdrao mgu\n amâo mâo guôn êa drao ôh, mnuih rua\ dưi yua hdră ăp, dhuôr, châm cứu, mtrang tia hồng ngoại, amâodah ]o\ng mjua\t hriăm [rư\ [rư\ mơ\ng ana\n srăng đru êrah êran jăk hlăm du\m anôk rua\, đru bi hro\ klei mđu] êka, amâodah nga\ bi ê’un kdrê] mda kđeh, amâodah srăng bi ê’un djăp anôk arua\t bi khăng he\ hlăm du\m anôk mâo klei rua\ hlăm atu\t klang mơ\ng sui leh. Ho\ng hdră anei brua\  mdrao amâo mâo ôh klei rua\ mkăn lo\ tuôm, ênoh bi liê mdrao mgu\n kăn lu rei, phung aê mdrao kreh mta\ kơ mnuih rua\ [roh klang mdrao ho\ng knhuah mdrao djuê ana pô mâo klei tu\ dưn h^n.

Mse\ ho\ng aduôn Lê Thị Ngân 55 thu\n, dôk ti [uôn hgu\m Tân Tiến, [uôn pro\ng {uôn Ama Thuôt, mâo klei rua\ hlăm atu\t klang mơ\ng lu thu\n leh. Phu\n tal êlâo ti păl kngan t^ng kơ hnua\ kreh êgah rua\, lehana\n truh hlăm mra, lehana\n lar nao truh kơ păl kngan điâo hlo\ng rua\ mse\ snăn mơh, kngan dleh hlăm klei kpư\ yo\ng. Snăn `u nao mka\ dlăng kơ sang êa drao, lehana\n thâo kơ `u mâo klei rua\ [roh klang. Ara\ anei `u hlăk dôk mdrao ho\ng knhuah mdrao djuê ana pô ti sang êa drao pro\ng Kr^ng Lăn Dap Kngư.

~u yăl dliê: “Grăp hruê, mâo phung nai aê mdrao kpit dluih, mdrao mjua\t hriăm [rư\ [rư\ snăn ara\ anei mdul h^n leh klei rua\. Êlâo dih, grăp hruê rua\ êgah, kâo nao blei êa drao mnăm đru bi hro\ klei rua\, leh mnăm hdjul êjai ana\n, jih êa drao lo\ dơ\ng rua\. Kyua kbia\ hriê mơ\ng klei adôk ngă ng^ ngư\ mơh kyuana\n klei rua\ đ^ nao kơ kjham h^n”.

Bi Hồ Sĩ Nghĩa, 51 thu\n, dôk ti sa\ Êa Toh, kdriêk krông Hnang, bi khăng atu\t klang mra điâo. Nao kơ sang êa drao thâo kơ atu\t klang bi [l^t he\, ngă bi dleh klei kpư\ yo\ng kngan, leh sa wưng dôk mdrao ho\ng hdră siêu âm trị liệu, mb^t ho\ng mjua\t hriăm ho\ng kdrăp mơ\ng sang êa drao anôk mdrao hluê knhuah djuê ana ti sang Êa drao pro\ng Lăn Dap Kngư, klang mra `u dơ\ng mâo klei suaih leh.

Phung nai aê mdrao mta\, ]ia\ng răng mgang klei rua\, amâodah đru mdul h^n klei rua\ atu\t klang, brei jih jang mnuih răng kriê hnơ\ng boh ktro\ knang pô ti ênoh djo\ guôp ho\ng asei, đăm ôh êbeh knăng, êmo\ng đei, brei mâo klei mjua\t asei mlei nanao, ]ia\ng bi kpư\ jê` jê` atu\t klang, krơ\ng nanao klang ro\ng bi kpa\, lehana\n bi kna djo\ hnơ\ng, đăm tu\ klam klei ktro\, amâo mâo pu\ yo\ng mnơ\ng ktro\ ho\ng klei kdja\t ôh jeh gư\ hlăm atu\t klang. Boh nik, brei mâo klei dôk dơ\ng hua\ djo\ hnơ\ng, hua\ [ơ\ng djăp ênu\m mnơ\ng tu\ jăk, boh nik mơ\ng thu\n êgao kơ 40. Tơdah mâo klei bi knăl bi êgah rua\, khăng hlăm atu\t klang, nao băng mtam kơ sang êa drao mka\ dlăng, lehana\n mâo hdră mdrao bi djo\./.