VOV4.Êđê- Hlăm klei hdĭp ênuk mrâo ară anei, klei ruă tiê bi praĭ jing sa klei ruă kreh mâo, đa đa mâo wăt hŏng mnuih amâo tuôm mnăm kpiê ƀiêr ôh amâo dah hŏng mnuih êwang ăt mâo mơh klei ruă tiê bi praĭ. Klei ruă tiê bi praĭ tơdah amâo dưi hmao ƀuh lehanăn pral dŏng mdrao huĭ srăng ngă klei ruă kjham huĭ hyưt kơ tiê, hlăm anăn mâo hlăm brô 20% ênoh mnuih ruă tiê bi praĭ huĭ srăng truh klei ruă ktrŏ hĭn hlăm tiê. Khă snăn, mâo lu mnuih ngă ngơi amâo đei mđing tơdah ƀuh dŭm klei bi êdah mơ̆ng klei ruă kyua anăn amâo pral nao dŏng mdrao lehanăn bi mlih klei mưng hlăm klei hdĭp aguah tlam:

Bruă mơ̆ng tiê ngă hlăm asei mlei jing: Ñu jing dŏ yuôm bhăn lehanăn ăt jing pô bi mlih jih jang mnơ̆ng tŭ jăk kơ asei mlei. Tiê dưi yap msĕ si sa “Sang kar mkra” yuôm bhăn snăk kơ asei mlei, hŏng ai dưi mă bruă kjăp amâo mâo klei mdei. Tiê mâo lu mta klei yuôm bhăn msĕ si: bi klin, mkăp pioh, bi mlih, lehanăn mkhư̆ mta jhat, mjing lehăn kriê pioh êrah kñăm krơ̆ng kơ klei hdĭp asei mlei.

Tiê ngă bruă hŏng hnơ̆ng prŏng, kyuanăn yơh khădah tiê mâo klei dưi bi mlih jăk kơ asei mlei, ƀiădah čiăng snăk mơh mâo klei răng mgang kjăp kơ tiê, lehanăn krơ̆ng nanao ai ktang kơ tiê ngă bruă. Klei anei amâo mâo djŏ knŏng đru kơ tiê dưi ngă bi leh bruă pô ôh, ƀiădah lŏ dưi gang mkhư̆ djăp mta klei ruă huĭ hyưt kơ asei mlei: Msĕ si tiê bi prăi, tiê bi mđuič, tiê dlưh awăt, khăng tiê, truh kơ brŭ jhat tiê...

Tiê jing pô mâo bruă klam yuôm bhăn kơ bruă mkăp pioh lehanăn bi mlih mta êmă. Tiê bi prăi jing boh pia tui si phung nai aê mdrao yua jing klei tiê dôk ksŭn lu prăi amâo mâo lŏ dưi bi mlih hlăm kđeh asăr tiê amâodah ngă bruă bi mlih prăi amâo lŏ pral, snăn hnơ̆ng prăi ksŭn lu hlăm tiê, ngă kơ tiê bi prăi.

Pô phŭn ba klei tiê bi prăi jing kbiă hriê mơ̆ng klei mnăm lu kpiê êsei. Êngao anăn, kyua amâo mâo lŏ jăk mơ̆ng bruă tiê ngă hlăm klei bi mlih mta tŭ jăk kreh ƀuh jing: Đĭ êmŏng êgao hnơ̆ng, ktrŏ knăng, prăi hlăm êrah lu; mâo mta mmih hlăm êrah; Klei amâo mâo jăk mơ̆ng dŭm mta êa drao, amâodah yua jêñ jêñ lu đei êa drao...

Klei bi knăl ƀuh tal êlâo jing hŏng tiê bi prăi anăn amâo mâo jăk êdah ôh, ƀiă snăk dưi thâo kral, knŏng kreh bi ƀuh bi ktơ̆ng, lehanăn ngă amâo mâo jăk hlăm asei mlei. Lu mnuih ruă knŏng thâo kral leh nao mkă dlăng kơ sang êa drao, amâodah nao mkă dlăng klei ruă mkăn mmông anăn hlŏng ƀuh kơ klei ruă anei. Tơdah mkă dlăng phŭn tal êlâo, aê mdrao đing kơ tiê kyua ƀuh tian prŏng hĭn ƀ’ƀiă kơ yăng đar.

Tơdah prăi hlăm tian lu hĕ đei srăng đuĕ nao truh kơ klei ruă bi mđuič kơ tiê kyua prăi ngă, hŏng dŭm klei bi knăl ƀuh snei: Amâo mâo čiăng huă ƀơ̆ng, hrŏ knăng, ruă hlăm tian, êmăn êmik nanao lehanăn kñĭ klĭt kliêng, tiê prŏng. Tơdah amâo mâo mdrao mtam ôh ênưih truh kơ tiê jhat lehanăn khăng.

Čiăng mdrao hĕ bi jăk klei ruă tiê bi prăi snăn amâo mâo djŏ pral mtam ôh hlŏng jih hlao klei ruă anei, kyuadah boh sĭt ka mâo ôh sa mta êa drao, amâodah hdră mdrao dưi hlŏng mdrao hĕ hlao ƀhut mta klei ruă anei. Khădah klei ruă anei ăt dưi mdrao ƀrư̆ ƀrư̆ lehanăn bi mlih jih klei bhiăn hdĭp lehanăn ƀơ̆ng huă, hdĭp hŏng knhuah djŏ hnơ̆ng thâo răng, mguôp hŏng klei mdrao mgŭn bi sĭt.

Klei yuôm bhăn hlăm bruă mdrao tiê bi prăi jing brei thâo bi nik, hnơ̆ng klei ruă kơ tiê pô, hlue gưt bi sĭt kluôm ênŭm klei nai aê mdrao mtă mtăn, čiăng bi hrŏ ƀrư̆ ƀrư̆ klei ruă, amâo mâo đuĕ nao kơ kjham ôh, gang mkhư̆ jih jang klei bi mlih amâo mâo jăk huĭdah mâo

Mâo dŭm mta klei năng ngă hlăm grăp hrue:

Čiăng dưi gang mkhư̆ klei tiê bi prăi, brei drei thâo răng sơăi:

-         Nao tlŏ vaccine gang mkhư̆ klei ruă tiê B.

-         Mkhư̆ hnơ̆ng cholesterol lehanăn mta mmih hlăm êrah, mkă dlăng klei suaih pral jêñ jêñ.

-         Tơdah asei mlei hlăk đĭ knăng, snăn hriăm bi hrŏ boh ktrŏ asei mlei hŏng klei kreh ênuah.

-         Mnuih mâo klei ruă lu mta mmih hlăm êrah, thâodah tiê bi prăi, bi hlue gưt djŏ hlăm klei nai aê mdrao mtă mtăn mnăm êa drao.

-         Mjuăt asei mlei bi djŏ hnơ̆ng grăp hrue knŏng hlăm brô 30mnĭt đuič jing jăk kơ grăp čô mnuih.

Kơ klei ƀơ̆ng huă mnuih mâo klei ruă tiê bi prăi, snăn bi dôk dơ̆ng ƀơ̆ng ƀơ̆ng huă hlăm klei djŏ hnơ̆ng, mdei msăn đih pĭt, mă bruă knuă bi djŏ... lehanăn ƀơ̆ng djăp mta mnơ̆ng ƀơ̆ng doh hŏng klei bhiăn snei:

Hlăm grăp hrue ƀơ̆ng bi djăp mta kpŭng lehanăn djam mtam mtah, boh kroh, lehanăn êtak êbai, bi hrŏ klei ƀơ̆ng prăi êmă, čim prăi čĭm hrah msĕ si kđeh čim êmô, čĭm ŭn, hrô kơ anăn ƀơ̆ng dŭm mta mnơ̆ng mâo lu protein ƀiă prăi jing kan, kđeh mnŭ ada...

Amâo mâo jăk ôh dŭm mta mnơ̆ng ƀơ̆ng mâo lu cholesterol msĕ si prôč tiê, klĭt čĭm, mnŭ ada, amâo mâo jăk ôh ƀơ̆ng lu mnơ̆ng ƀơ̆ng mkra leh êlâo, mnơ̆ng ƀơ̆ng dleh lik, lehanăn djăp mta mnơ̆ng bi ƀăt, hăng hlơr msĕ si amrêč, tiu, êya. Amâo mâo jăk ôh ƀơ̆ng lu mta boh kroh djăl hlơr kơ asei mlei msĕ si boh durian, boh kneh.

Boh sĭt, jing myun mdan snăk kyuadah lu mnuih mâo klei ruă anei amâo đei truh kơ kjham ôh, kăn jing jhat kơ tiê rei. Kyuadah tiê mâo ai ktang čŏng bi hluă mrâo pô, kyuanăn mnuih ruă knŏng bi hlue gưt klei nai aê mdrao mtă mtăn, thâo răng kriê klei hdĭp hlăm klei ênuah, kreh knhâo, lehanăn mdrao hĕ mơh bi jih dŭm mta klei ruă mkăn mâo hlăm asei mlei msĕ si klei ruă mâo mta mmih hlăm êrah, mta prăi đĭ hlăm tiê, mnuih êmŏng ktrŏ knăng đei, snăn dưi ƀuh jing mnuih ruă adôk mâo klei myun dưi lŏ hlao lehanăn bi hrŏ prăi mâo hlăm tiê.

Bi tơdah jing mnuih ră rañ kơ kpiê êsei, mdei mtam yơh klei mnăm kpiê êsei čiăng mâo mmôn myun kơ tiê pô lŏ hluă mrâo, lŏ wĭt suaih. Mnuih ruă srăng dưi bi mlih jăk kơ tiê pô mơ̆ng klei bi prăi hŏng hdră bi mlih knhuah hdĭp hlăm grăp hrue hlăm klei ƀơ̆ng huă, lehanăn hlue ngă jăk djăp mta klei nai aê mdrao mta mtăn./.

Pô mblang: Y-Khem Niê