VOV4.Êđê- Klei rua\ êbuh đih jing sa klei rua\ hu^ hyưt êdi ho\ng hnơ\ng nao truh kơ djiê lu mơh. Klei rua\ anei kreh mâo lehana\n jing sa klei ktro\ êdi kơ go\ sang lehana\n yang [uôn kyua `u ba lu klei truh ju\ jhat, lu jing djiê mkrah wah asei mlei, êwiên êwu. Kyua klei hu^ hyưt mơ\ng klei rua\ anei, phung ma\ brua\ kreh knhâo g^r tui duah leh du\m hdra\ do\ng mdrao k`a\m bi hro\ klei rua\ anei đ^ truh kơ kjham hlo\ng djiê a\t mse\ mơh klei êwiên kơ mnuih rua\, ti gu\ anei jing hdra\ ba yua hdră mdrao tiêu sợi huyết hluê êlan arua\t:

Klei ruă êbuh đih (lo\ pia jing klei ruă m]ah arua\t êrah dlô) jing 1 kdrê] dlô êka hlăk êjai arua\t êrah rông dlô ana\n dăl he\ (dăl arua\t dlô) amâo dah kbiă êrah hlăm dlô. Hlăm du\m phung mâo klei ruă êbuh đih, dăl arua\t dlô mâo lu h^n, truh hlăm brô 80%.

            Dăl arua\t êrah dlô jing arua\t êrah rông dlô dăl he\ ngă kơ dlô amâo thâo tu\ mă djăp ênu\m oxy. Hlăk ana\n, 1 kdrê] dlô mphu\n djiê [rư\ [rư\ lehana\n grăp mn^t m’mông đue# nao srăng mâo hlăm brô 2 êklăk tế bào dlô djiê. Kyua ana\n, tơdah mnuih ruă amâo mâo hmao mdrao mgu\n, ana\p nao truh kơ djiê, bi tơdah hlao ngă êwiên êwu, amâo thâo êbat hiu, blu\ amâo lo\ mnga] ôh.

            Tiêu sợi huyết tlo\ hluê arua\t êrah jing hdră mdrao mrâo lehana\n dưi tu\ yap mâo boh tu\ dưn h^n ara\ anei hlăm bruă mdrao mgu\n mjê], do\ng mdrao mnuih mâo klei ruă dăl arua\t êrah dlô. Tiêu sợi huyết tlo\ hluê arua\t êrah jing 1 mta êa drao kích hoạt plasminogen (1 mta êa drao ngă bi lik êrah bi mko\). Êa drao tlo\ hluê arua\t êrah, kreh gơ\ arua\t êrah ti păl kngan lehana\n đue# nao kơ arua\t êrah dlô, ngă bi lik du\m klo\ êrah bi mko\, đru êrah nao kơ dlô. Ti Việt Nam, hdră tiêu huyết thanh tlo\ hluê arua\t êrah dưi hluê ngă hlăm brô 1 thu\n ho\ng anei ti du\m sang êa drao pro\ng, mse\ si: Sang êa drao Nhân dân 115, Sang êa drao Đại học Y dược [uôn pro\ng Hồ Chí Minh, Sang êa drao Chợ Rẫy lehana\n mâo ba w^t boh tu\ dưn ba w^t. Jih jang du\m ]ô mnuih ruă dưi mdrao hluê hdră anei dưi lo\ w^t suaih mse\ si aguah tlam truh 80%. Ti ]ar Dak Lak, Adu\ mdrao mgu\n mjê] – Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên mphu\n po\k ngă hdră mdrao anei mơ\ng mlan 10/2019. Mơ\ng ana\n truh kơ ara\ anei, sang êa drao mdrao hlao kơ 3 ]ô mnuih mâo klei ruă dăl arua\t êrah dlô amâo mâo nao kơ klei ruă mkăn leh gưl mdrao mgu\n, lo\ w^t suaih pral mse\ si aguah tlam.

            1 hlăm ]ô mnuih ana\n jing Y Wet Êban 67 thu\n ti să }uôr Dăng, kdriêk }ư\ Mgar, ]ar Dak Lak. Êlâo kơnăn, Y Wet nao đih kơ sang êa drao amâo thâo lo\ săng ôh, djiê sa nah asei, amâo thâo êbat hiu, amâo thâo blu\, amâo thâo lun mnơ\ng, eh m’iêk amâo thâo lo\ krơ\ng lehana\n kboh êrah amâo mâo sa hnơ\ng. Leh tu\ mă mdrao mgu\n, phung nai êa mdrao Adu\ bruă mdrao mgu\n mjê] – Sang êa drao kro\ng kr^ng Tây Nguyên pral brei mnuih ruă mă rup MRI. Boh tu\ dưn, mnuih ruă dăl arua\t êrah dlô nah hnuă. Ti m’mông ana\n mtam, mnuih ruă mâo klei ktrâo la] ba yua êa drao tiêu sợi huyết. Leh tlo\ hlăm brô 1 m’mông, asei mlei mnuih ruă lo\ suaih pral, jơ\ng kngan êdu awa\t dưi kpư\ hiu. Hlăm brô 2 hruê mdrao mgu\n, asei mlei Y Wet [rư\ [rư\ lo\ suaih mse\ hđăp. Aduôn H’Nham Niê, mo# Y Wet Êban brei thâo:

“~u êbuh hlăk dôk jik rơ\k. Tal anei jing gưl tal 2, sơnăn go\ êsei ba nao kơ sang êa drao mdrao mgu\n. Leh êbuh amâo thâo huă [ơ\ng ôh. Ara\ anei dul [ia\ leh, thâo blu\, thâo kpư\ hiu leh”.

            La] kơ klei tu\ jăk mơ\ng hdră mdrao mgu\n tiêu sợi huyết, êa mdrao Trịnh Hồng Nhựt, khua Adu\ bruă mdrao mgu\n mjê] – Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên brei thâo:

“Êlâo dih, hlăk ka mâo hdră mdrao anei, hmei mdrao hlăm adu\ bruă. Tal êlâo s^t mnuih ruă hriê đih kơ sang êa drao dưi bi h’^t klei hd^p, tal 2 mkhư\ gang du\m klei hu^ hyưt, ngă kơ klei ruă hdjul [ia\ lehana\n mdrao mgu\n lu êdi bi h’^t kjăp klei hd^p, ]ang hmang dưi kru\ w^t arua\t ariêng amâo mâo klei tu\ jing mse\ si ara\ anei ôh. Bi hdră mdrao mrâo anei, leh ba yua êa drai tiêu sợi huyết srăng đru bi rai klo\ êrah bi mko\ ]ia\ng êrah lo\ êran mse\ si hđăp, hlăk ana\n klei hd^p, klei thâo kpư\ hiu, thâo blu\ lo\ w^t mse\ si hđăp lehana\n pah dah amâo mâo nao kơ klei ruă mkăn ôh”.

            Du\m klei bi êdah klă mơ\ng klei ruă m]ah arua\t êrah dlô mâo: êbuh đih amâo hmao thâo amâo dah awa\t 1 nah [o# mta, jơ\ng kngan, boh nik gơ\ djiê sa nah po\k, amâo thâo lo\ hdơr, amâo lo\ thâo săng, măt ală mta, êbat hiu dleh dlan, ruă ko\ amâo thâo phu\n agha… Klei ruă khăng mâo ho\ng mnuih mâo klei ruă kboh, klei ruă êrah đ^, klei ruă mâo mta m’mih hlăm êrah…

            Hluê si ênoh t^ng yap mơ\ng Êpul hgu\m klei ruă Êbuh đih Dlông ro\ng lăn, dlông ro\ng lăn, yap mdu\m 6 ]ô mnuih srăng mâo 1 ]ô mnuih djiê kyua klei ruă êbuh đ^. Ti Việt Nam, grăp thu\n mâo hlăm brô 200 êbâo ]ô mnuih mâo klei ruă êbuh đih, ênoh mnuih djiê kyua klei ruă êbuh đih hlăm phung êkei 18% lehana\n hlăm phung mniê 23%./.

}ia\ng lo\ thâo sa\ng h^n kơ hdra\ mdrao tiêu sợi huyết hla\m hdra\ do\ng mdrao mjê], mdrao mgu\n mnuih rua\ m]ah arua\t êrah dlô, ti gu\ anei jing klei ktrâo la] mơ\ng Aê mdrao Trịnh Hồng Nhựt, Khua adu\ do\ng mdrao mjê] – Sang êa drao pro\ng kr^ng la\n dap kngư:

-Ơ Aê mdrao! Aê mdrao mblang leh kơ klei jăk mơ\ng hdră tiêu sợi huyết hlăm arua\t êrah ho\ng mnuih mâo klei rua\, m]ah arua\t êrah dlô. Snăn si ngă jih jang mnuih mâo klei rua\ m]ah arua\t êrah dlô dưi ba yua sơăi he\ hdra\ anei amâodah hơăi?

Bs Nhựt: Tiêu sợi huyết kno\ng dưi ba yua ho\ng mnuih mrâo mâo klei rua\ anei, sitôhmô jing mrâo êbuh, ba kơ sang êa drao mtam êjai hglăm wưng dôk găl, ana\n jing hlăm brô 4mmông krah. Sitôhmô mơ\ng leh mâo klei bi knăl tal êlâo hlo\ng truh kơ ba sang êa drao hlăm brô 4h krah snăn kơh dưi ba yua hdră mdrao anei. Bi tơdah mơ\ng 4h krah truh 6h leh kno\ng ba yua hdră mkăn yơh, lehana\n sang êa drao ăt mâo ba yua hdră mdrao hlăm arua\t êrah, sitôhmô jing yua mta mnơ\ng kar bi mu\t hlăm arua\t êrah pioh kar ma\ he\ jih êrah bi mklo\.

-Ơ aê mdrao! Ara\ anei, lu mnuih mâo klei mưng rua\t bi kueh ang^n, tơdah mnuih rua\ mrâo êbuh. Si klei aê mdrao ]iang mta\ mtăn kơ klei ana\n Ơ aê mdrao?

Bs Nhựt: Pătdah ara\ anei mnuih [uôn sang ka thâo lu ôh ho\ng hdră mdrao tiêu sợi huyết ho\ng mnuih rua\ mâo mâo klei rua\ êbuh đih êjai ti wưng adôk pral tơdah mnuih rua\ mrâo êbuh, lu mnuih bi m^ndah djo\ ang^n, mơ\ng ana\n mơh djăl kơ klei kueh ang^n, ma\ ang^n dôk guôn tơl mnuih rua\ lo\ hdơr. Tăp năng mmông ana\n êgao he\ leh mmông găl kơ klei mdrao jăk.

Êjai mdrao ho\ng du\m hdră do\ng mdrao tal êlâo amâo mâo djo\ mse\ djuê ana\n, snăn tal êlâo, klei ba nao kơ sang êa drao êmưt he\, dah êmưt srăng lui] mmông myun mâo mdrao jăk, mse\ snăn srăng ba yua hdră mdrao mkăn, lehana\n boh mơ\ng klei rua\ jing đue\ nao kơ kjham h^n. Tal dua, tơdah ]o\ng do\ng mdrao hjăn tal êlâo amâo mâo djo\ srăng ngă kơ mnuih rua\ đue\ nao kơ kjham h^n.

-Si ngă dưi mơ\ drei răng mgang êlâo ho\ng klei rua\ anei, lehana\n si hdră răng mgang ana\n?

Bs. Nhựt: Ho\ng yăn adiê mse\ ho\ng ara\ anei, tal êlâo, brei drei răng bi mđao asei mlei, tal dua, răng kơ klei bi mlih adiê êa\t ho\ng hlơr ho\ng klei pral; tal 3 jing ho\ng mnuih leh khua thu\n, phung mâo asei mlei awa\t ênưih mâo klei rua\, snăn bi jê` jê` ksiêm mka\ asei mlei, tôhmô phung mâo klei rua\ êrah đ^, snăn bi mnăm nanao êa drao, krơ\ng hnơ\ng êrah đ^ ti hnơ\ng hơ^t, bi ho\ng mnuih mâo klei mưng amâo mâo jăk mse\ si ra` dju\p hăt, ra` kpiê êsei, mnei hgei ưm aguah snăn mdei jih klei anei, mlih he\ klei mưng amâo mâo jăk.

-La] jăk kơ aê mdrao lu!