VOV4.Êđê- Khă amâo lŏ ngă bruă pơ̆k mñam msĕ hŏng đưm ôh, ƀiădah dŭm blah mnal pơ̆k mñam mơ̆ng mnuih Êđê ti čar Dak Lak ăt dưi djă pioh dŭm gru grua mnga đêč mơ̆ng đưm. Grăp boh đêč anăn mâo klei yuôm bhăn leh anăn klei bi hmô mdê mdê, mnuih Êđê kreh mtô hŏng anak čô hŏng klei hriăm êjai, ngă êjai, mâo klei bi mlih nanao tui si klei mĭn pô mñam.

Giăm 70 thŭn, H’Nun Byă, kreh iêô Amĭ Chuyên, ti ƀuôn Čư̆ Êbông, să Êa Kao, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt mâo êbeh 60 thŭn siă suôr hŏng bruă pơ̆k mñam. H’Nun yăl dliê, dơ̆ng mơ̆ng ênuk điêt, ñu kreh ƀuh di aduôn, di amĭ kreh mñam abăn msăm, abăn ƀă, m’iêng, ao čŭt h’ô grăp hruê amâo dah yua ngă mnơ̆ng pioh brei kơ sang ung hlăm hruê bi kuôl ung mô̆, jing mnơ̆ng kreh mđup brei hlăm dŭm knăm m’ak, đa đa brei kơ mnuih djiê. Mnơ̆ng pơ̆k mñam juăt mưng êdi mâo phung mniê mñam hŏng boh đêč siam, mâo djăp mta rup.

Hluê si H’Nun, boh đêč, rup ti kdrăp čŭt h’ô mơ̆ng mnuih Êđê kreh mâo êa mil phŭn jing jŭ, hrah, kñĭ lehanăn kô̆. Mơ̆ng đưm êlâo, mnuih Êđê kreh yua hmlei čiăng mñam mnơ̆ng. Hmlei leh hrui êmiêt srăng bi kpeh đ’điêt, êwei jing aruăt dlông lehanăn dưi tam hŏng êa mil mơ̆ng lŭ, hla, phŭn, agha amâo dah tôk ana kyâo dliê. Leh mâo dŭm aruăt mrai djŏ hŏng êa mil pô čiăng. H’Nun lač:

Êlâo adih arăng yua hmlei ktŭng jing aruăt đ’điêt lehanăn ñuôm. Boh đêč, rup kreh yua êa mil kô̆, jŭ lehanăn hrah jing lu. Mâo lu snăk boh đêč, rup, mta 15, 17 aruăt mâo mơh, 27 aruăt ăt mâo mơh, đa đa 35 aruăt ăt mâo mơh, dleh hĭn jing mñam boh đêč kngăm (čiăng bi msiam rup pô mñam), wăt boh đêč mâo 10 aruăt mrai ăt yua kngăm, hluê djŏ knhuah mơ̆ng đưm ăt yua kngăm mơh”.

Phung mniê Êđê čŏng pơ̆k mñam kdrăp djuê ana hŏng boh đêč jăk siam

 Tui hluê hŏng mta mnơ̆ng mñam, mnuih Êđê mâo hdră bi msiam lehanăn mñam boh đêč, rup mdê mdê. Kdrăp čŭt h’ô êkei mâo boh đêč mdê hŏng kdrăp čŭt h’ô mniê, kdrăp čŭt h’ô hlăm grăp hruê ăt mdê hŏng kdrăp čŭt h’ô hlăm dŭm knăm m’ak. Đa đa boh đêč, rup ti kdrăp čŭt h’ô lŏ bi êdah klei mdrŏng sah lehanăn klei dưi mơ̆ng mnuih čŭt h’ô.

H’Yar Kƀuôr, pô mbruă bruă pơ̆k mñam mnơ̆ng ti ƀuôn Kla, să Drai Sap, kdriêk Krông Ana, čar Dak Lak brei thâo, mnuih Êđê thâo kteh, dưi dlăng jing mbruă êdi hlăm klei bi msiam, mjing boh đêč, rup hlăm kdrăp čŭt h’ô. Êlâo adih, knŏng gŏ sang thâo mâo kơh yua boh đêč, rup anei hlăm kdrăp čŭt h’ô. Hluê anăn, kteh ngă hŏng kiê kngan, bi mguôp dŭm aruăt mrai mbĭt mjing boh đêč, rup mtir mbĭt hŏng añŭ.

Hŏng hdră kteh mnuih djuê ana Êđê kreh yua kơ dŭm kdrăp čŭt h’ô hlăm knăm m’ak prŏng, klei ngă yang lehanăn kdrăp čŭt h’ô mnuih mdrŏng sah. Kteh jing hdră ngă dleh êdi, amâo djŏ grăp čô thâo ngă s’aĭ ôh lehanăn hruê anei ăt kăn mâo mnuih dưi hriăm, kyua kteh dleh hĭn mkă hŏng mñam.

Djăp mta  kdrăp čŭt hơô mâo dŭm boh đêč mdê mdê

Čiăng mjing rup, boh đêč, mnuih mñam srăng bi mklă hnơ̆ng čiăng êlâo kơ pơ̆k mñam. Mơ̆ng anăn srăng dhiang mrai mdơ̆ng, mgăn, mđĭ amâo dah mtrŭn aruăt mrai mdê mdê, tơdah mñam srăng mjing dŭm boh đêč, rup mtir mbĭt hluê kdrăp mñam. Hlăm hdră dăp aruăt mrai, mnuih mñam srăng bi mlih êa mil mrai msĕ si hrah – jŭ, jŭ - kñĭ, hrah – piơk čiăng kơ drei mñam srăng mâo lu mta êa mil mdê mdê kơ kdrăp čŭt h’ô.

Djăp mta boh đêč mâo aruăt mgăn, mdơ̆ng, hdră pơ̆k leh anăn mñam mdê mdê leh anăn ngă hŏng kngan sơaĭ

 Hluê si H’Yam Bkrông kreh iêô amĭ Ser amâodah aduôn Y-Lian, Khua êpul hgŭm bruă pơ̆k mñam Tơng Bông, ti ƀuôn Tơ̆ng Jŭ, să Êa Kao, ƀuôn prŏng Ƀuôn Ama Thuôt, mơ̆ng đưm êlâo, mnuih Êđê kreh yua dŭm mta mnơ̆ng jĕ giăm hlăm klei hdĭp aguah tlam čiăng mjing rup ti kdrăp čŭt h’ô. Msĕ si čĭm, krua, kpa; dŭm mta mnga, hla kyâo, ana kyâo mtâo, ktôñ, boh kroh; amâo dah dŭm mta mnơ̆ng yua hlăm klei hdĭp grăp hruê msĕ si êsŭng hlâo, sang dlông. Hruê anei hŏng klei đĭ kyar mơ̆ng yang ƀuôn, aruăt mrai păt čiăng jih jing mrai mâo arăng mkra mjing êlâo, khă snăn boh đêč, rup, êa mil ăt dưi krơ̆ng kjăp msĕ hđăp. Mbĭt anăn, lu phung mniê Êđê mâo lu klei mĭn mrâo êjai mñam msĕ si: Lŏ thiăm aruăt, lŏ thiăm rup, mtlai lu êa mil čiăng mjing klei jăk siam hĭn kơ mnơ̆ng pơ̆k mñam.

Boh đêč, rup ti kdrăp čŭt h’ô mnuih Êđê mâo klei mdê msĕ si ti ao êkei, ao mniê kreh mâo rup anak rai, ti m’iêng kreh mâo rup boh kroh, rup adhan ana êjŭt, rup 13 aruăt mrai, 15 aruăt mrai mjing rup krua, kpa…. Rup ti kdrăp čŭt h’ô mnuih Êđê amâo mâo hlăm hdruôm hră ôh ƀiădah hluê si klei mĭn lehanăn klei thâo mơ̆ng grăp čô mñam. Kyua anăn, tơdah hruê anei hmei čiăng mjing rup prŏng hĭn hmei ăt tui hluê msĕ rup mơ̆ng hđăp mơh lehanăn bi mrâo hĭn, mđĭ ênoh aruăt mrai yua lehanăn lŏ mjing dŭm boh đêč, rup mrâo msĕ si tŏ mnga, mnuih amâo dah pưk sang.

Kteh jing klei thâo mbruă êdi hlăm klei bi msiam kdrăp čŭt hơô mnuih Êđê

Hlăm klei hdĭp ênuk mrâo ară anei, kdrăp mnơ̆ng pơ̆k mñam păt čiăng amâo đei lŏ ƀuh ôh hlăm klei hdĭp grăp hruê mơ̆ng mnuih ƀuôn sang Êđê ti Dak Lak. Khă snăn, hlăm dŭm hruê m’ak lehanăn knăm yuôm bhăn, mnuih Êđê ăt čŭt h’ô dŭm m’iêng ao pơ̆k mñan djuê ana mâo mơ̆ng đưm amâo dah m’iêng ao mñam hluê kdrăp ênuk mrâo hŏng dŭm boh đêč, rup mdê mdê. Dŭm boh đêč, rup ti kdrăp mnơ̆ng mjing leh gru kruăk ti kdrăp čŭt h’ô, mjing klei jăk siam lehanăn klei mdê, ênưih thâo kral kdrăp čŭt h’ô mơ̆ng mnuih êđê hlăk mâo lu kdrăp čŭt h’ô mơ̆ng mnuih djuê ana mkăn dôk hdĭp mda ti Dak Lak.

Pô mblang: H’Nêč Êñuôl