Thu\n 2013, klei hgu\m Phu\n brua\ Êa drao gu\n, Phu\n brua\ Hâo hưn, lehana\n Dhar brua\ mặt trận ]ar kwar Việt Nam hluê ngă leh hdră bi hmô {uôn Dhar kreh klei suaih pral ti 6 ]ar, [uôn pro\ng. Truh thu\n 2005, hdră brua\ po\k mlar hluê ngă klei bi hmô ti 12 ]ar. Truh kơ ara\ anei, du\m ]ar, [uôn hla\m kluôm ala ktrâo ata\t lehana\n hluê nga\ leh brua\ mtru\t mjhar anei. Tal êlâo, brua\ anei mâo lu klei mđing mơ\ng brua\ sang ]ư\ êa, du\m dhar brua\ êpul êya, djo\ ho\ng klei ]ia\ng, lehana\n klei mnuih [uôn sang ]ang hmăng. Lu ]ar, [uôn pro\ng hlăm kluôm ala jih ai tiê hluê ngă brua\ mtrut mjhar anei, lehana\n mko\ mjing êpul kia\ kriê hluê ngă brua\ knua\. Hdra\ brua\ {uôn Dhar kreh klei suaih pral mâo leh lu klei mđing lehana\n klei bi mguôp mơ\ng du\m dhar brua\, êpul êya mse\ si: Êpul hgu\m brua\ Mniê, Êpul hgu\m mnuih [uôn sang Nga\ lo\ hma, Êpul hgu\m brua\ hlăk ai Việt Nam, Êpul hgu\m mnuih khua thu\n… Lu hdră bi hmô mâo bi mguôp hluê ngă, po\k mlar, mâo leh klei hgu\m kjăp mơ\ng du\m dhar brua\ êpul êya lehana\n yang [uôn mse\ si klei bi hmô kơ Êpul hgu\m “Phung ngă lo\ hma dhar kreh kơ klei suaih pral”, hdră bi hmô “Hlăk ai hd^p suaih asei mlei, hd^p siam mko\ mjing {uôn Dhar kreh klei suaih pral”, hdră bi hmô “Mđ^ klei suaih pral kơ mnuih khua thu\n”, hdră bi hmô “Yang [uôn êđăp ênang kdơ\ng ho\ng klei êka”…

     Lu alu\ wa\l mâo mtru\n leh du\m ênoh ]ua\n kơ klei suaih pral bi mguôp du\m hdră răng mgang lehana\n dlăng kriê klei suaih pral mnuih [uôn sang, lehana\n du\m hdră mđ^ kyar klei hd^p mda ala [uôn, hdră msir klei ư\ êpa bi hro\ klei [un knap mơ\ng alu\ wa\l…Du\m ênoh ]ua\n brua\ Êa drao gu\n mơ\ng ala ]ar mse\ si: Hdră bi mdoh mnơ\ng [ơ\ng hua\, tlo\ mgang po\k mlar, răng mgang klei kdjuôt kdj^ng kơ phung hđeh, răng mgang klei rua\ biăm kkuê, răng mgang klei rua\ kho\ hlăm yang [uôn… mâo leh klei bi mguôp, mko\ mjing lehana\n hluê ngă hdră ra\ng mgang klei suaih pral, lehana\n bi liê prăk mko\ mjing du\m hdră bi hmô bi djo\ ho\ng du\m mta ]ua\n kơ {uôn Dhar kreh klei suaih pral. Brua\ mko\ mjing {uôn Dhar kreh klei suaih pral jing sa brua\ ngă hlăm klei dlăng kriê, răng mgang klei suaih pral hlăm mnuih [uôn sang.

    Klei mtru\t mjhar mâo mko\ mjing, lehana\n mđ^ kyar hluê ho\ng du\m boh tu\ dưn mơ\ng du\m klei bi hmô kơ klei suaih pral kơ grăp boh sang mâo mko\ mjing tu\ dưn êlâo ana\n. Ho\ng hdră ma\ brua\ kla\ mnga] jing mâo klei bi mguôp du\m dhar brua\ mb^t, tui hluê ho\ng brua\ knua\ mdê mdê, lehana\n klei dưi pô grăp êpul êya srăng klam du\m brua\ knua\ mdê mdê.

     {uôn Dhar kreh klei suaih pral jing sa brua\ nga\ kơ klei dlăng kriê klei suaih pral, răng mgang klei suaih pral, lehana\n mđ^ klei thâo săng hlăm mnuih [uôn sang kơ klei duaih pral. Mâo mko\ mjing brua\ anei jing k`ăm đru mđ^ klei thâo săng, lehana\n brua\ klam mơ\ng du\m gưl, du\m dhar brua\ lehana\n kluôm yang [uôn kơ klei mđ^ h^n brua\ răng mgang klei suaih pral mnuih [uôn sang, mtru\t mjhar jih jang mnuih [uôn sang bi hgu\m hlăm brua\ răng mgang klei suaih pral, mđ^ kyar wa\l hd^p mda, gang mkhư\ klei rua\ tưp, mko\ mjing go\ sang dhar kreh, [uôn dhar kreh, alu\ wa\l mnuih [uôn sang hd^p dhar kreh dưi djăp ênoh ]ua\n k]ah kơ brua\ dlăng kriê klei suaih pral, răng mgang klei suaih pral mơ\ng Phu\n brua\ Êa drao gu\n, đru mko\ mjing klei hd^p dhar kreh, yang [uôn doh mnga]. Ho\ng hdră ma\ brua\ kla\ mnga], bi mguôp ho\ng lu mta, mse\ si hâo hưn lar [ar kơ mnuih [uôn, k]e\ đru kơ klei mka\ dlăng klei rua\ aguah tlam, ngă nanao brua\ bi mdoh wa\l anôk pô hd^p mda, mta\ kơ mnuih [uôn sang răng kơ du\m mta klei rua\ tưp…

    Mta k`ăm mơ\ng hdră brua\ jing mđ^ klei mnuih [uôn sang thâo săng kơ du\m ênoh ]ua\n kơ klei suaih pral go\ sang, mơ\ng êpul anôk mnuih [uôn sang hd^p, alu\ wa\l mnuih [uôn sang hd^p, {uôn klei suaih pral, bi kjăp mđ^ hnơ\ng kjăp mơ\ng du\m wa\l, wa\l krah, sa\ mâo mko\ mjing leh [uôn suaih pral mguôp mb^t ho\ng brua\ mko\ mjing go\ sang dhar kreh, alu\ wa\l anôk dôk dhar kreh. Dưi yap anei jing hdră hgu\m ma\ brua\ kla\ mnga], mâo hluê ngă hlăm lar [ar, hlăm năn Phu\n brua\ Êa drao gu\n mâo brua\ klam pro\ng, mjing leh klei bi mlih jăk hlăm brua\ dlăng kriê, răng mgang klei suaih pral mnuih [uôn sang, boh nik hlăm mnuih [uôn sang kr^ng [uôn sang.

    Dhar brua\ êa drao gu\n jing êpul êya kia\ kriê, mko\ mjing hdră kla\ kơ du\m brua\ mko\ mjing klei mtru\t mjhar. Djăp êpul êya mơ\ng dhar brua\ du\m alu\ wa\l mâo brua\ klam hgu\m ho\ng du\m êpul êya djo\ tuôm êjai ngă brua\ lehana\n mâo brua\ klam kjăp kơ klei thâo hla\m brua\ răng mgang klei suaih pral, lehana\n klei êđăp ênang êjai ma\ brua\.

    Djăp mta ênoh ]ua\n kơ klei suaih pral mâo t^ng kluôm, ho\ng lu ênoh mrô la] kơ klei suaih pral mse\ si: Amâo mâo lui ôh du\m mta klei rua\ tưp bluh đ^ jing klei rua\ tưp pro\ng, ba hđeh nao tlo\ mgang djăp mta klei rua\ djo\ ho\ng hdră mtru\n, amâo mâo ôh mnuih [ơ\ng djo\ mnơ\ng [ơ\ng rua\, amâo mâo ôh hđeh le\ hlăm klei kdjuôt kdj^ng, mâo sang tlô doh, sang mnei jăk, mâo êa doh yua, phung mniê ba tian nao mka\ dlăng tian [ia\ êdi 3 blư\ hlăm jih wưng dôk ba tian, tlo\ mgang klei rua\ hrut arua\t ariêng djăp ênu\m, jih jang mnuih hlăm go\ sang mâo klei hd^p djo\ hnơ\ng, thâo mjua\t ktang asei mlei, amâo mâo ra` kpiê, amâo mâo yua matu^, amâo mao dju\p hăt, mâo hdră răng mgang kjăp kơ klei êđăp ênang go\ sang pô.

     Amâodah du\m ênoh ]ua\n kơ klei suaih pral ho\ng alu\ wa\l [uôn pro\ng dhar kreh, alu\ wa\l mnuih dôk mâo klei đ^ kyar mse\ si: Amâo mâo klei rua\ tưp hlăm alu\ wa\l, bi hro\ [ia\ êdi 10% hnơ\ng ênoh mnuih mâo klei rua\, lehana\n djiê kbia\ hriê mơ\ng du\m klei rua\ tưp kreh tuôm mka\ ho\ng thu\n êlâo, rơ\ng bi mâo [ia\ êdi 95% phung hđeh kgu\ 1 thu\n mâo tlo\ mgang djăp ênu\m djo\ ho\ng hdră mtru\n, amâo mâo lui klei [ơ\ng djo\ mnơ\ng [ơ\ng rua\ êbeh kơ 30 ]ô mnuih/klei, bi hro\ grăp thu\n 1,5% hnơ\ng hđeh kdjuôt kdj^ng kgu\ 5 thu\n, [ia\dah 90% ênoh go\ êsei mâo yua êa doh, lehana\n mâo sang mnei, 80% ênoh go\ êsei mâo sang tlô doh, jih jang phung mniê ba tian mâo nao mka\ dlăng tian [ia\ êdi 1 blư\, hlăm ana\n êbeh 85% mâo mka\ dlăng tian 3 blư\ kơ dlông hlăm jih wưng ba tian, bi hro\ giăm 10% mâo klei truh êka kơ asei mlei mka\ ho\ng thu\n êlâo, mâo klei mtru\t mjhar mjua\t ktang asei mlei.

    Pô c\ih mkra kdrê] anei mâo klei bi blu\ hrăm ho\ng Niê Bích Đào, k’ia\ng khua Êpul hgu\m mnuih [uôn sang ngă lo\ hma ]ar Gialai la] kơ klei tu\ dưn brua\ nei hlăm ]ar, boh nik hlăm kr^ng taih kbưi, kr^ng mnuih djuê [ia\ ]ar Gialai.

     - {uôn dhar kreh klei suaih pral ti Gia Lai dưi bi mko\ mjing mơ\ng hb^l ơ aduôn?

       . Aduôn Niê Bích Đào: Êlâo adih, Êpul hgu\m brua\ lo\ hma Việt Nam bi hgu\m ho\ng Phu\n brua\ mdrao mgu\n kơ klei mko\ mjing du\m gru hmô [uôn Dhar krah klei suaih pral kơ mnuih [uôn sang nga\ lo\ hma. Ho\ng brua\ mơ\ng Êpul hgu\m brua\ mnuih [uôn sang nga\ lo\ hma c\ar, hmei dla\ng tui hluê ho\ng hra\ m’ar mơ\ng gưl dlông po\k nga\ kơ du\m kdriêk, wa\l krah, [uôn pro\ng hluê nga\ brua\ mko\ mjing [uôn Dhar kreh klei suaih pral. Truh kơ ara\ anei po\k nga\ mâo leh mơh 7 – 8 thu\n.

      - Leh mâo 7 – 8 thu\n po\k nga\ si klei tu\ mâo ba w^t mơ\ng gru hmô [uôn Dhar kreh klei suaih pral, bohnik gơ\ ho\ng kr^ng mnuih [uôn sang djuê [ia\ si nga\, ơ aduôn?

         . Aduôn Niê Bích Đào: Leh mâo 7 – 8 thu\n po\k nga\ gru hmô mko\ mjing [uôn dhrr kreh klei siah pral ti kr^ng [uôn sang lo\ hma sna\n dla\ng mb^t [uh mnuih [uôn sang thâo sa\ng h^n leh ana\n dưi bi mđ^ leh klei saih pral a\t mse\ mơh klei hd^p mda, ai tiê klei m^n. Klei phu\n mơ\ng mko\ mjing gru hmô [uôn dhar kreh klei suaih pral jing c\ia\ng mđing kơ klei la\n êa wa\l hd^p mda, klei suaih pral, mko\ mjing klei bi mdoh mb^t ti [uôn sang, mta\ mta\n kơ anak aneh a\t mse\ mơh mnuih [uôn sang s^t rua\ dua\m bi nao kơ sang êa drao ksiêm mka\ dla\ng mdrao klei rua\, [ơ\ng mnơ\ng tu\k bi ksa\, mna\m êa tu\k bi ktơ\ng lui ê’a\t leh ana\n đ^h p^t c\ia\ng bi ka\ mung đa\m kêc\ ke\ hluê si klei ktrao lac\ mơ\ng Knơ\ng brua\ mdrao mgu\n kơ klei mgang kdơ\ng klei rua\ êngoh bi ktư\. Mơ\ng  du\m thu\n hluê nga\ sna\n [uh klei suiah pral mơ\ng mnuih [uôn sang du\m djuê ana [ia\ mâo klei bi mđ^ h^n, mnuih [uôn sang dưi thâo sa\ng, [ia\ h^n rua\ dua\m, phung hđeh [uh mâo klei suaih pral h^n, mđ^ klei thâo [uh sa\ng. Brua\ kriê dla\ng klei suaih pral kơ mnuih [uôn sang a\t ja\k h^n mơh, kyua ara\ anei, brua\ mdrao mgu\n mơ\ng c\ar đ^ kyar leh, mao leh dja\p ênu\m du\m kdra\p mnơ\ng yua c\ia\ng yua kơ brua\ ksiêm mka\ dla\ng mdrao klei rua\ kơ mnuih [uôn sang.

     - Lac\ ja\k kơ aduôn!