VOV4.Êđê - Adiê bi mlih yan, boh nik hla\m yan ê’a\t, phung hđeh ênưih mâo du\m mta klei rua\, hla\m ana\n lu jing klei rua\ hla\m êlan bi êwa. Anei jing klei rua\ kreh mâo, kha\dah amâo mâo hu^ hyưt ôh [ia\dah hma\i pro\ng sna\k truh kơ klei suaih pral, klei đ^ hriê kơ pro\ng mơ\ng phung hđeh.

Lê Anh Khoa 3 thu\n dôk ti phường Tân An, [uôn pro\ng {uôn Ma Thuột, ]ar Dak Lak mdrao klei ruă hlăm êlan bi êwa ti Adu\ bruă mdrao klei ruă phung hđeh êlăk Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên ho\ng du\m klei bi êdah mtu\k, bi êwa grek grok, êngoh đrông. Khă gơ\ du\m klei bi êdah anei amâo mâo kjham ôh, [ia\dah klei ruă khăng lo\ mâo, sơnăn go\ êsei ba nao Lê Anh Khoa nao kơ sang êa drao mdrao mgu\n. Amai Nguyễn Thị Huệ (am^ Lê Anh Khoa) la]:“Sui ho\ng anei 1 hruê kăm, e\ Anh Khoa êngoh, êngoh 1 hruê hlao he\, mâo wa\t mtu\k. Go\ êsei ba e\ Anh Khoa nao mkă dlăng klei ruă ti êngao, [ia\dah mnăm êa drao 2 blư\ kăn hlao lei, [uh gơ\ mtu\k lu h^n sơnăn ba nao đih kơ sang êa drao. 1 thu\n anak kâo êngoh mse\ djuê ana\n hlăm brô 2 blư\, boh nik gơ\ hlăm wưng yan adiê bi mlih”.

1 ]ô mkăn ana\n jing e\ Đinh Gia Khang, dôk ti să Dak Rô, kdriêk Krông Knô, ]ar Dak Nông. Khă gơ\ ka bo\ mơh 2 mlan, [ia\dah e\ Khang mâo klei ruă hlăm êlan bi êwa. Amai Trần Thị Ngọc Đào, am^ Đinh Gia Khang brei thâo; êlâo kơ nao đih kơ sang êa drao e\ Khang mâo klei bi êdah mtu\k, bi êwa grek grok, amâo ]ia\ng mam:

“Hruê êlâo [uh `u mtu\k lu, mtu\k ktang, dleh bi êwa, bi m^n [uh mse\ si e\ gơ\ mâo êa k’hak hlăm ko\ng đo\k, grăp blư\ mtu\k amâo kbiă ti êngao, [o# mta ơ\ng jih sơnăn ba nao anak mkă dlăng klei ruă”.

Êlan bi êwa mâo: [a\ng adu\ng, ko\ng đo\k, mrôk adu\ng leh ana\n adăt đo\k. Anei jing du\m anôk khăng tu\ mă êwa mơ\ng êngao, jing anôk bi mdoh, bi mđao êwa mơ\ng êngao ]ia\ng ba kơ kso\. Kyua ana\n, du\m anôk anei jing anôk phu\n. Ruă êlan bi êwa jing mta klei ruă mâo; ruă ko\ng đo\k, ruă adăt đo\k, ruă mrôk adu\ng, hdrak ngă, kbiă mơ\ng kman ngă.

Ara\ anei ti Dak Lak, khă gơ\ k]ưm yan bhang, [ia\dah tăp năng mâo adiê hjan [hu\k, adiê ê-ăt, adiê bi kpleh plah wah yang hruê lehana\n mlam, ngă kơ phung hđeh êlưih mâo klei ruă, boh nik gơ\ hlăm êlan bi êwa. Aê ndrao Nguyễn Văn Mỹ - K’iăng khua Adu\ bruă mdrao klei ruă phung hđeh êlăk, Sang êa drao pro\ng kr^ng Tây Nguyên brei thâo: “Ara\ anei ti Adu\ mdrao klei ruă phung hđeh mâo giăm 200 ]ô hđeh, sơnăn giăm 1/3 ênoh hđeh mâo klei ruă hlăm êlan bi êwa, jing ruă adu\ng, ko\ng đo\k, ruă knga, ruă adăt đo\k leh ana\n lar nao kơ kso\, truh kơ ruă kuôp kso\, ho\ng du\m klei bi êdah mse\ si êngoh, mtu\k, bha`, kbiă êa du\ng, kjham h^n jing êngoh hlơr đrông, bi êwa pral, bi êwa tơl ahuăp đah da anei jing wưng kjham leh. Kâo mtă mtăn kơ phung am^ ama pral hmao [uh du\m klei bi êdah kjham ]ia\ng ba nao kơ sang êa drao, boh nik gơ\ phung hđeh gu\ 6 mlan”.

Ruă êlan bi êwa dưi yap amâo mâo đei hu^ ôh, lu êdi klei ruă ]o\ng hlao hjăn êdei 8 – 10 hruê. {ia\dah mâo đađa mnuih, tơdah mdrao amâo mâo djo\ hdră srăng ngă hma^ djo\ kơ êlan bi êwa ngă bo\k kso\, bo\k kuôp kso\. Kjham h^n srăng ruă dlô, ruă boh [leh… boh nik gơ\ hlăm phung gu\ 1 thu\n, hđeh k’k’iêng amâo djăp mlan, kdjuôt kdj^ng asei mlei, hđeh asei mlei awa\t.

Ara\ anei, bruă mdrao mgu\n klei ruă hlăm êlan bi êwa mâo lu hdră, [ia\dah hlăk ti hnơ\ng mdrao du\m klei bi êdah đui], [ia\dah ka dưi mdrao truh ti phu\n agha ôh. Phung hđeh mâo klei ruă lu blư\ êlưih ngă ai bi kdơ\ng êdu awa\t, kdjuôt kdj^ng, ngă hma^ amâo mâo jăk kơ klei hriăm hră… Kyua ana\n, phung am^ ama bi răng mgang klei ruă kơ phung hđeh êlăk.

Kyua anei jing klei ruă tưp hluê êlan bi êwa, sơnăn jăk h^n amâo brei phung hđeh bi mje\ ho\ng phung mâo klei ruă, bi mdoh asei mlei phung hđeh, rao kngan ho\ng k[u mdjiê kma. Guôm [o# mta tơdah kbiă hlăm êlan klông amâo dah hlăm anôk lu mnuih. Krơ\ng kơ phung mâo djăp ai ktang jăk h^n ho\ng hdră bruă huă [ơ\ng djăp mnơ\ng tu\ jăk, ba nao phung hđeh tlo\ mgang ênu\m ênap hluê hdră tlo\ mgang ala ]ar ]ia\ng mjing ai ktang, bi mđao kơ phung, amâo lui phung hđeh hlơr đei amâo dah ê-ăt đei, krơ\ng hnơ\ng mđao asei mlei tơdah kbiă hiu hlăm êlan klông, krơ\ng hnơ\ng mđao kơ k’kuê kơ phung hđeh tơdah p^t jing du\m hdră ngă êlưih pưih đru phung hđeh răng mgang klei ruă mâo boh tu\ dưn. Tơdah mâo du\m klei bi êdah mơ\ng klei ruă đăm blei êa drao ]o\ng mdrao mă pô, [ia\dah ba nao kơ sang êa drao ]ia\ng mkă dlăng, ktrâo la] kriê dlăng leh ana\n mdrao mgu\n djo\ hdră./.