IVOV4.Êđê –Ia Dom jing sa\ knông la\n mâo lu mnuih djuê [ia\ hd^p mda, dôk ti kdriêk Đức Cơ, ]ar Gialai. Ia Dom mjing leh boh kdru\t pro\ng hla\k jing sa\ kr^ng knông la\n tal êlâo hla\m alu\ wa\l la\n dap kngư mâo dja\p hnơ\ng ]ua\n ala ]ar kơ brua\ mko\ mkra kr^ng [uôn sang mrâo. Ya klei mjing leh boh tu\ dưn kơ kr^ng knông la\n anei?

Yan mnga truh, du\m đang ksu hlăk bluh hla mda, mtah siam. Prăp êmiêt yan kuêh mă ktăk mrâo, Siu Thêm, ti [uôn Mok Đen, să Ia Dom, bi mdoh du\m boh ]hiên mđu\ ktăk ksu, sah bi [ơ\ng du\m [e\ dho\ng riêk ktăk ksu. Siu Thêm brei thâo; êbeh 20 thu\n mb^t ho\ng Binh đoàn 15 mđ^ kyar ana ksu, klei hd^p mda, bruă duh mkra mnuih [uôn sang mâo klei đ^ kyar leh. {o# mta kr^ng [uôn sang mlih mrâo, êlan klông [uôn sang pro\ng siam găl ênưih h^n. Du\m thu\n giăm anei, khă gơ\ ênoh ktăk ksu amâo mâo đ^ ôh, [ia\dah Binh đoàn ăt kriê dlăng jăk klei hd^p mda mnuih ngă bruă ho\ng hnơ\ng prăk mlan h’^t kjăp mâo êbeh 5 êklăk prăk 1 ]ô mnuih hlăm 1 mlan:

“Kơ klei g^t gai bruă mă mtăp mđơr êdi. Du\m hruê hơ\k m’ak khua g^t gai digơ\ hrăm mb^t ho\ng [uôn sang, blei u\n, huă [ơ\ng mb^t, mnăm kpiê ]eh ho\ng mnuih [uôn sang, sơnăn [uh je\ giăm h^n. Pôih kđông răng mgang knông lăn ăt mse\ mơh, lehana\n Knơ\ng bruă 72, du\m êpul duh mkra hrăm mb^t ho\ng mnuih [uôn sang hlăm [uôn hơ\k m’ak êdi. Mnuih [uôn sang hmei la] jăk klei mđing dlăng mơ\ng gưl dlông ho\ng mnuih [uôn sang, ba lu klei jăk siam kơ mnuih [uôn sang”.

Mb^t ho\ng du\m mta ana pla sui thu\n mlan jing ana ksu, kphê, ara\ anei hlăm kr^ng knông lăn Ia Dom lo\ pla du\m mta ana boh kroh ho\ng hnơ\ng pla mjing pro\ng pioh ba ]h^ mnia mse\ si boh kneh thái, boh rik rê` amâo dah boh sưp, boh krue# du\ng kl^t mtah. Dôk krah đang boh kroh mtah mda, Trang Quốc Hùng, khua Êpul hgu\m bruă lo\ hma Ia Dom brei thâo, klei găl mơ\ng să ana\n jing mâo lăn ala pro\ng lehana\n hlăk mâo klei duh bi liê ksiêm dlăng ]ia\ng ba yua mâo boh tu\ dưn h^n. Mb^t ho\ng bruă mko\ mjing êpul bruă hgu\m, mnuih [uôn sang ngă lo\ hma, boh nik gơ\ mnuih [uôn sang djuê [ia\, hlăk ba yua hdră mnê] mrâo mrang hlăm bruă duh mkra, ba yua djuê mjeh mrâo, mâo hnơ\ng jăk mb^t ho\ng du\m klei kuôl kă anôk ba ]h^ mnơ\ng mâo h’^t kjăp. Du\m hnơ\ng ]ua\n bruă duh mkra doh, Vietgap bi m^n dah srăng dleh ba yua ho\ng mnuih [uôn sang djuê [ia\, [ia\dah ho\ng hdră ngă djă kngan ktrâo kơ bruă, 1 ]ô mnuih ngă 10 ]ô mnuih hriăm hluê ngă, Trang Quốc Hùng đăo knang, êpul bruă hgu\m Ia Dom srăng dưi mko\ mjing ana\n knăl mdê hjăn:

“Tơdah pla boh kneh thái, sơnăn 1 thu\n hrui [ia\ êdi mâo 120 êklăk prăk hlăm 1 ha, boh tu\ dưn ba w^t đ^ 3 blư\ mkă ho\ng kphê. Bi boh rik rê` tơdah đ^ jing jăk truh yan hrui pe\, 1 ha [ia\ êdi hrui w^t mâo 300 êklăk prăk. Ăt jing lăn anei, yan adiê, wa\l hd^p mda anei tơdah hdră bi m^n mơ\ng mnuih [uôn sang ngă lo\ hma mâo klei đ^ kyar, dưi bi mlih mrâo sơnăn boh tu\ dưn ba w^t kơ kr^ng lăn anei pro\ng pr^n êdi”.

Ngô Hữu Thiện, khua knơ\ng bruă sang ]ư\ êa să Ia Dom, kdriêk Đức Cơ brei thâo; thu\n 2015 să dưi tu\ yap djăp hnơ\ng ]ua\n kr^ng [uôn sang mrâo. 5 thu\n êgao, să bi mklă ]ia\ng kr^ng [uôn sang mrâo h’^t kjăp, klei hd^p mda mnuih [uôn sang đ^ kyar, bi g^r ktưn ho\ng ai tiê pô, amâo mâo jưh knang ai tiê duh bi liê mơ\ng Knu\k kna. Mbhă mbhai he\ mơh ana\n jing să Ia Dom mâo klei hrăm mb^t mơ\ng lu êpul bruă mnia mblei pro\ng êdah klă jing du\m knơ\ng bruă hlăm Binh đoàn 15, ngă anôk jưh knang ]ia\ng mjing bruă mă h’^t kjăp. Mb^t ana\n, ho\ng du\m hdră êlan mtru\n djo\ kpă hlăm bruă bi mlih mnơ\ng pla mjing, mđ^ ktang bruă ba yua hdră mnê] mrâo mrang, bruă duh mkra mơ\ng să hgao leh gưl dleh dlan h^n hlăk wưng kphê, ksu, tiêu lui] boh mnga, ênoh tru\n. Hnư hrui w^t mơ\ng mnuih [uôn sang dưi kriê kjăp lehana\n klei [un [in tru\n pral, h’^t kjăp. Ngô Hữu Thiện brei thâo; ara\ anei ênoh go\ êsei [un mơ\ng să adôk gu\ 6% lehana\n anei jing tur knơ\ng yuôm bhăn ]ia\ng Ia Dom lo\ dơ\ng kpưn đ^:

“Pô djăp hnơ\ng ]ua\n leh sơnăn amâo mâo jưh knang klei duh bi liê mơ\ng Knu\k kna, [ia\dah mđ^ lar ai tiê leh mâo mơ\ng alu\ wa\l. Tui hluê si lăn ala, mnơ\ng pla leh mâo ara\ anei k[^n ai tiê kriê dlăng, mđ^ hnơ\ng mâo boh mnga, hnơ\ng jăk mnơ\ng pla mjing, ba yua hdră mnê] mrâo mrang lehana\n mkiêt mkriêm ]ia\ng mđ^ kyar klei hd^p mda”.

Ho\ng du\m klei g^r ktưn lehana\n lehana\n boh tu\ dưn mâo ba w^t êdah klă hlăm bruă mko\ mjing kr^ng [uôn sang mrâo, să knông lăn Ia Dom kdrưh k’ang mâo lu khua g^t gai Đảng, Knu\k kna nao ]hưn dlăng, mtru\t mjhar lehana\n mni m’uăn k`ăm mđ^ lar hdră ngă bruă. Giăm anei h^n, hlăm knhal jih thu\n 2019, khua hlăm Phu\n bruă kđi ]ar, k’iăng khua knu\k kna Trương Hoà Bình nao ]ua\ ]hưn lehana\n ngă bruă ti să knông lăn Ia Dom. K’iăng khua knu\k kna h’ê] hmưi lehana\n mni m’uăn boh tu\ dưn mơ\ng Ia Dom hlăk êjai anei jing să tal êlâo tuê knông lăn kr^ng Dap kngư djăp hnơ\ng ]ua\n kr^ng [uôn sang mrâo:

“Să Ia Dom hmei jing gưl tal êlâo hlăm kr^ng knông lăn djăp hnơ\ng ]ua\n kr^ng [uôn sang mrâo. Mâo he\ boh tu\ dưn anei kyua mâo klei g^r ktưn pro\ng pr^n mơ\ng Đảng bộ, knu\k kna leh ana\n mnuih [uôn sang ti să Ia Dom ăt hrăm mb^t bi hgu\m, mguôp ai ]ia\ng jih jang mko\ mjing, mđ^ kyar, drei dưi tu\ yap djăp hnơ\ng ]ua\n kr^ng [uôn sang mrâo. Leh hruê mtlaih êngiê klei hd^p mda mnuih [uôn sang adôk lu klei dleh dlan, [ia\dah hlăm du\m thu\n giăm anei mâo lu klei bi mlih mrâo, kr^ng [uôn sang mrâo dưi mko\ mjing. Klei hd^p mda mnuih [uôn sang mâo lu klei găl jăk h^n, đ^ hriê kơ sah mdro\ng, ana\n jing klei năng mni m’uăn, năng m’ak êdi”.

1 yan mnga w^t hlăm djăp kr^ng wa\l ala ]ar. Ho\ng să Ia Dom, yan mnga h^n mơh hơ\k m’ak kyua du\m đang war mtah mda, srăng lo\ dơ\ng ba klei hd^p mda trei mđao kơ mnuih [uôn sang du\m djuê ana hlăm kr^ng knông lăn.

H’Mrư pô ]ih hlo\ng răk