Thôn Kon Tu Ma, sàh Măng Đen, càr Quảng Ngãi, lài do là sàh Măng Cành, kơnhoàl Kon Plông, càr Kon Tum yau geh trồ tiah mrềt lơ ngờm. Tàm do, broă tam kơphe Arabica neh cèng wơl priă jền lơh geh tờm ngan ai làng bol in. Thôn Kon Tu Ma geh 57 hìu bơnhă, jơh ală ndrờm tam kơphe lơm; hìu bơnhă êt ngan rlau jơh tam bơh 5 tus 7 sàu, hìu bơnhă lơi uă den tam rlau 1 lồ. Kơnờm tờm kơphe tiah mrềt, làng bol neh jơh rƀah, ờ duh pal lòt lơh ơpah tiah ngài tai. Trồ tiah niam mờ anih blơi geh sùm neh lơh kơphe tiah mrềt gơ gơs “tờm chi tam lơh pas”, pơgồp bơnah tam gơl muh mat tiah kơh bơnơm.

Tờm kơphe tiah mrềt tơnơ̆ mờr 3 nam tam neh lì bơkàu, tơt plai mờ gơtùi pik tơnhàu. Pah nam, tờm kơphe pik tơnhàu uă bơh nhai 10 tus nhai 11. Bi A Lương, 26 sơnam, kòn cau Sơdàng ơm tàm thôn Kon Tu Ma, sàh Măng Đen pà git, hìu bơnhă gam tam rlau 2 lồ kơphe tiah mrềt, tàm hơ̆ mờr 1 lồ neh gơtùi pik tơnhàu sùm bơh 7 tus 8 nam do. Dùl lồ kơphe sơngka sền gàr niam, pah nam tac geh bơh 70 tus 100 tơlak đong: “Ù tiah tàm do gơ wèt tiah mrềt, tam kơphe ờ duh pal ƀồm dà. Dilah hìu lơi geh priă jền blơi phơng ơn den sơlơ niam rlau, ờ mìng ờ huan hoàc uă tŭ tơngai sơngka sền gàr mờ gam tơnguh cồng nha lơh geh tai. Añ kung neh lòt bơto pơlam 1, 2 dơ̆, khi bơto bơta chài klah ntê mờ ơn phơng. Tờm kơphe tơnơ̆ 1 nam rơp sơn đờm ơn phơng, pơn jat tai ơn dơ̆ tơnơ̆ pơgap 2 nam. Tus nam dơ̆ 3, tờm kơphe sơn đờm tơt plai. Kơphe tiah mrềt dum jơh tàm nhai 10, nhai 11 pah nam”.

Lam lơh Ală jơnau lơh nền rề ơnàng tam kơphe tiah mrềt, nam 2025, sàh Măng Đen geh jàu tam rlau 740 lồ. Tus tŭ do, jơh gùt sàh neh tam geh 672 lồ, geh rlau 90% broă rơndap lơh. Ală thôn neh lơh gơs tiah mìng tam kơphe dờng ngan bơh 50 tus 126 lồ. Anih duh broă Làng bol sàh Măng Đen neh pà rlau 122 rbô tờm sơntìl, mờ kung hòi jà làng bol ngui ală sơntìl geh cồng nha tơnhàu uă bè THA1, TN1, TN2. Uă mpồl lơh broă bal mờ mpồl lơh sa kă bro tus bal lơh bal dong kờl sơntìl, bơta chài măi mok mờ blơi phan lơh gơs. Tŭ do gùt sàh geh 225 lồ kơphe tiah mrềt Arabica neh pik tơnhàu, cồng nha tơnhàu geh 15,8 tạ tàm dùl lồ, khà lơh geh mờr 900 tấn. Phan kơphe Măng Đen neh geh lơh sră cơng tàng Kơphe tiah mrềt Kon Tum Arabica Coffee, lơh gơlik bơta ƀuơn dờng ngan tàm broă tac phan lơh gơs.

Ồng Nguyễn Nhật Trường, Phó Củ tịc Duh broă sùm Anih duh broă Làng bol sàh Măng Đen, càr Quảng Ngãi pà git, sàh pơn jat tai lam lơh Ală jơnau lơh nền rề ơnàng tam kơphe tiah mrềt mờ wèt tus tơnguh tai mờr 1 rbô lồ tàm tơngai lơh broă tus. Làng bol kờñ ngan broă rề ơnàng bă tiah tam tài giă kơphe tŭ do gam tàm khà jơnhua ngan. Làng bol blơi is sơntìl, tam pa mờ ala bă kơphe neh kra ràm. Bulah bè hơ̆, broă lơh gơlik uă phan kung gam pal ntrờn tus càr ndai nàng lơh. Ồng Nguyễn Nhật Trường pà git tai, sàh Măng Đen gam kơlôi sơnơng lơh gơs dùl mpồl lơh mờ măi mok nàng gơ hòi gơ jà mpồl lơh sa kă bro bơcri priă lơh hìu măi lơh kơphe: “Kơphe tiah mrềt do tŭ do neh lơh gơs tiah tam. Pah nam, làng bol tơnhàu geh uă ngan. Mờr tus, broă rơndap lơh rơp sơlơ rề ơnàng tai. Priă bơcri bơh broă lơh, rơndap broă kung geh pơgồp bal nàng dong kờl làng bol bè sơntìl, dong khi tam mờ rề ơnàng bă tiah tam. Bơdìh hơ̆ tai, ală mpồl lơh broă bal mờ mpồl lơh sa kă bro kung lơh bal mờ làng bol nàng tam mờ rề ơnàng bă ù tam kơphe”.

Tŭ do, uă sàh tiah kơh bơnơm đah mat tơngai mut càr Quảng Ngãi bè Ngọc Linh, Măng Đen, Măng Ri… rơhời tam gơl bơh chi tam ờ huan geh cồng nha nàng tam tờm kơphe tiah mrềt cèng wơl priă jền lơh geh uă rlau. Bàr pe broă lơh suơn kơphe pơgồp bal mờ homestay neh gơ hòi gơ jà nac lòt nhơl, lơh gơlik tai priă jền uă làng bol in. Ồng Nguyễn Hoàng Tâm, Kwang lam bồ Ci kụk tam phan, sền gàr phan tam mờ atbồ bơta niam, gơ wèt Sờh Broă lơh sa suơn sre mờ Tiah ơm kis càr Quảng Ngãi pà git, gùt càr tŭ do geh rlau 5 rbô 300 lồ kơphe tiah mrềt, tơrgùm uă ngan tàm ală sàh tiah đah mat tơngai mut mờ kờp dŭ rơp gơguh tai 7 rbô lồ tàm nam 2030. Bơta chi tam do gơ kờñ ngan mờ ù tiah, trồ tiah mờ giă tac kung jơnhua rlau mờ kơphe Robusta neh dong làng bol tơnguh priă lơh geh loh làng ngan. Jat ồng Nguyễn Hoàng Tâm, drà tac phan lơh gơs ờ hềt uă tài càr ờ hềt geh uă anih lơh gơlik phan, làng bol uă ngan tac cau kă bro in hơ̆ sồng jun tus càr ndai nàng lơh gơlik: “Pal geh mpồl lơh sa kă bro lơh ală anih lơh gơlik phan nàng tàm tơrbŏ bal mờ làng bol, dong kờl bơh broă tam, tac phan drơng broă lơh sa suơn sre in, pơlam bơta chài, dong làng bol lơh broă sa git loh bơta chài sơngka sền gàr, atbồ tiah tam mờ pik tơnhàu kơphe. Bă ù tam kơphe tiah mrềt tàm ală sàh tiah đah mat tơngai mut uă ngan bơh làng bol jơi bơtiàn dồ êt nă cau tam, den tàng ờ huan git bè bơta chài măi mok. Den tàng pah nam, bol hi sùm geh broă rơndap lơh lam lơh bơto pơlam, mblàng yal, hòi jà, pơlam làng bol git bè bơta chài tam, sơngka sền gàr, kung bè atbồ, sền gròi phan lơh aniai tus tờm kơphe tiah mrềt”.