VOV4.K’ho- Tơngai lài, kơnờm ngui niam ală bơta ƀươn bơh tiah he dê, cau lơh broă sa mờ gah lơh broă sa sươn sre kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai neh lơh geh ală broă lơh bal lơh sa mờ lơh gơs ală tiah phan lơh geh bơh sươn sre tăc mờ lơgar ndai, bơh hơ̆ gơhòi gơ jà geh mpồl lơh sa kă bro bơcri priă. Bơh hơ̆, tơnguh uă bồ tơngoh gĭt wă tàm broă lơh sa bơh làng bol dê mờ ngai sơlơ ngui măy mok jơh lơm tàm broă lơh sa sươn sre.

Bulah là tiah mờ làng bol ơm kis mìng là cau Bahnar lơm mơya tŭ do, xã Glar neh gơ gơs là tiah sùm tam kơphê tơl jơnau sồr tăc mờ lơgar ndai dờng ngan rlau jơh kơnhoàl Đăk Đoa dê. Kờp tus gùl nam 2022, bă ù tam kơphê geh tam jăt ală jơnau sồr, bè: 4C, Rainforest, UTZ tàm do neh gơguh tus gĭt nđờ rbô lồ. Ồng Lê Hữu Anh, Kwang ătbồ Hợp tak xã Lơh broă sa sươn sre mờ Drơng broă Lam Anh tàm kơnhoàl Đăk Đoa, pà gĭt: tŭ lơh nền lơh bal mờ cau lơh broă sa xã Glar, Hợp tak xã tìp uă ngan kal ke, tài bơh làng bol neh kwèng mờ broă lơh sa ờ gam dipal tai, ngui uă ir sơnơm sền gàr phan tam mờ phơng hoá họk. Bơta do lơh tiah ơm kis mờ pràn kơldang să jan làng bol lơh broă sa dê gơtìp gơrềng, cồng nha kơphê lơh geh ờ kơ̆ kơl jăp, nam geh, nam ờ, rài kis làng bol dê kung gam kal ke sơl.

Bulah bè hơ̆, tơnơ̆ uă ơdŭ bơto pơlam, lùp bơsram tơn tàm broă lơh tơrlòng lài sươn kơphê pơlam lơh lài jăt tơl jơnau sồr tăc mờ lơgar ndai, gŏ geh cồng nha uă bơta, bè: sền gàr tiah ơm kis, bơta geh sùm cồng nha lơh geh, bơta niam, pràn kơldang să jan, tiah ơm kis...làng bolo lơh bal tàm ală broă lơh bal ngai sơlơ uă. Tŭ do, ală hìu bơnhă cau lơh broă sa tàm broă lơh kơphê tơl jơnau sồr UTZ bơh hợp tak xã dê neh kwèng mờ broă tam phan ờ huan ngui uă phơng hoá họk, tơnguh phơng nha chi hữu kơ jơm is, ngan là đơs ờ mờ broă ƀồm sơnơm gơsơ̆t ñhơ̆t. Ồng Lê Hữu Anh, Kwang ătbồ Hợp tak xã Lam Anh, pà gĭt: Geh broă lơh lòt còp sền broă lơh tơrlòng lài, pơndờm pơnđiang ală oh mi lơh niam hơ̆ sồng tus tơn tàm ală sươn hìu bơnhă cau lơh broă sa kờñ lơh bal den jăt sền, dong kờl ai ală sươn kờñ lơh bal pa in loh làng rlau bè broă pơlam lơh, đòm jăt lơh rơhời tơl broă, sền swì geh cồng nha tàm tơl broă tam gơl mờ tam gơl ală broă lơh bơh lài. Bơh 30 hìu bơnhă cau lơh broă là mpồl cau tờm mờ ală sươn lơh tơrlòng lài, den pơn jăt tai làng bol tàm tiah do mờ ală tiah gùt dar gĭt den dan lơh bal is. Tus tơngai do, mŭt tàm kàl lơh kơphê 2021- 2022 do, den geh rlau 200 hìu lơh bal tam gơl.

Bơdìh mờ kơphê, tŭ do, tàm kơnhoàl Đăk Đoa, gam uă phan bơna lơh geh bơh sươn sre tờm pràn ndai kung neh geh lơh jăt gùng dà hữu kơ ƀòn brê bơnơm, lơh geh tơl jơnau sồr tăc mờ lơgar ndai bè bă tiêu, plai màk bơh cau lơh broă sa sươn sre ală xã: Nam Yang, Trang, Hà Ƀầu dê; prìt ƀon ja Nam Mỹ tàm xã Ia Pết...

Kung kơnờm bơh lơh geh tiah sùm tam phan lơh sa sươn sre dờng, tàm kơnhoàl Đăk Đoa tŭ do neh geh 5 mpồl lơh sa kă bro mờ 13 hợp tak xã bơcri priă, lơh bal mờ cau lơh broă sa, bơh sơnrờp lơh gơs geh ală broă lơh gơlik phan lơh geh bơh sươn sre kơ̆ kơl jăp đau. Kung kơnờm bè hơ̆, cau lơh broă sa neh bơh sơnrờp geh gĭt mờ broă lơh sa sươn sre jăt gùng dà kông nghệ kao, ngui măy pik plai kơphê halà ƀồm ală ding dà tuh dà, ơn phơng is, tềm pềr...Bi Ka Sơn ơm tàm xã Ia Đơk, kơnhoàl Đăk Đoa lơh kông ñân tàm rơndăp broă lơh tam prìt tăc mờ lơgar ndai bơh dùl mpồl lơh sa kă bro tàm xã Ia Pết dê, pà gĭt: Pal lơh sàng goh, dăp ơn kơrhia ngan nàng ờ lề prìt. Gơ jăt tàm tơl phan, geh tŭ tăc tus lơgar Nhờk, Lo, Hàn Quôk den pal kơrhia ngan, nền nòn ngan. Dilah mờ phan tìs, geh tŭ là cau tơrwơl wơl he in, den tàng kwơmàng ngan. He lơh kơphê den dùl nam hơ̆ sồng geh tơnhàu dùl dơ̆, ờ geh priă ngui sa pah nhai. Lơh tàm do, geh priă nhai pah nhai, he geh priă ngui sa tàm rài kis. Tàm do, gơ niam ngan mờ oh mi cau ùr tàm ƀòn lơgar, gùng lòt den ờdo ờdă rlau lòt lơh tàm ƀòn dờng ƀòn drà.

Ồng Trương Trọng, ala măt Mpồl lơh sa kă bro bơcri priă tàm gah lơh broă sa sươn sre kông nghệ kao drơng tăc tus lơgar ndai tàm kơnhoàl Đăk Đoa pà gĭt bơta tam gơl bơh làng bol tiah do dê: Bơh sơnrờp, cau ờ gŏ lơh jăt jơnau sồr bơh kông ty dê, ờ lơh di jăt jơnau sồr bơh kông ty dê sồr, mơya tơnơ̆ tŭ tơngai lơh, khi gŏ cồng nha lơh broă mờ priă nhai geh sùm, dơ̆ pe là mpồl lơh sa kă bro geh broă dong kờl dilah cau lơh broă rlau 22 ngai den geh pà dùl bơnah priă tơryăng tơryồng lòt lơh broă ờ ơm dùl ngai lơi. Ală cau lơh broă lơh geh cồng nha uă, den geh kĭ sră pơrgon ai lơh broă jơh nam tơn mờ kông ty, geh tơm priă ƀảo hiểm xã hội, ală bơta kwơ gơlòt jăt bal den cau lơh broă geh dờp. Ngan den tàng bè hơ̆ mờ geh uă ngan cau lơh broă sùm ai rơndăp broă lơh in.

Bal mờ ală tiah sùm tam phan lơh lơh gơlik phan lơh geh bơh sươn sre geh lơh gơs, mpồl lơh sa kă bro bơcri priă blơi măy mok lơh gơlik ală phan bơna tăc mờ lơgar ndai, cau lơh broă sa Đăk Đoa, Gia Lai neh gơdờp mờ tam gơl mờ gam rơhời mŭt gơrờm bal uă rlau tàm ală broă lơh gơlik phan bơh lơh sa sươn sre. Do kung là bơnàng jă ai bơta tam gơl jơh bơh lơh sa sươn sre tàm tiah do bơh bơtàu tơnguh uă phan lơh geh bơh sươn sre ờ hềt lơh geh phan niam gơ gơs phan lơh geh bơh sươn sre lơh geh tơl jơnau sồr mờ tơnguh priă jền phan bơna dê.

Làng bol kơnhoàl Đăk Đoa lơh bal tàm ală broă lơh lơh bal tam chi sa plai

Ngui niam bơh trồ tiah mờ ù tiah gơdờp uă bơta phan tam geh bơta kwơ lơh sa uă, tàm hơ̆ uă ngan là kơphe, kơnhoàl Đăk Đoa, càr Gia Lai neh mờ gam lơh jăt broă tơnguh bơtàu lơh sa suơn sre hữu kơ kông nghệ kao. Ồng Nguyễn Kim Anh, Kwang atbồ Phòng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kơnhoàl Đăk Đoa yal bè bơta mùl màl bơh dơ̆ hơ jơnau lùp tơnơ̆ do.

Ơ ồng, tơngai do, kơnhoàl Đăk Đoa sền gròi bè lơi bè broă tơnguh bơtàu ală bơta phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre geh bơta pràn kơnhoàl dê nàng drơng tàm broă tăc mờ lơgar bơdìh?

Ồng Nguyễn Kim Anh: “Kơnhoàl Đăk Đoa là kơnhoàl geh broă lơh sa suơn sre uă ngan mờ rơlao 45 rơbô lồ ù lơh sa suơn sre, mìng là ù pơrhê ƀazan, gơdờp ngan mờ uă bơta phan tam. Phan tam tờm ngan kơnhoàl Đăk Đoa dê uă ngan kung gam là kơphe mờ bă ù ơnàng rơlao 28 rơbô lồ, tiêu rơlao 2 rơbô lồ; bơdìh hơ̆ tai, plai màk mờr 1 rơbô lồ; kơphe den bol añ neh pơgồp bal mờ 5 mpồl lơh sa suơn sre nàng lơh jăt jơnau kờñ 4C, Rainforest. Bă ù jăt jơnau kờñ nàng tăc mờ lơgar bơdìh là rơlao 10 rơbô lồ gơwèt mờ kơphe. Mờ plai màk den kung neh pơgồp bal mờ ală mpồl lơh sa kă bro tàm kơnhoàl mờ làng bol kung neh dan cih măt geh mã sồ tiah tam, lơh sa jăt jơnau kờñ VietGAP, di pal mờ broă kờñ bơh drà kă bro. Tiêu den bol añ gam lơh broă bal mờ geh ai gùng dà broă lơh nàng ală hợp ták xã lơh jăt jơnau kờñ hữu kơ mờ bă ù ơnàng rơlao 40 lồ”.

Mờ broă tam gơl bơh kơnhoàl Đăk Đoa dê, tàm hơ̆ uă ngan là tàm broă lơh geh ală tiah tam phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre den neh tam gơl bè lơi tus mờ rài kis, gùng dà broă lơh sa suơn sre bơh làng bol, tàm hơ̆ uă ngan là làng bol kòn cau Bahnar?

Ồng Nguyễn Kim Anh: “Làng bol kòn cau Bơnhàr kung neh tam ală bơta phan tam jŏ tơngai jăt broă lơh sa suơn sre kloh niam, lơh sa suơn sre hữu kơ nàng geh tìp mờ di pal mờ broă kờñ bơh drà kă bro tăc mờ lơgar bơdìh. Broă tơnguh bơtàu lơh sa suơn sre kông nghệ kao, lơh sa jăt jơnau kờñ, tàm hơ̆ uă ngan là gơwèt mờ làng bol kòn cau den làng bol kung neh sơn đờm geh lơh bal. Làng bol là cau kông ñân lơh broă tàm mpồl lơh sa kă bro geh bơto broă lơh nàng di pal rơhời mờ git lơh broă nền nòn, di pal mờ gùng dà broă lơh, jơnau git wă bơh làng bol dê den tŭ do kung neh rơhời geh uă tam gơl. Làng bol neh rơhời geh tìp mờ khoa họk nền nòn, lơh niam rơlao pơn drờm mờ lài do, lơh sa jăt jơnau kờñ kloh, kơl jăp, tơmù broă ngui sơnơm sền gàr phan tam, phơng sih kung di jăt mờ kàl lơh sa, di jăt mờ jơnau neh geh pơlam”.

Tàm tơngai tus, kơnhoàl Đăk Đoa geh ală gùng dà broă lơh lơi nàng pờ ơnàng tiah tam ală phan geh lơh bơh broă lơh sa suơn sre nàng tăc mờ lơgar bơdìh, nàng tơnguh uă bơta kwơ lơh sa mờ rài kis làng bol lơh broă sa ơ ồng?

Ồng Nguyễn Kim Anh: “Tàm tơngai bơh nam 2021 tus 2025, kơnhoàl lơh jăt rơndăp broă càr dê ai là bơ̆t bơtàu wơl broă lơh sa suơn sre. Bol añ kung neh ai gùng dà nàng tơnguh bơtàu mờ tơnguh bơta kwơ phan geh lơh. Dơ̆ bàr tài là ai gùng dà tơnguh uă bơta niam phan geh lơh, ƀañ kờñ tơnguh cồng nha geh uă, gàr niam broă lơh sa kơl jăp, ờ di geh nam geh, geh nam ờ geh. Dơ̆ pe là pal ai geh tiah tam, pơlam mpồl lơh sa kă bro, mpồl lơh broă bal, hợp ták xã, mpồl cau lơh sa suơn sre bơ̆t bơtàu bơta geh kwơ pơgồp bal mờ ală mpồl lơh broă, gàr niam broă blơi, broă tăc phan geh lơh ring niam.

Bơdìh hơ̆ tai, bol añ bal mờ ală sở, gah lơh broă lam sồr làng bol lơh broă sa lơh bè lơi nàng ală phan geh lơh tờm kơnhoàl dê geh lơh jăt jơnau kờñ, mpồl jơnau kờñ, geh dan cih măt ală mã sồ tiah tam, lơh bơnàng jă tŭ mpồl lơh sa kă bro kờñ den geh tơl bơta niam nàng tăc mờ lơgar bơdìh. Bol añ gam bal mờ Ci kụk Tam phan càr Gia Lai lam sồr bè gùng dà broă lơh nàng làng bol in git geh mã sồ tiah tam, jơnau kờñ lơh sa jăt gùng dà VietGAP di pal mờ jơnau kờñ. Gùng dà broă lơh bè mã sồ tiah tam, bol añ bal mờ mpồl lơh sa kă bro sền nàng git geh tiah tam phan rềp bal nàng gàr niam jơnau kờñ geh ai, jơnau đơs bơh Ci kụk càr nàng dan mờ Ƀộ Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn gờñ geh ai mã sồ tiah tam ai làng bol in.

Gam bè broă pơlam, bol añ kung gam sền kwơ tàm broă tơnguh bơtàu ală phan geh lơh jăt broă lơh gơs nền nòn. Mờ bơta pràn is là ală phan geh lơh neh geh lài bơh kơnhoàl dê nàng tơnguh bơtàu gơs phan OCOP dong kờl làng bol geh phan lơh bơh să tờm, tơnguh bơta geh, di pal mờ jơnau kờñ bơh drà kă bro dê”.

Ơi, dan ưn ngài ồng!

            Cau cih Nguyễn Thảo- Cau mblàng Lơ Mu K’Yến mờ Ndong Brawl