VOV4.K'ho- Kòi là phan tam tờm cèng wơl geh uă priă ai làng bol kis tàm kơnhoàl Ea Súp, càr Dăk Lăk in, mờ kơnhoàl Ea Súp kung là tiah lơh kòi uă ngan càr Dăk Lăk dê. Mơya, khà priă geh bơh làng bol kis tàm kơnhoàl Ea Súp gam gơtìp pơhìn tài kòn ñui lơh gam uă, lơh aniai uă ngan. Làng bol lơh broă sa, ală kấp, gơnoar atbồ bal mờ anih lơh broă tờm tàm kơnhoàl do gam mhar lơh jăt ală broă rơcang sơndră mờ kòn ñui, sền gàr phan tam.

Rơlao 1 poh do, Mpồl làng bol lơh broă sa xã Ea Lê, do là xã geh bă ù lơh sre dờng ngan kơnhoàl Ea Súp, càr Dăk Lăk dê neh gơtìp ờ ru tài kòp ñui lơh gơguh uă ngan tàm xã do. Jăt mò Trần Lệ Thuỷ, Phó củ tịc mpồl làng bol lơh broă sa xã Ea Lê pà git, do là kàl lơh kòi gơtìp kòn ñui lơh aniai uă ngan tàm 6 nam do. Mpồl neh pơgồp bal mờ Anih bơto pơlam broă lơh sa suơn sre, anih sền gàr phan tam kơnhoàl, sền nàng di tŭ bơto pơlam làng bol bè ală broă nàng lơh di pal. Mò Trần Lệ Thuỷ đơs, tài ñui gơtờp mhar, geh ờ uă hìu làng bol lơh broă sa pal tơwès kòi ờ hềt dum. Geh ờ uă hìu ndai pal sơbì kòi. “Gơtờp ñui tàm kòi gam ờ hềt dum den cau sền gơlơh bè sơbì gời. Gam ală hìu kòi neh mờr dum, ờ hềt tus tàm tŭ tơwès den kung pal tơwès lài. Di lah lời den kòn ñui sa jơh den roh gời ngan. Den tàng, xã ờ geh tơnhào, mờ tàm kàl prang duh do là kàl kòi dum tàm nam”.

Xã Ea Lê kàl lơh sa do, kòi neh mờr dum, sền ơning ơnàng bàr gah gùng lòt tus tàm xã. Ntào tềng gùng kung sền gŏ tàm ală bă sre geh ờ uă tiah kòi gơtìp ro nha tài bơh kòn ñui sa. Tơnơ̆ mờ dùl dơ̆ tus còp sre rê, ồng Nguyễn Đức Thịnh, kis tàm ƀòn 3, xã Ea Lê sền muh măt gơlơh moăt ngan tài kòi neh gơtìp kòn ñui lơh aniai uă ngan. “Ñui sa jơh uă ngan bloh. Den bi lòng sền, tàm bă sre do he mù hơ̆ sồng gŏ jơh, uă ngan. Den, tàm ală bă hờ đah ne, kung neh gơtìp ro jơh sơl”.

Tàm khà ală làng bol lơh broă sa tàm xã Ea Lê pal tơwèt kòi gờñ nàng pleh mờ kòp, bi Hồ Giáp, kis tàm ƀòn 3, neh tơwès 4 sào sre tàm khà 2 lồ sre hìu nhă bi dê. Bi Giáp pà git, gam 4 sào do, kàl lài hìu nhă lơh geh 3 tấn nggùl, mơya tàm kàl do mìng tơnhào geh 2 tấn nggùl. Lài do hìu nhă geh tơnhào jơh rơhe nàng ai rơpu in sa, mơya tàm kàl do rơhe pal chu sơbì. “Ngai do tơwès. Di lah mang do trồ ờ mìu là ngai hìng di gơlan chu jơh. Chu jơh là niam tài ală tăp ñui gơtìp ồs sa jơh. Gam di lah ờ, lời tus kàl tơnơ̆ den geh diah tăp mờ gơs dờng mhar ngan”.

Jăt anih sền gàr phan tam kơnhoàl Ea Súp yal, tàm 6 nam, ñui lơh aniai kòi gơlik geh dùl dơ̆ ală tiah lơh sre tàm kơnhoàl dê, mơya tàm kàl do khà gơtìp aniai bơh ñui uă rơlao mờ ală dơ̆ lài. Tàm hơ̆ uă ngan là tàm bă sre 1, xã Ea Lê, mpồl lơh broă geh sền gŏ geh uă lŏ sre gơtìp ro jơh tài bơh ñui, kờp jơh bă sre gơtìp rơlao 20 rơbô thơ̆k vuông. Jăt ồng Nguyễn Văn Thuỷ, kwang atbồ anih bơto pơlam broă lơh sa suơn sre yal, nàng kơrian ñui gơtờp, lơh aniai tus mờ kàl lơh sa tơnơ̆, mpồl lơh broă do neh tơnguh broă lam sồr, yal ală broă lơh kỹ thuật di pal. Mờ tơnguh broă sền gròi tàm drà kă bro sơnơm sền gàr phan tam nàng pleh mờ broă sơgràm bơta do tơnguh khà priă, lơh gơtìp kal ke tus mờ làng bol lơh broă sa: “Geh ờ uă bă sre gơtìp kòn ñui, mơya mìng 2, 3 ngai tai là tơwès den bol añ sồr làng bol mhar tơwès gờñ. Mờ broă sre lơi ờ gơtùi tơwès den ƀồm sơnơm. Dơ̆ bàr là bol añ kung tus ală hìu tăc sơnơm sền gàr phan tam, bơto sồr jơh ală cau bañ gơgràm tơnguh khà priă tàm tŭ kòp gơtờp bè do. Di lah bol añ gŏ tàm tiah lơi tìs den geh dan mờ gơnoar atbồ nàng lơh glài nền nòn”.

Ea Súp là kơnhoàl lơh kòi uă ngan càr Dăk Lăk dê, mờ 8 rơbô lồ tàm kàl prang nam do. Tài broă lơh bơtơ̆t rơbòng dà niam, geh uă làng bol tàm kơnhoàl lơh 3 kàl kòi pah nam, tơngai lơh bơh ală kàl ờ jŏ. Tàm hơ̆ tai, trồ tiah nam do tàm kơnhoàl Ea Súp tam gơl ni sơna, mờ bơta duh ờ uă, tơngai ờ uă, mìu uă rơlao mờ ală nam. Do là bơta lơh gơguh ñui pơn jăt tai gơtìp, lơh aniai tus mờ kàl lơh sa tơnơ̆ do tàm kơnhoàl dê. Làng bol lơh broă sa, gơnoar atbồ ală kấp bal mờ anih lơh broă geh gơnoar tàm kơnhoàl gam pơn jăt tai geh ală broă lơh di pal nàng gờñ gơsơ̆t kòp, gàr niam cồng nha, bơta niam kòi in-do là phan tam tờm ngan bơh làng bol kis tàm kơnhoàl do dê.

Càr Dăk Lăk tŭ do geh rlau 100 rbô lồ kòi lơh bàr kàl là kàl Mrềt prang mờ Kàl Mìu duh. Nàng dong kờl cau lơh broă sa lơh kòi geh cồng nha, tơnơ̆ do, mò Vũ Thị Thanh Bình, Phó Kwang ătbồ Ci kụk Tam phan mờ Sền gàr phan tam càr Dăk Lăk yal bè ală jơnau pal kah tàm broă rơcăng sơndră kòp ñui lơh aniai tàm tờm kòi, nàng kờñ lơh geh cồng nha uă.

Niam să mò Vũ Thị Thanh Bình, ưn ngài mò neh tus bal mờ dơ̆ lùp do. Dan mò pà gĭt bè broă chài đal gĭt ală bơta tu kòp mờng aniai uă tàm tờm kòi tŭ do?

Bà Vũ Thị Thanh Bình- Tàm tờm kòi đơs ngan den geh uă ngan mờ li la ngan ală bơta tu kòp lơh aniai, pơnyơu bè: Ro sơnràng, Tu cuh tờm....Bulah bè hơ̆, bàr pe bơta tu kòp lơh aniai pal sền gròi uă tài bơh gơ digơlan lơh bơtờp uă gơ gơs kòp bơtờp tàm uă tiah, tàm hơ̆ geh ñui. Ñui geh bàr pe tiah halà bàr pe nă cau hòi là kòp, mơya mùl màl gơ là srah nting cuh jồp lơh aniai ai tờm kòi in. Nàng gĭt bơta tu kòp do tàm tờm kòi, lài ngan he pal gĭt geh bơta is rơmis să jan mờ bơta is rơmis lơh aniai bơh gơ dê, tài bơh ñui gơ dềt ngam, dềt rlau mờ gar phe. Ñui geh 2 bơta ñui, ñui sơnrờp là đar lơyah, ñui dơ̆ bàr là đar jòng, hơ̆ ñui neh dờng. Ñui sùm rơ̆p kuar ñồm uă tềng tờm kòi, tŭ lòt còp rwàng sre den bol he pal sền swì tềng tờm den hơ̆ sồng gŏ gơ.

Ñui den sùm geh gŏ tàm tờm kòi tàm tơngai lơi mờ bơta lơi là bơta tờm lơh kòi gơtìp ñui lơh aniai, ơ mò?

Bà Vũ Thị Thanh Bình: Ñui sùm geh tàm tờm kòi tàm jơh ală tŭ tơngai bơh tŭ sih tam tus dì tŭ tơnhàu. Mơya, bơta ƀươn nàng ñui in deh dờng rơ̆ rài uă halà ñui geh uă den gơ geh tàm bàr pe bơta tơnơ̆ do. Pơnyơu bè: ală sơntìl kòi gơtìp ñui lơh aniai mơya bol he ờ gŏ gĭt den tàng lòt sih tam, ală sơntìl kòi mbar (ƀô thồm), halà bol he sim tam sùm tàm dùl tơngai ờ geh tŭ tơngai lời ai ù in ơm rlô halà bol he sih tam lơ ŭt jir ir. Tŭ sih tam lơ ŭt jir ir kung là jơnau nàng ñui ƀươn deh dùh rơ̆ rài. Bơdìh hơ̆ tai, broă ơn jơng kah phơng đạm kung lơh ñui in ƀươn deh dùh uă; ƀồm sơnơm sền gàr phan tam gờñ ir kung là jơnau lơh ñui in geh uă rlau. Tŭ bol he ƀồm gờñ ir tơnơ̆ 40 ngai tơnơ̆ tŭ sih tam kung lơh ñui deh dùh uă, tơngai do tŭ bol he ƀồm ală phan kis geh kwơ geh gơtìp chơ̆t ờ dong kờl lơh gơ sơ̆t ƀươn lơh ñui bơtờp uă.

Mò pa yal bè ală jơnau bơh tài lơh ñui bơtờp uă kung bè tơngai lơh gơbàn tơngai ñui lơh aniai tàm tờm kòi. Bè hơ̆, nàng rơcăng sơndră ñui geh cồng nha den cau lơh broă sa pal lơh ală broă lơh loh làng bè lơi nàng kờñ lơh geh cồng nha, ơ mò?

Bà Vũ Thị Thanh Bình: Đơs ngan den gơwèt mờ ñui halà jơh ală bơta tu kòp lơh aniai tàm tờm kòi, den gah sền gàr phan tam sùm bơto sồr làng bol gĭt kòp lơh aniai tơrgùm bal, hơ̆ là bơh sơnrờp tơn mờ ờ gŏ di là ơm kơ̆p tu kòp lơh aniai den hơ̆ sồng ngui sơnơm nàng ƀồm nàng gơ sơ̆t ờ. Gĭt tu kòp lơh aniai tơrgùm bal jăt tàm bơta gĭt broă lơh ABM mờ gơ geh 4 bơta pal jăt tờm, là: Tam chi pràn, sùm lòt còp sươn sre, sền gàr phan kis geh kwơ mờ cau lơh broă sa gơ gơs là cau jak chài tàm broă lơh. Ală broă lơh tam phan nàng gĭt tu kòp lơh aniai tàm tờm chi tam rơcăng sơndră kòp ñui lơh aniai kung bè ală tu kòp ndai den kờñ pal lơh jăt ală broă, bè: Lài ngan là lòt còp sươn sre, tơnơ̆ tŭ tơnhàu kàl kòi bol he pal lơ òr ìs ro tềng tơngai, tơmŭt dà tàm lŏ sre gơ jăt tơl tiah; mơkung ờ gŏ di sih tam sùm, hơ̆ là đah 2 kàl kòi pal geh tơngai ơm rlô bơh ù dê đah 20 tus 30 ngai. Broă do nàng gơ sơ̆t chơ̆t tu lơh aniai gam wơl tàm ù bơh ală kàl lài; dơ̆ bàr tai là ngui ală sơntìl sơndră ñui, bơto sồr làng bol ờ gŏ di ngui kòi pa tơnhàu nàng lơh sơntìl sih tam wơl mờ pal blơi sơntìl pa niam geh sền swì nền bơta niam; pơn jăt hơ̆ sùm lòt còp sre, ơn phơng di bơnah. Tàm broă tam kòi, tŭ sih tam den tàm pơgăp tơngai 40 ngai den bañ ƀùm sơnơm hoá họk nàng sền gàr ală phan  kis geh kwơ ai lŏ sre in; sùm gàr dà bơh 3 tus 5 phơng nàng kòi kis dờng niam.

Ơi, dan ưn ngài mò uă ngan bè dơ̆ lùp do!

Cau cih Tuấn Long- Cau mblàng Ndong Brawl mờ Lơ Mu K’Yến