VOV4.K’ho – Bơh broă ròng iar jat broă lơh dềt nàng drơng jơnau kờñ rài kis hìu bơnhă dê in den tus tŭ do, uă hìu bơnhă làng bol kòn cau Jrai tàm kơnhoàl Ia Grai, càr Gia Lai neh tơnguh uă bè khà iar ròng nàng bơtàu tơnguh lơh sa hìu bơnhă. Ngui bơta ƀuơn bè ù tiah ơnàng suơn mìr dê, uă hìu bơnhă neh bơtàu tơnguh broă lơh ròng iar ting lềng tàm suơn, cèng wơl cồng nha lơh sa uă.

Bi Rchăm Bly, ơm tàm ƀòn Del, xã Ia Tô, kơnhoàl Ia Grai, càr Gia Lai là dùl tàm ală hìu bơnhă làng bol bơh ƀòn dê lam lài tàm broă lơh ròng iar ting lềng tàm suơn. Bi Rchăm Bly pà git, tàm nam 2019, tơnơ̆ tŭ geh càn 20 tơlak đông bơh Broă lơh bơtàu tơnguh lơh sa- mpồl bơtiàn tiah jơi bơtiàn kòn cau dùl êt nă cau, bi neh tă priă ròng rlau 200 nơm iar ting lềng tàm suơn. Jat bi Rchăm Bly yal, iar bi dê ròng ndrờm bè geh ting lềng khat gơboh is jơh tơn, phan siam ris là ală phan kis dềt, nhơt chi geh is, kòi bal mờ biap. Iar gơtùi tac kơn jơ̆ bơh 1 kĭ tus 1 kĭ 2. Tŭ do bi Bly geh 3 anih blơi iar hìu bơnhă dê, pah nhai, tac geh pơgap 50 nơm iar lơh poac, dong bi geh tai mờr 5 tơlak đông pah nhai: “Iar añ dê geh ală cau tàm ƀòn do dê mờ jơh bal hìu bơnhă cau yoan den khi kờñ ngan. Tài bơh poac gơ bơkah, ƀô thồm. Broă lơh trang trại bè cau yoan añ ờ geh, mìng ting lềng tàm suơn lơm, cau lơi kung kờñ blơi. Khà priă tac jơnhua, bè iar cau yoan añ ròng 1 kĭ tac mìng geh bơh 50 tus 60 rbô đông, ai iar kòn cau den 1 kĭ tac geh bơh 110 tus 120 rbô đông”.

Bi Rchăm Tâm ơm tàm xã Ia Bă, kơnhoàl Ia Grai kung ròng iar jat broă lơh ting lềng tàm suơn sơl. Jat bi Rchăm Tâm yal, lài do, bi mờ làng bol tàm thôn uă ngan ròng jat broă lơh dềt, rah rài, ờ huan git gròi sền kòp bơ tờp, phan lơh gơs mìng drơng jơnau kờñ hìu bơnhă dê là tờm, cồng nha lơh sa ờ uă. Nam 2020, bi Rchăm Tâm neh khin cha tă priă nàng ròng iar ting lềng tàm suơn dòr bơnơm ơnàng rlau 3 lồ he dê bal mờ 500 nơm iar. Tơnơ̆ mờr 4 nhai ròng, bi gŏ iar dờng niam, mhar gơ dờp mờ bơta geh ngan ù tiah, trồ tiah bơh ƀòn lơgar dê, iar kơn jơ̆ bơh 1 kĭ 4 tus 1 kĭ 6 dùl nơm, tŭ tac kờp jơh priă bơcri gam geh priă cồng mờr 20 tơlak đông.

Kung jat bi Rchăm Tâm đơs, broă ròng iar ting lềng tàm suơn ờ huan bòl glar, mìng kờñ lơh 2, 3 hìu kù geh tìm rơkàng jơn nàng iar in tơrgùm bic mang. Klo ngai den iar lòt jòi sa ir, lòt kài nhơt chi che gùt dar suơn den tàng mìng siam iar in sa tàm àng drim mờ ƀùi mho. Bulah bè hơ̆, broă cit sơnơm rơcang sơndră kòp iar in pal geh gròi sền, niam ngan rlau jơh là pal cit tŭ pa blơi iar sơntìl tơn: “Añ siam iar in kòi, phe, tŭ ròng iar lài ngan là kờñ geh phan sa drơng hìu bơnhă in. Rài yau ròng ting lềng mơya tơnơ̆ do geh kwang bàng mpồl cau lơh broă sa xã mblàng yal, lam sồr he ròng krơ̆ nền nòn kung siam gơ in sa, cit sơnơm di mờ bơta chài geh pơlam, di mờ broă rơndap lơh nàng iar in ờ gơtìp kòp lơh aniai nàng gơtùi tac”.

Mò Nguyễn Thị Giang, Phó Củ tịc Mpồl cau lơh broă sa kơnhoàl Ia Grai pà git, broă lơh ròng iar ting lềng tàm suơn tàm ală nam rềp ndo geh uă ngan cau tàm mpồl lơh jat tài cèng wơl cồng nha lơh sa uă, dong làng bol geh priă jền lơh geh kơ̆ kơljap sùm. Ală nam do, Mpồl cau lơh broă sa kơnhoàl dê neh pơgồp bal mờ ală mpồl, gah broă lơh pờ ală ơdŭ bơto pơlam bơta chài ròng, rơcang sơndră kòp bơtờp mpồl iar in, dong kờl cau lơh broă sa geh càn priă nàng pơn jờng làng bol bơtàu tơnguh broă lơh trang trại, tơnguh priă jền lơh geh mờ brồ guh lơh par: “Mờ broă lơh iar ròng ting lềng tàm suơn den làng bol tàm ală nam lài uă ngan là ròng dùl êt, ròng rah rài, ròng tàm hìu bơnhă nàng drơng jơnau kờñ să tờm dê in. Bulah bè hơ̆, tŭ geh pơlam ngui bơta chài khoa họk kỹ thuật den làng bol kung hời rơ hời tam gơl mờng kwèng sơnơng, broă lơh he dê, git ngui ală bơnah dong kờl, git tă priă kơlôi rơcang lơh sa nàng bơtàu tơnguh lơh sa hìu bơnhă. Pơn rơ geh ală hìu bơnhă lài do mìng ròng bơh 5 tus 10 nơm den tŭ do neh ròng bơh 100 tus 200 nơm. Bơta niam bơh iar ròng ting lềng tàm suơn dê là poac bơkah rlau mờ iar kông nghiệp, priă tă lơh dùl êt rlau mờ iar kông nghiệp. Ngui è iar nàng ơn ală bơta chi tam in”.

Pơn jăt tai jơnau đơs, ồng Phan Đình Thắm, kwang atbồ phòng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kơnhoàl Ia Grai, càr Gia Lai neh yal bè broă ròng iar jăt broă lơh gơs phan kă bro tàm ală ƀòn làng bol kòn cau kis tàm kơnhoàl do kung bè ală gùng dà broă lơh jŏ jòng nàng dong kờl làng bol tơnguh bơtàu broă ròng iar, dong kờl niam tus mờ broă lơh sa hìu nhă.

Ồng gơtùi pà git ờ uă bơta tờm bè broă ròng iar, ada tàm kơnhoàl mờ broă tơnguh bơtàu broă ròng iar tàm tiah làng bol kòn cau geh dong kờkl tơnguh bơtàu lơh sa tàm ală nam pa do bè lơi?

Ồng Phan Đình Thắm: “Tàm broă ròng phan tŭ do, bol añ gam tơnguh bơtàu broă ròng rơpu, kơnrồ, sur, iar ơda, bè broă tơrgùm bal den iar, ơda geh di pơgăp 240 rơbô nơm. Kwơ màng, tàm kơnhoàl geh uă wàng ròng iar dờng, neh pơgồp bal mờ mpồl lơh sa kă bro nàng blơi lài ai ală wàng ròng do in, bơdìh hơ̆ tai, tàm bơta tŭ do, làng bol lơh broă sa gam tơnguh bơtàu tàm làng bol bè broă ròng iar nàng tơnguh rài kis. Pơn jăt mờ hơ̆ là tŭ geh uă den làng bol tăc nàng dong kờl broă tơnguh bơtàu lơh sa hìu nhă”.

Ơ ồng, broă yal bè broă mờng chài tàm broă ròng phan, ai kỹ thuật pa tus mờ làng bol geh kơnhoàl sền gròi bè lơi?

Ồng Phan Đình Thắm: “Bè broă do, pah nam phòng Nông nghiệp mờ Phát triển Nông thôn kung bè Anih tòm broă lơh drơng ala lơh sa suơn sre mờ ală xã kung bơto sồr làng bol bơyai lơh lam sồr, tàm hơ̆ uă ngan là mpồl cau lơh sơnơm phan ròng tàm ală xã, tài tŭ do, làng bol ròng phan, den bơh tàm broă ròng phan geh tìp mờ ală kòp gơtờp, tàm hơ̆ uă ngan là tŭ trồ tiah tam gơl. Den tàng bol pal git kòp gơtờp bè lơi, mpồl cau lơh sơnơm phan ròng tàm ală xã pal dong kờl làng bol, nàng cit sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp gơtờp, kung bè dong kờl bè broă ròng phan nàng dong kờl làng bol”.

Tŭ do, bŭ lah làng bol neh geh iar ròng tăc tàm drà kă bro, mơya khà geh gam ờ uă. Bè hơ̆, gah lơh sa suơn sre geh ală gùng dà broă lơh lơi, broă lơh bè lơi nàng dong kờl làng bol tơnguh bơtàu broă ròng iar kơl jăp, dong kờl làng bol brồ guh mờ broă lơh sa?

Ồng Phan Đình Thắm: “Nam 2022, Phòng Nông nghiệp kung neh pơgồp bal mờ Anih tờm broă drơng ala bơh broă lơh khoa họk kông nghệ, den tŭ do bol añ gam tơnguh bơtàu mpồl iar, bơ̆t bơtàu broă ròng tơrlòng iar H’mông, iar ròng tàm tiah mbur chi tàm ală ƀòn, ală xã, thị trấn. Gơwèt mờ ròng phan, tàm hơ̆ uă ngan là ròng iar, di lah làng bol lơh broă sa git ngui khoa họk kỹ thuật, dơ̆ bàr tai là bè broă lơh wàng ròng, dơ̆ pe là broă rơcang sơndră mờ kòp gơtờp tàm iar, niam den añ kơlôi là broă ròng iar geh cồng nha broă lơh sa uă. Pah nam, bol añ kung geh dong kờl làng bol lơh broă ai càn priă lơh broă sa suơn sre kơnhoàl dê. Pah nam bol añ bơ̆t bơtàu ală broă ròng iar tàm jơh ală xã, thị trấn. Tŭ broă lơh do geh cồng nha den bol añ geh lơh uă, dong kờl làng bol ròng iar geh cồng nha, mơya pal jòi geh drà tăc ai làng bol in. Tàm hơ̆ uă ngan là bol añ pơgồp bal mờ ờ uă mpồl lơh sa kă bro nàng dong kờl blơi iar bơh làng bol ròng”.

Ơi, dan ưn ngài ồng uă ngan!

Cau mblàng K' Duẩn-Ndong Brawl