VOV4.K’ho- Kờp bơh ngai 27/4 tus ngai 14/9/2021, gùt càr Dăk Lăk neh geh rlau 1 rbô 400 nă cau bơ tờp mờ virus SARS-CoV-2, rlau 1 rbô700 nă cau gam tam cah is tơrgùm bal mờ 10 rbô nă cau tam cah is tàm hìu, ƀòn ơm kis. Tềng đap broă gơlik geh kal ke bơh kòp bơ tờp dê, càr Dăk Lăk neh mờ gam lam lơh jơh nùs ală broă lơh kờñ sac rơ wah rề ơnàng ală tiah ờ geh kòp, hời rơ hời tơrmù mờ wèt tus ờ gam tiah geh jơnau pơhìn bơtờp kòp uă ngan.

Kơrnuat sồ 2686 ngai 31/5/2021 bơh Mpồl đơng lam dà lơgar rơcang sơndră kòp Covid-19 dê cih bè jơnau sền sơ wì khà pơhìn mờ ală broă lơh hành chính ndrờm bal tàm broă rơcang sơndră kòp Covid-19 neh đơs ală bơta gơ rềng bơ tờp kòp kuơmàng nàng đal git khà pơhìn bơh sơn rờp, geh ai tơnggŏ tus mpồl lơh broă kấp xã, sơnah ƀòn tàm sră wac sềr ù tiah sơndră kòp, ndrờm mờ ală bơta dà màu, geh : Pơhìn uă ngan là dà pơrhê, pơhìn uă dà cam, geh jơnau pơhìn là dà rơmit mờ khà bè ờs pa là dà tơlir. Jat hơ̆ tus ngai 06/9/2021, gùt càr Dăk Lăk geh 106 xã, sơnah ƀòn là tiah ờ geh kòp; 7 xã, sơnah ƀòn là tiah geh jơnau pơhìn bơ tờp kòp uă ngan; 26 xã, sơnah ƀòn là tiah geh jơnau pơhìn uă mờ 45 xã, sơnah, ƀòn là tiah geh jơnau pơhìn bơ tờp kòp. Nàng sơndră mờ broă gơlik geh bơh kòp bơ tờp dê, gùt càr neh crơng gơs 177 anih tam cah is tơrgùm bal, gùt càr kung neh lơh xét nghiệm ai 313 rbô 720 nă cau in mờ xét nghiệm mhar kháng nguyên, xét nghiệm đơs nền mờ RT-PCR ai rlau 43 rbô 380 nă cau in. Tŭ do, gùt càr gam 33 tiah gam gơtìp kơryan, wàng se. Gơ wèt mờ broă lơh cit sơnơm vaccine rơcang sơndră kòp Covid-19, kờp tus jơh ngai 02/9, kờp jơh khà sơnơm vaccine neh geh cit tàm gùt càr là 131 rbô 883 ding. Tŭ do, càr gam geh broă rơndap lơh cit ding dơ̆ 2 ai ală cau cit ding dơ̆ 1 tàm dơ̆ 3 in. Ồng Đoàn Ngọc Thượng, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân ƀòn dờng Buôn Ma Thuột pà git: “Tềng đap broă gơlik geh kal ke bơh kòp Covid-19 dê tàm ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, jat sền sơ wì bơh ƀòn dờng dê tŭ do geh ală cau F0 ờ hềt geh tam cah is di tŭ. Den tàng, lơh jat jơnau đơng lam bơh Ủy ban Nhân dân càr dê, ƀòn dờng neh ngui Jơnau sồr sồ 16 bơh ngai 2/8/2021 nàng lam lơh broă lơh ai mẫu lơh xét nghiệm mhar kháng nguyên ai jơh gùt làng bol tàm ƀòn dờng in. Gơ wèt mờ ală cau gam tam cah is tàm hìu, ƀòn dờng neh crơng gơs 2 mpồl lòt ai mẫu lơh xét nghiệm làm bă tiah, 2 mpồl do geh pơgồp bal mờ tổ dân phố mờ mpồl lơh broă kòp Covid-19 mpồl bơtìan nàng tus tơl hìu ai mẫu xét nghiệm jat jơnau sồr”.

Ală ngai rềp ndo, tàm gùt càr sùm geh ală mpồl cau bơ tờp kòp tàm mpồl bơtìan mờ khà bơ tờp uă ngan, mpờl gŏ ngan là bè tiah geh kòp tàm kơnhòal Krông Buk, thị xã Buôn Hồ mờ ƀòn dờng Buôn Ma Thuột. Nàng sơndră mờ broă gơlik geh bơh  kòp bơ tờp dê, gah lơh sơnơm gam lam lơh jòi cau ơm rềp gơ wèt tus mờ jơh ală cau gơ rềng tus F0, F1 nàng đal git bă tiah, tam cah is; lam lơh wàng se mờ lam lơh mơ broă ai mẫu xét nghiệm jơh gùt làng bol tàm ală thôn, ƀòn geh mpồl cau bơ tờp kòp; mờ kung sơlơ mblàng yal nàng làng bol in tơnguh jơnau git wă rơcang sơndră kòp Covid-19. Bác sĩ Chuyên Khoa II, ồng Nay Phi La, Kuang atbồ Sở Y tế càr Dăk Lăk pà git: “Tềng đap broă gơlik geh kal ke ngan bơh kòp bơ tờp dê tàm càr, Sở Y tế neh cribơyai mờ càr kung bè jơh ală mpồl đơng lam rơcang sơndră kòp bơh ală kơnhòal dê pal lam lơh mơ xét nghiêm tàm uă tiah; kuơmàng là tơrgùm tàm ală tiah kuơmàng, jat bè jơnau đơng lam bơh Bộ Y tế dê là ală tiah geh jơnau pơhìn uă ngan, ală tiah geh jơnau pơhìn uă pal tơrgùm lơh xét nghiệm mờ Realtime RT-PCR nàng tam cah jơh ală cau F0 mờ lam lơh tam cah is F1 tàm hìu. Gơ wèt mờ ală tiah geh jơnau pơhìn bơ tờp kòp mờ tiah ờ geh kòp kung gam lơh xét nghiệm mhar kháng nguyên nàng sac rơ wah, đal git kung bè tam cah is F0. Bơh hơ̆ lam lơh đal git bă tiah, sền gàr nền nòn ală tiah ờ geh kòp kung bè tơrmù ală tiah geh jơnau pơhìn uă ngan, tiah geh jơnau pơhìn uă nàng tam gơl gơs tiah tơlir”.

Nàng gàr broă lơh jòi cau ơm rềp, ai mẫu sac rơ wah làng bol in kờñ git gŏ gờñ ală cau bơ tờp kòp nàng di tŭ tam cah is, kơryan bơta bơ tờp bơh cau geh kòp là broă tờm ngan nàng kơryan kòp. Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr neh lam lơh uă broă lơh, sền gròi tus broă tơnguh pràn jak xét nghiệm nàng drơng jơnau kờñ jal mhar tàm broă lơh rơcang sơndră kòp; hòi jà bơta tus bal bơh mpồl cau bơsram dờng lơh broă dong kờl is bơh Hìu bơsram Đại học Tây Nguyên dê geh mờng chài bè xét nghiệm; hìu sơnơm ală tiah kung lam lơh broă tam pà wơl cau lơh broă tàm gah lơh sơnơm, sơlơ tàm dong kờl bal mờ gơp tàm broă lơh ai mẫu sac rơ wah, gròi sền. Bác sĩ Trịnh Quang Trí, Kuang atbồ Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr pà git: “Nàng lam lơh broă gròi sền tàm rơcang sơndră kòp, Anih tờm gròi sền kòp tê jê să neh cribơyai mờ Sở Y tế lơh xét nghiệm ai jơh ală ƀòn bơh làng bol jơi bơtìan kòn cau dùl êt nă cau in nàng gơtùi sền sơ wì jơnau pơhìn, git gŏ  gờñ mpồl cau bơ tờp kòp tàm mpồl bơtìan. Ai ală tiah ờ hềt geh cau kòp, geh lam lơh broă gròi sền khà bơ tờp kòp tàm tơl hìu bơnhă, geh xét nghiệm ai 1 nă cau in. Gơ jat tàm broă geh ngan gơ rềng bơ tờp kòp bơh ƀòn lơgar dê, Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr geh pơgồp bal mờ ală hìu sơnơm sồr lơh xét nghiệm mhar halà  xét nghiệm Realtime RT-PCR”.

Bal mờ broă lơh rơcang sơndră kòp tàm càr, Dăk Lăk gam gròi sền tus broă rò làng bol rê bơh tiah geh kòp, lam lơh ai mẫu sac rơ wah mờ tam cah is tơrgùm bal làng bol rê wơl. Đal git broă rò làng bol rê wơl bơh tiah geh kòp là 1 tàm ală broă lơh kuơmàng nàng tơrmù ƀà bơta kơn jơ̆ ai ƀòn dờng Hồ Chí Minh in, mờ kung dong làng bol gam gơtìp kal ke tài gơ rềng bơh kòp bơ tờp dê geh rê wơl hờ ƀòn tờm, bơh bồ nhai 8 nam 2021, Ủy ban Nhân dân càr neh geh brơ rơndap lơh rơcang lài nền nòn, rò làng bol rê wơl hờ càr ring niam, gàr ờdo ờdă ai làng bol in tŭ rê wơl. Tàm nhai 8 nam 2021, mờ 3 dơ̆ lam lơh ai Mpồl cau lơh broă càr Dăk Lăk dê, neh rò rlau 1 rbô 50 nă làng bol geh rài kis kal ke bơh ƀòn dờng Hồ Chí Minh, càr Bình Duơng, Đồng Nai rê wơl hờ càr mờ lam lơh tam cah is tơrgùm bal kờñ gròi sền, kơryan ờ lời kòp bơ tờp uă tàm mpồl bơtìan. Broă rò làng bol ơm tiah ngài rê wơl hờ hìu là broă lơh ngan ngồn; ai tơnggŏ nùs nhơm niam chài, tàm kờñ gơboh bal kòn bơnus, tam klac bal tàm bơhìan niam bơnĕ bơh jơi bơtìan dê, là bơta pơn jờng dờng ngan nàng làng bol sơrlèt gan tŭ tơngai kal ke bơh kòp Covid-19 dê. Bác sĩ Lê Phúc, Phó Kuang atbồ Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr Dăk Lăk pà git: “Lam lơh broă rơndap lơh rò làng bol bơh Mpồl đơng lam rơcang sơndră kòp càr dê jàu ai mpồl lơh broă bơh càr dê rò làng bol tàm 2, 3 càr, ƀòn dờng bè ƀòn dờng Hồ Chí Minh, ală càr Bình Duơng, Đồng Nai, Tây Ninh. Dơ̆ do jat broă rơndap lơh bơh càr dê mờ geh bơta ring bal bơh Ủy ban Nhân dân ƀòn dờng Hồ Chí Minh dê, Mpồl đơng lam jàu bol hi rò mờr 480 nă làng bol bơh ƀòn dờng Hồ Chí Minh rê. Do là ală cau geh ai rê lài bè cau kra, cau ùr geh bun, kơnòm dềt... bol hi geh lam lơh broă rơndap lơh bơh càr dê rò khà làng bol do rê”.

Gơtùi gŏ, nàng kơryan kòp bơ tờp, gah lơh broă geh gơnoar gam sơlơ tơnguh rlau tai, jal mhar lam lơh uă broă lơh kràñ tàm broă lơh rơcang sơndră kòp. Jơnau kờñ dờng ngan rlau jơh là gàr ờ lời kòp bơ tờp uă tàm mpồl bơtìan, bơh hơ̆ hời rơ hời tơrmù ală tiah geh jơnau pơhìn ua ngan, gàr kơ̆ mờ rề ơnàng tiah ờ geh kòp. Bulah bè hơ̆ nàng kơryan kòp, bơdìh mờ bơta lơh ngan, bơta jơh nùs bơh jơh gùt mpồl chính trị dê, sùm kờñ ngan bơta dùl nùs bal bơh jơh gùt mpồl bơtìan dê, tơnguh jơnhua rlau tai jơnau git wă rơcang sơndră kòp, do là bơta kuơmàng ngan nàng broă lơh rơcang sơndră kòp lơh geh cồng nha jơnhua ngan rlau jơh.

Tềng đăp mờ bơta kal ke bơh kòp Covid-19, tŭ tàm càr Dăk Lăk pơn jăt sùm geh gŏ mờ ală cau gơtìp bal mờ mpồl cau kòp tàm mpồl bơtiàn ờ hềt git tiah gơtờp. Bác sĩ Trịnh Quang Trí, Kuang atbồ Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr yal nàng wă rơlao tai bè bơta gơtờp, bal mờ ală broă rơcang sơndră mờ kòp kung bè bơto sồr nàng làng bol in lơh jăt tàm broă rơcang sơndră mờ kòp Covid-19.

Ơ bác sĩ, tềng đăp mờ bơta kal ke bơh kòp Covid-19, dan bác sĩ pà git, Anih tờm gròi sền kòp tê jê să càr neh lơh jăt ală broă lơh bè lơi nàng kơrian mờ sơndră mờ kòp gơtờp?

Bác sĩ Trịng Quang Trí: Tàm càr khà cau gơtìp kòp Covid-19 geh gŏ tàm 15 kơnhoàl, thị xã, ƀòn dờng. Tàm hơ̆, tơrgùm cau gơtờp uă ngan tàm ală ƀòn làng bol kòn cau. Tŭ do, gùt càr gam lơh jăt Chỉ thị sồ 15 mờ ờ uă tiah geh lơh jăt Chỉ thị sồ 16 bơh Thủ tướng Chính phủ. Tềng đăp mờ bơta kòp gơtờp bè tŭ do, nàng kơrian bơta gơtờp bơdìh mờ broă lơh jăt broă tam cah ngài mpồl bơtiàn, nàng lơh tơmù bơta gơrềng bal mờ gơtìp bal bơh ală tiah. Do là dùl broă lơh nàng dong kờl gròi sền geh khà gơtờp bơh kòp Covid-19.

Bơdìh hơ̆ tai, gah lơh sơnơm gam xét nghiệm tàm uă tiah, tàm hơ̆ uă ngan là tàm ƀòn dờng Buôn Ma Thuột, tàm ală ngai pa do ƀòn dờng do neh lơh jăt broă xét nghiệm mờ broă test mhar bơta kòp ai jơh ală hìu nhă tàm ƀòn dờng. Bơh broă xét nghiệm bè hơ̆ he geh sền gŏ bơta di gơlan gơtìp bơh tơl tiah dê. Bơdìh hơ̆ tai, tàm ală kơnhoàl, thị xã Buôn Hồ geh lơh jăt broă xét nghiệm tờm ngan tàm ală ƀòn làng bol kòn cau, bơh tŭ hơ̆, neh gŏ mpồl cau gơtờp kòp tàm ală ƀòn, bơh tŭ hơ̆, neh tam cah is, xét nghiệm uă nàng ai jơh ală cau F0 lòt sơm kòp mờ kơrian tiah gơtờp kòp tàm mpồl bơtiàn. Mơya, broă kal ke hơ̆ là ù tiah ơnàng, rơlao 80% ală cau gơtìp kòp Covid-19 ờ geh tơngŏ kòp, di lah ờ xét nghiệm den ờ git ală cau gơtìp kòp.

Ơi, bè hơ̆ dan ồng pà git broă lơh jăt broă cit sơnơm rơcang sơndră mờ kòp Covid-19 tŭ do tàm càr bè lơi?

Bác sĩ Trịnh Quang Trí: Lơh jăt ală broă rơcang sơndră mờ kòp bè jŏ jòng pal kơnờm mờ sơnơm vaccine. Mờ kơrnoăt geh ai tŭ do jơh ală làng bol bơh 18 sơnam rơlao hờ đang geh cit sơnơm vaccine rơcang sơndră mờ kòp Covid-19. Mơya, khà sơnơm vaccine tŭ do càr Dăk Lăk geh ai di pơgăp 135 rơbô ding. Khà cau geh cit pơn drờm mờ cau kờñ cit là làng bol bơh 18 sơnam rơlao hờ đang tàm gùt càr geh rơlao 1 tơlăk 300 rơbô nă. Bè hơ̆, tơl nă làng bol he cit 2 ding den khà sơnơm vaccine pal geh di pơgăp 2 tơlăk 700 rơbô ding.

Kờñ lơh geh bơta sơndră mờ kòp tàm mpồl bơtiàn, kơrian bơta gơtờp bơh kòp Covid-19 mờ sơnơm vaccine den broă cit sơnơm vaccine pal geh khà bơh 85 tus 90% tàm khà kờp làng bol di gơlan gơtờp kòp geh cit hơ̆ sồng geh kơrian mờ kòp. Tŭ do, tài broă ai sơnơm vaccine gam ờ tơl, tơrgùm bơta pràn ai ală càr hờ đah jum dà lơgar in, den tàng, khà sơnơm vaccine gam ờ tơl uă ngan. Den tàng, broă rơcang sơndră mờ kòp lơh geh cồng nha tŭ do bơh càr dê gam là lơh jăt jơnau sồr 5K.

Kờñ rơcang sơndră mờ kòp Covid-19, ồng geh jơnau bơto sồr lơi gơwèt mờ làng bol?

Bác sĩ Trịnh Quang Trí: Tềng đăp mờ bơta gơtìp kal ke bơh kòp Covid-19 tàm dunia kung bè tàm lơgar Việt Nam he, tàm hơ̆ uă ngan là ală càr hờ đah jum dà lơgar, tàm ală poh pa do càr Dăk Lăk kung neh dờp geh pah ngai khà cau gơtìp mờ kòp geh bơh 30 tus 50 nă. Do là khà cau geh dờp uă ngan, 123 xã, sơnah ƀòn geh gŏ cau gơtìp kòp, tàm hơ̆ geh ờ uă tiah geh khà cau gơtìp kòp uă ngan bè Krông Búk, Cư̆ Mgar, Buôn Hồ, Ea H’ Leo... tềng đăp mờ bơta do, càr neh lơh jăt broă tam cah ngài mpồl bơtiàn.

He kung ờ rơcang geh tơl sơnơm vaccine, den tàng, broă rơcang sơndră mờ kòp ngan ngồn tŭ do là lơh jăt jơnau sồr 5K, bơdìh hơ̆ tai, tìp rềp pal pơn chèo di pal, ơm tam cah ngài 2 thơ̆k, ờ tơrgùm gal cau, sùm lơh kloh vi khuẩn tềng bơdìh mblàng tê, mờ pal yal broă lơh sơnơm, yal wơl broă lơh, tŭ geh bơta bè să jan pal hòi mơ jăt sồt điện thoại bơh Sở Y tế, Anih tờm gròi sền kòp tê jê să, hìu sơnơm ală kơnhoàl, thị xã, ƀòn dờng nàng geh dong kờl di tŭ.

Ơi, dan ưn ngài ồng!

Cau mblàng K’ Duẩn- Ndong Brawl